GÜNÜMÜZDE HRİSTİYAN TÜRKLER VE KONUMLARI

Türkler arasında İslam’dan önce Asya menşeli dinler yayılma gayreti içerisine girmişse de, bütün Türk boyları tarafından kabul edilen bir inanç haline dönüşmemiş- lerdir. Yahudilik ve Hristiyanlık da Türkler arasında yayılmaya çalışmış olan dinlerden olmuştur. Hristiyanlık özellikle Nesturi Misyonerler aracılığı ile daha ilk dö- nemlerden itibaren Orta Asya’da yayılma gayretleri içerisine girmiştir. Ticari aktiviteler için bu bölgeye gelen Nesturi misyonerler aracılığı ile münferit Türk boyları arasında bu din yayılma göstermiş, Semerkant gibi bazı önemli ticaret merkezlerinde kilise ve manastırlar açılmıştır. Hristiyanlığın Türkler arasında yayılmasında iki önemli etken rol oynamıştır. Bizans İmparatorluğu ve Rus Çarlığı ve bu iki devletin bağlı bulundukları kiliseler. Karadeniz’in üst taraflarından Balkanlara gelerek burada devlet kuran Türk Boylarının çoğu Bizans’ın baskıları sonucunda Hristiyanlığı kabul ederek tarih sahnesinden çekilmişlerdir. Rus Çarlığının baskıları sonucunda Hristiyanlaşan Türk Boyları ise varlığını günümüze kadar sürdürmüşlerdir. Bunda belki de yapılan baskılara yüzyıllar boyunca direniş göstermelerinin de etkisi olmuş- tur. Günümüzde Gagauzlar, Çuvaşlar, Yakutlar, Karamanlılar ve Hakaslar Hristiyan Türk boyları olarak varlıklarını, gelenek ve dillerini günümüze taşıyabilmişlerdir. Bunların dışında Dolganlar, Karagaslar’da Hristiyanlığı kabul etmiş Türk boyları ile Altay ve Teleüt boyları arasında da bu dini benimseyenlerin varlığı bilinmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Hristiyan, Nesturi, Gagauz, Çuvaş, Karamanlılar

CHRISTIAN TURKS AN THEIR STATUS IN TODAY

Before Islam, Asia originated religions tried speed among Turkish tribes however, none had become a popular belief. Judaism and Christianity was also among those that seek opportunity to spread around Turkish tribes. Especially Christianity was in effort for recognition in Middle Asia from the first ages through Nestorian missionaries. Some Turkish tribes accepted Christianity by Nestorian missionaries who were tradesmen, where churches and monasteries were built in some trade centers like Samarkand. There were two solid motivation for Turks on the spread of Christianity. They were Byzantium Empire and Czarist Russia as well as the churches they belong. Traces of many Turkish tribes were lost as they migrated along the Black Sea to Balkans where they faced the pressures from Byzantium and accepted Christianity. Those Turkish tribes that accepted Christianity through pressures of Czarist Russia still stand today. One motivation for their existence could be their motivation to stand those pressures. Today Gagauz, Chuvashes, Yakuts, Karamans and Khakass still stands with their traditions and languages as Christian Turkish tribes. Besides these, Dolgans and Karagashs are also known Turkish tribes with their Christian identities. Followers of Christianity can also be found between Altays and Teleuts.

Keywords:

