Allah’ın Görülemeyeceği Görüşünün Temellendirilmesinde “El-Muğnî” Örneği

Öz Allah’ın âhiret âleminde gözlerle görülüp görülemeyeceği meselesi II. (VIII). yüzyılın ilk yarısında ortaya çıkmış ve uzunca bir dönem kelâm mezhepleri arasında tartışma konusu olmuştur. Âlimlerin bazıları Allah’ın âhiret âleminde müminler tarafından görüleceğini fakat kâfirlerin bundan mahrum olacağını iddia etmiştir. Bazılarıysa konuyla ilgili ayetleri farklı te’vil etmek suretiyle ne bu dünyada ne de öteki dünyada Allah’ın görülmesinin mümkün olmadığı neticesine ulaşmıştır. Bu görüş genellikle sıkı sıkıya bağlı oldukları tevhit ilkesi etrafında görüşleri şekillenen Mu’tezile âlimleri tarafından benimsenmiştir. Mu’tezile Allah’ın görülemeyeceği yönündeki tespitlerini ortaya koymak üzere çeşitli eserler telif etmiştir. Bu eserlerden biri de ünlü Mu’tezile kelâmcısı Kâdî Abdülcebbâr el-Hemedânî’nin (ö. 415/1025) el-Muğnî fî Ebvabi’t-Tevhîd ve’l-Adl isimli eseridir. O, bu eserinde Allah’ın görülmesinin mümkün olmadığını gerek akli gerekse nakli deliller ve konuyu somutlaştırıcı örnekler sunmak suretiyle ispatlamaya çalışmıştır. Bu çalışmada bu eserden hareketle İslâm düşünce tarihinde rü’yetullah tartışmasının nedenleri, boyutları, konu hakkındaki müspet ve menfi görüş ve deliller tespit edilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Kelâm, Mu’tezile, Kâdî Abdülcebbâr, Rü’yet, Rü’yetullah.

The Example Of “El-Mugni” In Grounding The Opinion That Allah Cannot Be Seen

Keywords:

Kalam, Mu’tazila, Abd al-Jabbar, Ru’yet, Ru’yetullah,

PDF

___

Altıntaş, Ramazan. “Haşviyye’nin Doğuşu ve Kelâmî Görüşleri”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3 (1999): 57-100.Altıntaş, Ramazan. “Sistematik Dönem Kelâm Okulları Mu’tezile: Önemli İsimler, Temel İlkeler ve Ana Eserler”. Kelâm. Haz. Şaban Ali Düzgün. 98-127. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012. Bağdadî, Ebû Mansûr Abdülkâhir. el-Fark Beyne’l-Fırak. Thk. Muhammed Osman el-Haşet. Kahire: Mektebetu İbn Sîna li’n-neşr ve’t-tevzî ve’t-tasdîr, 1988. Bakan, Tevhit. “Kâdî Abdülcebbâr’a Göre Sünnet”. İLTED 1/45 (2016): 187-213.Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. el-Câmiu’s-Sahîh. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 2015.Çelebi, İlyas. “el-Muğnî”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi 30: 382-384. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.Çelebi, İlyas. “Usûl-i Hamse”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi 42: 211. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.Ebû Amr, Dırâr b. Amr el-Gatafânî el-Kûfî. Kitabu’t-Tahrîş. Nşr. Hüseyin Hansu. İstanbul: Lıtera Yayınları, 2014.Ebû Hanife, İmam-ı A’zam Numan bin Sabit. el-Fıkhu’l-Ekber. Trc. Abdülvahap Öztürk. İstanbul: Çınar Yayınları, 2012. Eş’arî, Ebü’l-Hasan. el-İbâne an usûli’d-diyâne. Beyrut: Dâr-u İbn Zeydûn li’t-tıbâ’a ve’n-neşr ve’t-tevzî, t.y.Eş’arî, Ebü’l-Hasan. el-Lüma Fi’r-Red alâ Ehli’z-Zeyğ ve’l-Bida. Trc. Kılıç Aslan-Hikmet Mavil. İstanbul: İz Yayınları, 2017.Eş’arî, Ebü’l-Hasan. Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve’htilâfü’l-musallîn. Thk. Ne’îm Zerzor. Beyrut: el-Mektebetü’l-‘asriyye, 2009.Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. İhyâu ulûmi’d-dîn. İstanbul: Huzur Yayınları, 1992.Gölcük, Şerafettin. “Hayyât, Ebü’l-Hüseyin”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi 17: 103-105. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.Harputî, Abdüllatif. Kelâm Tarihi. Ankara: Ankara Okulu, 2005. Hayyat, Ebü’l-Hüseyn Abdürrahîm b. Muhammed. Kitâbü’l-İntisâr. Nşr. Albert N. Nader. Beyrut: Matbaatü’l-Kâtûlîkiyye, 1957.İbn Rüşd, Ebû’l-Velid Muhammed b. Ahmed el-Kurtubî. el-keşfan minhaci’l-edille. Trc. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergah Yayınları, 1985.Kâdî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasan Abdülcebbâr b. Ahmed. Müteşâbihü’l-Kur’an. Nşr. Adnan M. Zerzur, Kahire: 1969. Kâdî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasan Abdülcebbâr b. Ahmed. el-Muğnî fî Ebvabi’t-Tevhîd ve’l-Adl. Nşr. Ebû’l-Vefa el-Ğınemî-M. Mustafa Hilmi. Kahire: Dârü’l-Mısriyye, 1965.Kâdî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasan Abdülcebbâr b. Ahmed. el-Muhit bi'tTeklif. Nşr. Ömer Seyyid Azmi, Kahire: t.y.Kevserî, Muhammed Zahid. el-Akide ve ilmü’l-Kelâm min a’mali’l-İmâm Muhammed Zahid el-Kevseri. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.Kubat, Mehmet. “Eş’arî Ekolünün Öncüsü Olarak Ebu’l-Hasan el-Eş’arî ve Kelâmî Görüşleri”. İslâmi İlimler Dergisi 7/13, (7): 21-47.Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed. Kitâbü’t-Tevhîd. Trc. Bekir Topaloğlu. İstanbul: İsam Yayınları, 2009. Mavil, Kılıç Aslan. “Bir Mu’tezile-Mâtürîdîyye Tartışması-Rü’yetullah-”. AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 14/I2 (2014): 449-478.Nesefî, Ebü’l-Mu’în Meymûn b. Muhammed. Bahrü’l-Kelâm fi akaid-i ehli’l-İslâm. Konya: Matbaatu Maşriki’l İrfan, 1327.Öngören, Reşat. “Sûfî”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi 37: 471-472. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.Özbuğday, Şükrü. “Kur’an-ı Kerim’deki Muhkem-Müteşâbih Ayrımının İncelikleri”. Diyanet İlmi Dergi 35/3 (1999): 27-38.Özgen, M. “İmam Rabbani’ye Göre Rü’yetullah Meselesi”. Necmeddin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/2 (2012) : 35-60.Pınar, Fatma. Eş’arîyye ve Mâtürîdîyye’de İlahiyat Bahisleri (Şerhu’l-Akaid ve el-Bidâye Örneği). Ankara: Gece Akademi Yayınları, 2019.Râzî, Ebû Abdillâh Fahruddin Muhammed. Meâlimu Usûli’d-Din. Trc. Nadim Macit. Erzurum: İhtar Yayınları, 1996. Sâbûnî, Ebû Muhammed Nûreddin Ahmed b. Mahmud. el-Bidaye fî Usûli’d-din. Trc. Bekir Topaloğlu. İstanbul: İfav Yayınları, 2017.Sinanoğlu, Abdülhamid. “İslâm Düşüncesinde Benzetmeci Grupların Allah Tasavvuru”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/1 (2005): 67-90.Şehristânî, Ebü’l-Feth Tâcüddin Muhammed b. Abdülkerîm. el-Milel ve’n-Nihal. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 1993.Taftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Fahriddîn. Şerhu’l Akâid. Nşr. Mustafa Merzukî. Cezayir: Dârü’l-Hüdâ, 2000. Üzüm, İlyas. “Mücessime.” Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi 31: 449-450. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.Yavuz, Yusuf Şevki. “Müteşâbih”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, 32: 204-207. İstanbul: TDV Yayınları, 2006. Yeprem, M. Saim. Mâtürîdî'nin Akide Risalesi ve Şerhi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1989. Yeşilyurt, Temel. “Mâtürîdîlik: Önemli İsimler ve Temel İlkeler”. Kelâm. Haz. Şaban Ali Düzgün. 145-173. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.Yeşilyurt, Temel. “Rü’yetullah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 35: 311-314. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.