DEVHATÜ’L-MEŞÂYİH ADLI ESERE GÖRE XV. ve XVII. YÜZYIL OSMANLI ŞEYHÜ’L-İSLAMLARININ BİYOGRAFİLERİ (I)

Devhatü’l-Meşayıh, Müstakimzâde Süleyman Sadeddin Efendi’nin yazmış olduğu Osmanlı Şeyh ül-İslâmlarının biyografilerinden oluşan bir eserdir. Eser ilk Osmanlı Şeyhülislamı kabul edilen Molla Fenari’den başlatılmıştır. Rusumat Muhasebecisi Rifat Efendi tarafından eklenen zeyl ile 1863-1865 yılları arasında görev yapan Şeyhülislâm Ömer Hüsameddin Efendi’ye kadar, toplam 108 Şeyhülislamın biyografilerini içerir. Müellif, Şeyhülislamların soy bilgilerini, doğum yeri ve yılına ait bilgileri ve eğitim hayatlarını olabildiğince ayrıntılı bir şekilde vermiştir. Bunların yanı sıra Şeyhülislamların hangi zaman aralığında ve hangi görevlerde bulundukları, hayatlarının ileri safhalarında ne ile meşgul oldukları, vefat yeri ve sebebi dahil her türlü bilgiyi bizlere ulaştırmıştır. Ayrıca Şeyhülislamların yazdığı eserler de verilmiş olup, şiir ile ilgilenen Şeyhülislamlara ait şiirlerinden küçük örneklere de yer vermiştir. Eserde Şeyhülislamlar anlatılırken devrin tarihi olayları, yaşanılan sıkıntılar, Yeniçeri isyanları ve diğer ayaklanmalarla ilgili birtakım bilgiler de verilmiştir. Satır aralarında devrin iç çekişmeleri de gözümüze çarpar. Devlette görev almayan müellif, hadiseleri aktarırken oldukça tarafsızdır diyebiliriz. Müstakimzâde, eseri yazarken süslü ve ağır bir dil kullanmıştır. Uzun cümleler ile abartılı ve şiirsel anlatımı dikkat çekmektedir. Eserin kenarlarına, eser içerisinde vermeyi düşünmediği veya sonradan yapmak istediği eklemeleri de derkenar olarak düşmüştür. Bu makalede Müstakimzâde Süleyman Sadeddin Efendi’nin “Devhatü’l-Meşayıh”, adlı eserinde Osmanlı dönemi şeyhülislamlarının görevleri, uygulamaları ve diğer hususlarıyla ilgili bilgiler transkript unsurlar kullanılarak verilmiştir. Amaç, var olan bir literatürü latin harfleriyle bilim alemine kazandırmak ve kullanımını sağlamaktır.

Anahtar Kelimeler:

Biyografi, Müstakimzade, Meşihat, Şeyhülislam

PDF

___

Akgün, Ahmet (1998). “Şeyhülislam Hocazade Mehmed Efendi ve Eseri İbtihacü’t-Tevarih”. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. C. 1, S. 2, s. 68-76.
Arı, M. Salih (1994). “Osmanlılarda Şeyhülislamlık Müessesesi”. Yüzüncüyıl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. C. 1, S. 1, s. 170-178.
Aşkar, Mustafa (1997). “Osmanlı Devletinde Âlim-Mutasavvıf Prototipi olarak, İlk Şeyhülislam Molla Fenari ve Tasavvuf Anlayışı”. AÜİF Dergisi. C. XXXVII, s. 385-401.
Aşkar, Mustafa (2005). “Molla Fenari’nin ‘Şerhu Dîbaceti’l-Mesnevî’ Adlı Risâlesi ve Tahlili”. Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi. S. 14, s. 83-102.
Aydın, İbrahim Hakkı (2005). “Molla Fenârî”. TDVİA. C. XXX, İstanbul: TDV Yay. s. 245-248.
Bedir, Murteza– Koca, Ferhat (2007). “Pezdevi, Ebü’l-Usr”. TDVİA. C. XXXIV, İstanbul: TDV Yay. s. 264-266.
