Türk Kaynaklarında İstanbul’un İtilaf Devletleri’nce Tahliyesi

Mondros Ateşkes Antlaşması’ndan sonra İtilaf Devletleri’nin işgal ettiği İstanbul’un Lozan Antlaşması ile yeni Türk devletine teslimine karar verilmişti. İşgalci İngiliz, Fransız ve İtalyan kuvvetleri 25 Ağustos 1923’te başladıkları tahliyeyi, yapılan protokole uygun olarak 2 Ekim 1923’te tamamladı. İşgal kuvvetleri İstanbul’la birlikte Çanakkale, Bozcaada ve Gökçeada’yı da boşaltmıştı. Teslim protokolünün imzalanmasıyla birlikte 2 Ekim’de Dolmabahçe’de yapılan törenden sonra işgal kuvvetlerinin son askerleri de İstanbul’dan ayrıldı. Bazı İtilaf gemileri ise 31 Ekim 1923 tarihinde boğazlan terk edecekti. Mondros Ateşkes Antlaşmasından sonra İtilaf Devletlerinin kontrolüne giren Türk donanması da 5 yıl sonra 6 Eylül 1923’te tekrar faaliyete başlamış ve 9 yıl sonra ilk kez Akdeniz’e açılmıştır. Mudanya Ateşkes Antlaşmasından sonra bir yıldır İstanbul önlerinde bekleyen Türk ordusunun “Demir Fırka” lakaplı Birinci Tümeni, 5 Eylül’de İstanbul’un Anadolu yakasına ulaşmıştır. 6 Ekim 1923’te Sirkeci’ye gelen Türk ordusu, kalabalık bir halk tarafından coşkuyla karşılanmıştır. Şükrü Naili Paşa komutasındaki Üçüncü Kolordunun 6 Ekim 1923’te İstanbul’a girmesiyle birlikte İstanbul yeni Türk devletinin kontrolüne girmiştir. İstanbul’un Türk devletine tesliminden sonra başkent tartışmaları da başlamış ve TBMM’nin 11 Ekim 1923’te Ankara’yı başkent ilan etmesiyle tartışmalar son bulmuştur. İşgal yıllarında İtilaf kuvvetleri ile işbirliği yapan azınlıklar, teslimden önce endişelenmişlerse de Türk ordusunun İstanbul’a girişiyle bu endişeleri sona ermiştir.

The Evacuation of Istanbul by Allied Powers According to the Turkish References

Following the armistice of Mondros, It was decided that İstanbul which was occupied by allied powers would be given back to the new Turkish state. The invading English, French and Italian powers completed the evacuation between 25 August, 1923 and 2 October, 1923 in accordance with the protocol. The invading powers evacuated not only Istanbul but also Çanakkale, Tenedos and Imbros. With the signing of the surrender protocol, the last soldiers of the invading powers left Istanbul following the ceremony which was held in Dolmabahçe on the 2nd of October, 1923, however, some of the ships of the allied powers were going to leave the Bosphorous strait on the 31st of October, 1923. Turkish navy, which was under the control of allied powers since the treaty of Mondros, was in action again after five years and sailed to Mediterranean Sea nine years later for the first time. After the armistice of Mudania, the first division of Turkish army, (known as “Demir Firka) which was deployed near Istanbul, reached to the Anatolian part of İstanbul on 5 October. Turkish army arrived at Sirkeci and was welcomed by a very large crowd. İstanbul was under the control of the new Turkish state after the 3rd corps commanded by Şükrü Naili entered into İstanbul. Debates on deciding the capital city started after İstanbul was given back to the new Turkish state. When Turkish Grand assembly declared that Ankara was the capital of Turkey, the debates came to an end. Although the minorities which cooperated with the allied powers worried about their future, their worries ended with the arrival of Turkish army in İstanbul.