Christian, Nasturian, Gagauz, Chuvash, Caramanos,

PDF

___

ALTINDAL, Aytunç, Türkiye ve Ortodokslar, İstanbul, 1995.
ANDERSON, David G. (2002), “Hakaslar” Türkler Ans. 20/200-204, Ankara, Yeni Türkiye Yay.
ANZERLİOĞLU, Yonca (2003), Karamanlı Ortodoks Türkler, Ankara, Phoenix Yay.
ANZERLİOĞLU, Yonca (2004), “Geçmişten Günümüze Türk Dünyasında Hristiyan Türkler” Karadeniz Araştırmaları Sayı 2 (Yaz 2004), 73-91
ARIK, Durmuş (2007a), “Çuvaşların Dinî İnanışları Üzerine” The International Association of Central Asian Studies Vol 11-1, Tashkent
ARIK, Durmuş (2007b), “Rusya Federasyonu'ndaki Müslüman Olmayan Türk Topluluklarının Dini Yaşamında İslam'ın Etki Ve İzleri” Uluslararası Türk Dünyasının İslamiyete Katkıları Sempozyumu (Bildiriler), Isparta, 526-532
AYGİL, Yakup (1995), Hristiyan Türklerin Kısa Tarihi, İstanbul
BARTHOLD, Wilhem (1925), “Orta Asya'da Moğol Fütuhatına Kadar Hristiyanlık (Çev: Köprülüzade Ahmed Cemal Bey)” Türkiyat Mecmuası Cilt 1, 46-100
BAŞ, Mustafa (2005), Türk Ortodoks Patrikhanesi, Ankara, Aziz Andaç Yay.
BAYKURT, Cami (1932), Osmanlı Ülkesinde Hristiyan Türkler, İstanbul
Büyük Larousse, “Hakaslar”, T.y. İstanbul, X/4941.
CAFEROĞLU, Ahmet (1988), Türk Kavimleri, İstanbul, Enderun Yay.
ÇENGEL, Hülya Kasapoğlu (2004) “Ukrayna'daki Urum Türkleri ve Folkloru” Millî Folklor, Yıl 16 Sayı 61, s.58-67, Ankara
DALYAN, Murat GÖKHAN (2009), 19. Yüzyılda Nesturiler (İdari Sosyal Yapı ve Siyasi İlişkileri), Sos. Bil. Ens. Basılmamış Doktora Tezi , Isparta
DELİÖMEROĞLU, Yakup (1996), “Hakaslar ve Tarihleri” Bilig, Sayı 3, Ankara
DELİÖMEROĞLU, Yakup (1997), “Çuvaşların Yaşadığı Sahalar” Bilig Sayı 5, Ankara
EKİNCİKLİ, Mustafa (1998), Türk Ortodoksları, Ankara,1998
ERDOĞRU Mehmet Akif (1998), Beyşehir Sancağı İcmal Defteri.
ERÖZ, Mehmet (1983), Hristiyanlaşan Türkler, Ankara
ESİN, Emel (2001), Türk Kozmolojisine Giriş, İstanbul , Kabalcı Yay.
FORSTYH, James (1992), A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony1581-1990, United Kingdom, Cambridge Üni. Press
GAN, Lin (2000), “Gök-Türklerde Gelenek ve Dini İnançlar” (Çev. Eyüp Sarıtaş) Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi Sayı IV, İzmir, E.Ü.T.D.A.E.Yay. 361-374
GÜNGÖR, Harun – ARGUNŞAH Mustafa (1991),Gagauz Türkleri (Tarih-Dil-Folklor ve Halk Edebiyatı), Ankara, Kültür Bak Yay.
GÜNGÖR, Harun (1998a). Türk Bodun Bilimi Araştırmaları, Kayseri
GÜNGÖR, Harun (1998b), “Eski Sovyetler Birliğinde Gayri Müslim Türkler” Türk Dünyasının Dini Meseleleri Ankara
GÜNGÖR, Harun (1998c), “Çuvaşların Dini Durumu” Dinler Tarihi Araştırmaları, Ankara
HOSTLER, Charles Warran (1996), Türkler ve Sovyetler (Çev. Mithat San), Ankara, 1976
KIRZIOĞLU, Fahrettin (1992), Yukarı Kür ve Çoruk Boylarında Kıpçaklar, Ankara, TTK Yay.
KİRİŞÇİOĞLU, Fatih (2002), “Sahalar (Yakutlar) ve Saha Türkçesi” Türkler Ans. 20/229-243, Ankara, Yeni Türkiye Yay.
MANOV, Atanas (2001), Gagauzlar (Hristiyan Türkler) çev. M. Türker Acaroğlu, Ankara, TTK Yay.
MOŞKOV, V.A. (1999), Balkan Yarımadasında Türk Kavimleri (Çev. Elena İvanova), Kayseri
RADLOF, W. (1976), Sibiryadan (Seçmeler) (Çev. Ahmet Temir), Ankara, Kültür Bak. Yay.
SOMUNCUOĞLU Anar (2002), “Hakasya Cumhuriyeti” Türkler Ans. 20/195-199, Ankara, Yeni Türkiye Yay.
ŞAHİN, Süreyya (1998), Fener Patrikhanesi, İstanbul
TANYU, Hikmet (1978), Tanyu, Türklerin Dini Tarihçesi, İstanbul
TOGAN, Zeki Velidi (1928), “Oğuzların Hristiyanlığı Meselesine Aid” Türkiyat Mecmuası, Cilt 2, İÜEF, İstanbul, 61-68
Türk Devlet ve Toplulukları Dostluk Kardeşlik ve İşbirliği Kurultayı Konuşma, Bildiri ve Karar Metinleri, Ankara, 1993, 81
III. Türk Devlet ve Toplulukları Dostluk Kardeşlik ve İşbirliği Kurultayı Konuşma, Bildiri, Karar Metinleri ve Kurultay Tutanakları, Ankara 1997, 71.
IV. Türk Devlet ve Toplulukları Dostluk Kardeşlik ve İşbirliği Kurultayı Konuşma, Bildiri, Tutanak ve Karar Metinleri, Ankara 1998, 123.
ULVİ, İzzet, “Anadoluda Hristiyan Türkler” Hakimiyet-i Milliye, 18 Teşrinisani (Kasım), 1921
http://www.turansam.org/makale.php?id=6333 [Erişim Tarihi:13.11.2016]
http//www.turkolog.org/Hakas-Türkleri [Erişim Tarihi: 26.04.2004]
http//www.turkolog.org/Urum Türkleri [Erişim Tarihi: 26.04.2004]
http//www.turkolog.org/Yakut Türkleri [Erişim Tarihi: 26.04.2004]
http://www.crimeanhome.org/tat/greeks/main.htm [Erişim Tarihi: 26.04.2004]
http://hunturk.net/h104-Gagauz-yeri-gokoguz-.html [Erişim Tarihi: 11.11.2016]