Beyhan, Mehmet Ali (2008). “Rifat Efendi, Topal”. TDVİA. C. XXXV, İstanbul: TDV Yay. s. 104.
Bursalı Mehmet Tahir Efendi (1975). “Osmanlı Müellifleri”, (Haz: A. Fikri Yazvuz- İsmail Özen), C. 1, İstanbul: Meral Yay. Ceylan, Hadi Ensar (2011). Molla Hüsrev’in Delâlet Anlayışı ve Fürû‘a Yansımaları. A.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
Çift, Salih (2006). “Modern Anlamda İlk “Bektaşilik Kitabı Olarak Mir’âtü’l-mekâsıd ve Kaynakları”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. C. 15, S. 1, s. 187-212.
Demir, Abdullah (2006). “Amasya, Bayezid, Çorum Hasan Paşa ve İskilip Halk Kütüphanelerinde Ebussuud Efendiye Ait Eserler”. Ekonomi ve Siyasal Bilimler Aylık İnternet Dergisi. S. 45.
Devellioğlu, Ferit (1995). Osmanlıca-Türkçe Ansklopedik Lugat. Ankara: Aydın Kitapevi Yayınları.
Düzenli, Pehlul (2005). ”Şeyhülislam Ebussuud Efendi: Bibliyografik Bir Değerlendirme”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi. C. 3, S. 5, s. 441-475.
Eliaçık, Muhittin (2012a). “Şeyhülislâm Bahâî Mehmed Efendi’nin Manzum Fetvâları”. Türkiyat Araştırmaları Dergisi. S. 31, s. 1-20. Eliaçık, Muhittin (2012b). “Şeyhülislam Mehmed Efendi ve Nazmen Verilmiş Fetvaları”. Turkish Studies. Volume 7/4, s. 35-50.
Eliaçık, Muhittin (2012c). “Tezkire Yazarı Rıza ve Nazmen Verilmiş Fetvâları”. Türkiyat Araştırmaları Dergisi. S. 32, s. 1-13.
Ertan, Veli (1990). ”Osmanlı Devletinde İlmiye Sınıfının Rütbe ve Payeleri”. Diyanet Dergisi. C. 26, S. 4, s. 105-111.
Gölcük, Şerafettin (1982). “Türkistanlı Bir Kelamcı: İmam Muhammed Pezdevi (421-443/1027-1099)”. IV. Milletlerarası Türkoloji Kongresi. İstanbul. s. 1-8.
Gülle, Sıtkı (1999). “İlk Osmanlı Şeyhülislam’ı Şemseddin Muhammed b. Hamza Fenari (751-834/1350-1431) ve Onun Aynu’l-A’yan Tefsiri”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. S. 1, s. 237-246.
Hamidullah, Muhammed (2004). “Mu’tezile Fıkıh Usulü ve el-Basri’nin el-Mutemet Adlı Eseri”. (Çev. Ömer Aslan), Bilimname, S. IV, s. 81-105.
Hoca Sadeddin Efendi (1999). Tâcü’t-Tevârih. (Haz. İsmet Parmaksızoğlu), C. I, Ankara.
İpşirli, Mehmet – Kaya, Eyüp Said (2006). ”Mustafa Efendi, Bâlizâde”. TDVİA. C. XXXI, İstanbul: TDV Yay. s. 294-295.
İpşirli, Mehmet (1988a). “Abdurrahim Efendi, Hoca”. TDVİA. C. I, İstanbul: TDV Yay. s. 289.
İpşirli, Mehmet (1988b). “Ahizâde Hüseyin Efendi”. TDVİA. C. I, İstanbul: TDV Yay. s. 548-549.
İpşirli, Mehmet (1989a). “Abdukadir Şeyhi Efendi”. TDVİA. C. II, İstanbul: TDV Yay.
İpşirli, Mehmet (1989b). “Alaeddin Arabi Efendi”. TDVİA. C. II, İstanbul: TDV Yay.