Keywords:

İstanbul, Bosphorous and Dardanel, Allied Powers, Evacuation Turkish Navy,

PDF

___

Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi
BCA Dosya: 1265, Fon Kodu: 30..10.0.0, Yer No: 136.975..5.
BCA Dosya: 400-173, Fon Kodu: 30.. 10.0.0, Yer No: 218.474..13.
BCA Dosya: 245-1, Fon Kodu: 30..18.1.1, Yer No: 5.30..15.
BCA. Dosya: 245244, Fon Kodu: 30.. 10.0.0, Yer No: 205.399.6
BCA. Dosya: 245249, Fon Kodu: 30..10.0.0, Yer No: 205.399..10.
BCA. Dosya: 24578, Fon Kodu: 30.. 10.0.0, Yer No: 204.393..37.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (Hariciye Nezareti İstanbul Mutasarrıflığı)
BOA HR.İM. Dosya No: 21 Gömlek No: 164
BOA HR.İM. Dosya No: 21 Gömlek No: 31
BOA HR.İM. Dosya No: 20 Gömlek No: 143
BOA HR.İM. Dosya No: 21 Gömlek No: 119
BOA HR.İM. Dosya No: 21 Gömlek No: 33
BOA HR.İM. Dosya No: 46 Gömlek No: 54
BOA HR.İM. Dosya No: 46 Gömlek No: 61 BOA
HR.İM. Dosya No: 51 Gömlek No: 23
BOA HR.İM. Dosya No: 81 Gömlek No: 89 BOA
HR.İM. Dosya No: 82 Gömlek No: 12
BOA HR.İM. Dosya No: 83 Gömlek No: 63
Gazeteler
Ahmet Emin, "Bugün Gidiyorlar", Vatan, 2 Ekim 1923, No: 170
Ahmet Emin, "İstanbul ve Hükümet", Vatan, 28 Eylül 1923, No: 166
"Ankara'dan Şehrimize Bir Heyet Geliyor", Vatan, 4 Ekim 1923, No: 172
"Beş Senelik Esaretten Sonra Dün İstanbul Hürriyetine Kavuştu ve Geniş Bir Nefes Aldı", "Bir Seneden Beri İstanbul'u Uzaktan Hasretle Temaşa Eden Kahramanlar Dün Şehir Kapılarına Geldiler", Vatan, 5 Ekim 1923, No: 173
"Bugün Tahliyenin Sonuncu Günüdür", Vatan, 1 Ekim 1923, No: 169
"Bugünkü Resmigeçit", Akşam, 7 Ekim 1923, No: 1795
"Dokuz sene sonra Bayrağımız Akdeniz'de Selamlanırken", Hâkimiyet-i Milliye, 21 Eylül 1923, No: 921
"Donanmamız Faaliyete Başlıyor", Vatan, 29 Eylül 1923, No: 167
Falih Rıfkı, "Ey Gaziler", Akşam, 7 Ekim 1923, No: 1795
"Gemilerimizin üzerindeki İşgal Refg Oldu", Hâkimiyet-i Milliye, 7 Eylül 1923, No: 909
"İstanbul Dün Zincirlerinden kurtuldu ve Hür Anadolu'ya Kavuştu", Hâkimiyet-i Milliye, 3 Ekim 1923, No: 931
"İstanbul Gazileriyle Kucaklaştı", Vatan, 6 Ekim 1923, No: 174
"İstanbul Hakkında Mühim Bir Müzakere", Vatan, 27 Eylül 1923, No: 165
"İstanbul Kumandanlığı", Vatan, 1 Ekim 1923, No: 169
"İstanbul ve Boğazların Tahliyesi Etrafında", Hâkimiyet-i Milliye, 3 Eylül 1923, No: 904
"İstanbul'a Girecek Kıtaat", Vatan, 28 Eylül 1923, No: 166
"İstanbul'da Ecnebi İşgalinin Son Dakikaları", Hâkimiyet-i Milliye, 30 Eylül 1923, No: 928
"İstanbul'da Tathir ve Tasfiyenin Aslı Varmı", Akşam, 8 Ekim 1923, No: 1796
"İstanbul'un Askeri İdaresi", Akşam, 8 Ekim 1923, No: 1796
"İstanbul'un İdaresi", Vatan, 11 Ekim 1923, No: 179
