Osmanlı Devleti'nde Kurulan Spor Cemiyetleri ve Jimnastik Derslerinin Milliyetçilik Hareketlerindeki Rolü

Türkiye’de spor, bir bilim dalı olarak kabul edilmiyor, askerî talim ya da eğlence aracı olarak görülüyordu. Halkın askerî talim benzeri faaliyetlerde bulunması yasaktı. Bu ancak devletin kontrolünde yapılabilirdi. Osmanlı topraklarında bulunan yabancılar ve gayrimüslim tebaa çeşitli cemiyetler kurmak suretiyle sportif faaliyetler yapıyorlardı. Ancak bu durum yasal değildi. II. Meşrutiyet’in ilân edilmesinden sonra bu konudaki yasal boşluğun doldurulması amacıyla Cemiyetler Kanunu çıkarıldı. Böylece mevcut cemiyetler yasallaştı ve birçok spor kulübü kuruldu. Bu kulüplerden bazıları yasal görünümde olmalarına rağmen halka askerî talim yaptırmak suretiyle yasadışı faaliyetler yürüttüler. Bu zaman zaman resmî makamlarla cemiyetlerde faaliyet gösterenleri karşı karşıya getirmiş, hatta bu faaliyetleri nedeniyle yargılananlar olmuştur.

The Role of the Sport Communities and Gymnastics Classes on Nationalist Movements in the Ottoman Empire

In Turkey, sports were not considered as a scientifi c branch, but rather a means for military training or personal joy. The people were banned from undertaking any activities that resembled military training. These could only be performed under the supervision of the state. The foreigners and Non-Muslims in Ottoman soil were performing sportive activities by founding communities. However, this was not legal. After the reinstitution of the Constitution in 1876, this legal gap was tried to be fi lled by enacting the act of communities. Thus, the present communities gained legal status and lots of sport clubs were founded. Some of those clubs; however, although containing legal status, performed illegal activities by allowing the people to take part in military training. This sometimes resulted in clashes between the community activists and offi cials, which sometimes even resulted in the institution of lawsuits for the activists.

Keywords:

Ottoman Empire, Gymnastic Communities, Greeks, Bulgarians Armenians,

PDF

___

BOA. Babıâli Evrak Odası Mümtâze Kalemi Bulgaristan Evrakı (A.}MTZ (04)), 76/51 (1320 M 20); 142/39 (1324 R 3); 156/61 (1325. 3. 27).
BOA. Dâhiliye Nezareti İdarî Kısım Evrakı (DH. İD), 7/132 (1330 S 1); 126/40, (1330 L 25.
BOA. Dâhiliye Nezareti Mektubî Kalemi (DH. MKT), 177/32 (1311. Ca. 25); 511/2 (1320 S16); 2620/27 (1326 11 5); 2836/58; 2840/90; 2907/67.
BOA. Dâhiliye Nezareti Siyasî Kısım Evrakı (DH. SYS), 53/8.
BOA. Dâhiliye Nezareti Muhaberât-ı Umumiye İdare Kalemi (DH. MUİ), 95/2; 101/62.
BOA. Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti Evrakı Memurîn Kalemi Belgeleri (DH. EUM. MEM), 49/74.
BOA. Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti Muhâsebe Kalemi Belgeleri (DH. EUM. MH), 87/44.
BOA. Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti Evrakı Tahrirat Kalemi Bel- geleri (DH. EUM. THR), 24/45; 105/9.
BOA. Dâhiliye Nezareti Sicill-i Nüfus İdare-i Umumiye Evrakı (DH. SN. THR), 37/57, lef 5,6,7.
BOA. Rumeli Müfettişliği Selânik Evrakı (TFR. 1. SL), 27/2669 (1321.10.3).
BOA. Rumeli Müfettişliği Sadâret ve Başkitâbet Evrakı (TFR. I. A), 7/671 (1321 3 12).
BOA. Dahiliye Nezâreti Hukuk Müşavirliği Belgeleri (DH.HMŞ), 30/89.
BOA. Maarif Nezareti Mektubî Kalemi Evrakı (MF. MKT), 299/51 (1313. B. 16); 969/22 (1324 Za 4); 1167/28.
BOA. TD, 126/15 (1329 R 29).
BOA. Yıldız Tasnifi Perakende Evrakı, Müfettişlik ve Komiserlikler Tahriratı (Y. PRK. MK), 8/104 (1316 Za 16); 11/6 (1319.C 25).
BOA. Yıldız Arşivi Hususî Mâruzât Evrakı (Y.A.HUS), 410/86 (1318 Ca 29; 428/56 (1320 M 26).
BOA. Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı (Y.A. MTV), 203/28 (1318 S 7).
BOA. Yıldız Perakende Evrakı Askerî Maruzat (Y.PRK. ASK), 150/74, lef 1-3. (1316 Z 24).
Düstur, II/1, s.604-608.
Tedrisât-ı İptidadiye Kanunu Muvakkatı, İstanbul 1329. Süreli Yayınlar
Takvim-i Vekayi, No: 310, 10 Ağustos 1325.
Tasvir-i Efkâr, Numara: 256, 15 Şubat 1910, s. 5-6.
Tasvir-i Efkâr; Numara: 265, 24 Şubat 1910, s. 6.
İdman Mecmuası, Numara: 12, 1 Mayıs 1339, sene 1, s.346.
İdman Mecmuası, Numara: 9, 13 Mart 1339, sene 1, s. 252.
Afyon, Yakup Akif - Tunç Ali, Beden Eğitimi ve Spor Tarihi, y.y., Konya 1997.
Akcan, Erol, İttihat ve Terakki Fırkası’nın Paramiliter Gençlik Kuruluşları, Türk Tarih Kuru- mu Yayınları, Ankara 2015.
Alkan, Mehmet Ö., “Osmanlı’da Cemiyetler Çağı”, Tarih ve Toplum, sayı: 238, Ekim 2003, ss. 196-204.
Ateş, Sanem Yamak, Asker Evlatlar Yetiştirmek II. Meşrutiyet Dönemi’nde Beden Terbiyesi, As- kerî Talim ve Paramiliter Gençlik Örgütleri, İletişim Yayınları, İstanbul 2012.
Beşiktaş Jimnastik Kulübünün Kuruluşu ve Muhtelif Sporlar hakkında Küçük Bir Tarihçesi, Eks- pres Basımevi, İstanbul 1936.
Dağlaroğlu, Rüştü, Fenerbahçe Spor Kulübü Tarihi 1907–1957, y.y., İstanbul 1958.
Fişek, Kurthan, “Türkiye’de Spor”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, cilt: 8, İleti- şim Yayınları, İstanbul 1983.
__________, 100 Soruda Türkiye Spor Tarihi, Gerçek Yayınevi, İstanbul 1985.
Gedikli, Fethi, “1910 Tarihli Keskin Rum Cemiyeti ve Cinsiyet ve Kavmiyet Esas ve Unvanlarıyla Dernek Kurma Yasağı”, Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, sayı 8, 2009(Güz), ss. 23-46.
Georgeon, François, Sultan Abdülhamid, İletişim, İstanbul 2012.
Günay, Nejla, “Atatürk Döneminde Türkiye’de Beden Eğitiminin Gelişimi ve Gazi Beden Terbiyesi Bölümü”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, sayı: 85, Mart 2013, ss. 73-99.
__________, Zoraki İttifaktan Yol Ayrımına İttihat Terakki ve Ermeniler, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2015.
Kahraman, Atıf, Osmanlı Devleti’nde Spor, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1995.
Mustafa Kemal’in Yakasındaki Rozet Altın Defter 1334-1341 (1918-1925), haz. M.Sabri Koz-Enfel Doğan, , İelev Yay., İstanbul 2007.
Okan, Kenan, Türk Spor Tarihi, Mektupla Öğretim Merkezi, Ankara 1975.
Operatör Cemil Paşa, Hatıraları, Türkiye Yayınevi, İstanbul 1945.
Saatçı, Meltem Begüm, “1890-1903 Arası Makedonya Sorunu”, Anakara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih (Genel Türk Tarihi) Anabilim Dalı, Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 1997.
Tanıl, Yaşar, Türk Futbolunun Asırlık Çınarı Fenerbahçe Tarihi, Nokta Kitap, İstanbul 2008.
Tarcan, Selim Sırrı, Hatıralarım, Türkiye Yayınevi, İstanbul 1946.
Tekil, Süleyman, Galatasaray Tarihi 1905-1985, Galatasaray Spor Kulübü, İstanbul 1986.
Toprak, Zafer, “1909 Cemiyetler Kanunu”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklope- disi, vol: I, İletişim Yayınları, 1985, ss. 205-209.
__________, “II. Meşrutiyet’ten Mütareke Yıllarına: Türkiye’de İzciliğin İlk Evresi”, Tombak-Antika Kültürü Koleksiyon ve Sanat Dergisi, sayı: 24, Şubat 1999, ss. 19-27.
__________, “İttihat ve Terakki’nin Paramiliter Gençlik Örgütleri”, Boğaziçi Üniversi- tesi Dergisi, vol:7-1979, ss. 95-114.
Tunaya, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasal Partiler, cilt I, 2. baskı, Hürriyet Vakfı Yayınları, İstanbul 1988.
Uzgören, Gökhan, İzcilik Tarihi, İstanbul Lisesi, İstanbul 1984.
Yıldız, Doğan, Türk Spor Tarihi, y.y., İstanbul 1979.