İpşirli, Mehmet (1992). “Bostanzâde Mehmed Efendi”. TDVİA. C. VI, İstanbul: TDV Yay.
İpşirli, Mehmet (1993a). “Çatalcalı Ali Efendi”. TDVİA. C. VIII, İstanbul: TDV Yay. s. 234-235.
İpşirli, Mehmet (1993b). ”Çivizâde Mehmed Efendi”. TDVİA. C. VIII, İstanbul 1993, s. 347-348.
İpşirli, Mehmet (1994a). “Devhatü’l meşayıh”. TDVİA. C. IX, İstanbul: TDV Yay. s. 229-230.
İpşirli, Mehmet (1994b). “Debbağzâde Mehmed Efendi”. TDVİA. C. IX, İstanbul: TDV Yay.
İpşirli, Mehmet (1994c). “EbülMeyâmin Mustafa Efendi”. TDVİA. C. X, İstanbul: TDV Yay.
İpşirli, Mehmet (1995). ”Esîrî Mehmed Efendi”. TDVİA. C. XI, İstanbul: TDV Yay. İpşirli, Mehmet (2001). ”Kadızâde Ahmed Şemseddin Efendi”. TDVİA. C. XXIV, İstanbul: TDV Yay. . İpşirli, Mehmet (2004). “Minkârîzâde Yahya Efendi”. TDVİA. C. XXIX, İstanbul: TDV Yay.
İpşirli, Mehmet (2005). “Molla Abdülkerim Efendi”. TDVİA. C. XXX, İstanbul: TDV Yay.
İpşirli, Mehmet (2006a). “Mülâzemet”. TDVİA. C. XXXI, İstanbul: TDV Yay. s. 537-539.
İpşirli, Mehmet (2006b). ”Mustafa Efendi, Bolevî”. TDVİA. C. XXXI, İstanbul: TDV Yay. s. 295-296.
İpşirli, Mehmet (2006c). ”Mustafa Efendi, Memekzâde”. TDVİA. C. XXXI, İstanbul: TDV Yay. s. 290-291.
İpşirli, Mehmet (2008a). “Sadık Mehmed Efendi, Sadreddinzâde”. TDVİA. C. XXXV, İstanbul: TDV Yay. s. 395.
İpşirli, Mehmet (2009). “Sunullah Efendi”. TDVİA. C. XXXVII, İstanbul: TDV Yay. s. 530-532.
İpşirli, Mehmet (2010). “Şeyhülislâm”. TDVİA. C. XXXIX, İstanbul: TDV Yay. s. 91-96.
İpşirli, Mehmet-Ziya Demir (2008). ”Sâdi Çelebi”. TDVİA. C. XXXV, İstanbul: TDV Yay. s. 404-405.
Kapanşahin, Muhittin (2003). “Şeyhülislam Mehmed Efendi ve Tarihçiliği”. Türk Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi Dergisi. S. 2, s. 155-172.
Kaplan, Mahmut-Yıldız, Sümeyye (2013). “Ali Cemali Efendi’nin Risale-i Nasihati”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. C. VI, S. 27, s. 263-278.
Katgı, İsmail (2013/1). “Osmanlı Devletinde Katledilmiş İlk Şeyhülislam Ahizade Hüseyin Efendi: Hayatı, Kariyeri, Faaliyetleri ve Katledilmesi”. Hikmet Yurdu. C. 6, S. 11, s. 395-414.
Kaya, Nevzat (2001). “Karaçelebizâde Abdulaziz Efendi”. TDVİA. C. XXIV, İstanbul: TDV Yay. s. 381-383.
Koca, Ferhat (2005). “Molla Hüsrev”. TDVİA. C. XXX, İstanbul: TDV Yay. s. 251-253.
Kolektif (2003). “Es’ad”. Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi. C. 3, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yay. Kramers, J.H. (1979). “Şeyhülislam”. İslam Ansiklopedisi. C. XI, İstanbul: MEB. Yayınları. s. 486.
Kuşat, Ali (2003). “Fatih Sultan Mehmet’in Kişiliği ve Fetihteki Rolü (Psikanalitik Bir Yaklaşım)”. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. S. 14, s. 131-148.