"İstanbul'un İşgalinin Son Dakikaları", Hâkimiyet-i Milliye, 30 Eylül 1923, No: 928
"İstanbul'un Tahliyesi Bitiyor", Hâkimiyet-i Milliye, 18 Eylül 1923, No: 917
"İstanbul'un Tahliyesi Bugün Saat 12'de Hitam Buluyor", Vatan, 2 Ekim 1923, No: 170
"İstanbul'un Tahliyesi Devam Ediyor", Hâkimiyet-i Milliye, 30 Ağustos 1923, No: 902
"İstanbul'da Askerlik", Vatan, 8 Ekim 1923, No: 176
"İşgal Altındaki Topraklarımızın Tahliyesi Devam Ediyor", Hâkimiyet-i Milliye, 11 Eylül 1923, No: 912
"Kahraman Ordumuzun İstanbul Hazırlığı", Vatan, 27 Eylül 1923, No: 165
"Kolordu Kumandanı", Vatan, 4 Ekim 1923, No: 172
"Muzaffer Türk Orduları Yann İstanbul'a Giriyor", Hâkimiyet-i Milliye, 5 Ekim 1923, No: 933
"Müttefikin Gemileri Nasıl Gittiler", Vatan, 3 Ekim 1923, No: 171
Necmeddin Sadık, "İstanbul'da Yeni ve Kat'i Devir", Akşam, 9 Ekim 1923, No: 1797
"Ordumuz Muazzam Tezahüratla Karşılanacaktır", Vatan, 1 Ekim, 1923, No: 169
"Ordumuz ve Rumlar", Akşam, 7 Ekim 1923, No: 1795
"Polis Müdürü Asım Bey'in Beyanatı", Akşam, 8 Ekim 1923, No: 1796
"Son Tahliye Gününe Ait Merasim", Vatan, 29 Eylül 1923, No: 167
"Şükrü Naili Paşanın Dün Geceki Nutku", Akşam, 8 Ekim 1923, No: 1796
"Şükrü Paşanın Beyanatı", Vatan, 6 Ekim 1923, No: 174
"Şükrü Paşa'nın Beyanatı", Akşam, 7 Ekim 1923, No: 1795
"Tahliye Ameliyesi Devam Ediyor", Hâkimiyet-i Milliye, 5 Eylül 1923, No: 906
"Tahliye Tekrar Faal Bir Devreye Girdi", Hâkimiyet-i Milliye, 2 Eylül 1923, No: 903
"Tahliyeden Sonra Şehrin Manzarası", Vatan, 3 Ekim 1923, No: 171
"Teslim Mazbatası", Vatan, 2 Ekim 1923, No: 170
"Türkiye Cumhuriyeti Merkezi İdaresinin Mesut ve Şaşalı Bir Günü", Hâkimiyet-i Milliye, 14 Ekim 1923, No: 940
Vatan, 7 Ekim 1923, No: 175
"Yeni İdare-i Askeriyemiz", Akşam, 7 Ekim 1923, No: 1795
Diğer Eserler
Akın, Veysi, Trakya'nın Türklere Devir Teslimi, Ankara, 1996.
Akşin, Sina, İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele C.II, Ankara, 1998, s.384
Aslan, Betül, "İstanbul'da Türkiye Büyük Millet Meclisi İdaresi'nin Kurulması", Türkler, C.16, Ankara, 2002.
Budak, Mustafa, İdealden Gerçeğe, İstanbul,2002.
Criss, Bilge, İşgal Altında İstanbul (1918-1923), İletişim Yayınları, İstanbul, 2000.
Özdemir, Mehmet, "İstanbul'un Teslim Alınması", Türkler, C.16, Ankara, 2002.
Sakin, Serdar, Uluslararası Bağımsızlık Projesi Misak-ı Milli ya da Büyük Güçlere Meydan Okuma, Kayseri, 2010.
Selçuk, Mustafa, Hedef Şehir İstanbul, Emre Yayınları, İstanbul, 2005.
Selek, Sabahattin, Anadolu İhtilali, C.l, İstanbul, 2010.
Yıldıztaş, Mümin, Yaralı Payitaht İstanbul'un İşgali, Yedice Yayınları, İstanbul, 2010.