Münir Aktepe (1995). “Esad Efendi, Hocazâde”. TDVİA. C. XI, İstanbul: TDV Yay. s. 340-341.
Müstakimzâde Süleyman Sâdeddin (1978). Devhatü’l- Meşâ-yih Osmanlı Şeyh ül-İslâmlarının Biyografileri. (Yay. Haz. Ziya Kazıcı). İstanbul: Çağrı Yayınları.
Müstakimzâde Süleyman Sâdeddin (2005). Devhatü’l- Meşâ-yih. (Ed. Barbara Kellner-Heinkele). Wiesbaden. Okumuş, Osman (2013). “Osmanlı Tarihinde Katledilen Şeyhülislamlar”. Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi. C. 5, No. 1, s. 387-396.
Özcan, Tahsin (2003a). “Mehmed Efendi, İmâm-ı Sultânî”. TDVİA. C. XXVIII, İstanbul: TDV Yay. s. 453-454
Özcan, Tahsin (2003b). “Mehmed Efendi, Malulzâde”. TDVİA. C. XXVIII, İstanbul: TDV Yay. s. 456-457.
Özcan, Tahsin (2003c). “Mehmed Emin Efendi, Ankaravî”. TDVİA. C. XXVIII, İstanbul: TDV Yay. s. 461-462.
Özcan, Tahsin (2009). “Seyyid Mehmed Emin Efendi”. TDVİA. C. XXXVI, İstanbul: TDV Yay. s. 69.
Özdemir, Mehmet (2011). “Mütercim ve Müellif Bir Şeyhülislam: Hocazade Es’ad Efendi ve Eserleri”. Turkish Studies. Volume 6/2, s. 713-724. Redhause İngilizce-Osmanlıca Türkçe Lügat (1979). İstanbul.
Rıf’at, Ahmet (1998). Devlatü’l-Nükebâ. (Haz. Hasan Yüksel-M. Fatih Köksal). Sivas.
Sarıkçıoğlu, Ekrem (1982). “Şeyhülislamlık Makamı”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. S. 5, s. 197-218. Süreyya, Mehmed (1996). Sicill-i Osmanî. C. IV, İstanbul.
Tolasa, Harun (1986). “18. Y. Y.‘da Yazılmış Bir Divan Edebiyatı Terimleri Sözlüğü-Müstakimzade’nin Istılâhâtü’ş-Şi’riye’si”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. C. 24, s. 347-362.
Turan, Şerafettin (1999). ”Hoca Sadeddin Efendi”. TDVİA. C. XIX, İstanbul: TDV Yay. s. 196-198.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1998a). Büyük Osmanlı Tarihi, C. 3, Ankara: TTKB.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1998b). Büyük Osmanlı Tarihi, C. 4, Ankara: TTKB.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1998c). Büyük Osmanlı Tarihi, C. 6, Ankara: TTKB.
Veli Ertan, “Meşihat-ı İslamiye ve İlmiye Sınıfı”, http://ktp. isam. org. tr/pdfdrg/ERTANV. pdf, s. 522, (Erişim Tarihi: 13. 01. 2014). Yalar, Mehmet (2001). “XVI. Yüzyıl Bursa Âlimleri ve Arap Diline Katkıları”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. C. 10, S. 1, s. 127-136.
Yaşaroğlu, M. Kamil (2005). “Molla Gürânî”. TDVİA. C. XXX, İstanbul: TDV Yay. s. 248-250.
Yazıcı, Nesimi (2008). “Fâtih’in Yetişmesi Üzerine Bazı Değerlendirmeler”. AÜİFD. C. XLIX, S. I, s. 1-15.
Yediyıldız, M. Asım (2003). “Bayramzâde Zekeriyya Efendi’nin (1514- 93) Vakfı”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. C. XII, S. 1, s. 153- 166.
Yılmaz, Ahmet (2006). “Müstakimzâde Süleyman Sâdeddin”. TDVİA. C. XXXII, İstanbul: TDV Yay. s. 113-115.