Moğol Neküderîlerin Kökeni ve Faaliyetleri

Neküderîler, Afganistan coğrafyasında hayatlarını sürdüren ve tarih sahnesine çıktıkları günden itibaren faaliyet sahası olarak İlhanlı Devleti’nin doğu sınırını tercih eden göçebe bir topluluktur. XIII. yüzyılın ortalarında bir tümen askerle yaptıkları yağma olaylarıyla kendilerinden söz ettiren Neküderîlerin isimleri Kirmân’dan Gazne’ye kadar neredeyse bütün şehirlerde kan ve gözyaşıyla özdeşleşmişti. Hayatlarını sürdürdükleri bölgelerde yerel halkın korkulu rüyası hâline gelen bu topluluk hakkında çalışmalar yapılmış olsa da onların menşei üzerine süren tartışmalar uzun zamandan beri devam etmektedir. Bu çalışmada Neküderîlerin menşeinin, Çağatay şehzâdesi Neküder Oğul ve İlhanlı hükümdarı Ahmed Teküder’in ordularının bakiyeleri olduğu yönündeki iddialar ve Neküder Noyan’ın Afganistan’a gelişinden sonraki faaliyetleri ele alınacaktır. Ardından Neküder Noyan’ın ismiyle anılmaya başlayan Neküderî topluluklarının İlhanlı tarihi boyunca giriştikleri siyasî hareketler irdelenecektir. Ayrıca Neküderîlerin kısmen yerleşik hayata geçtikleri Herât çevresindeki yaşantıları özellikle Kert kuvvetleri arasında üstlendikleri görevler ve bu hanedanın tarihi üzerindeki etkileri, İlhanlı coğrafyasında kaleme alınan gerek genel gerekse şehir ve bölge tarihi üzerine yazılan kaynaklar ışığında incelenecektir.

Mongolian Nukederes’ Origin and Their Activities

Nukederes are a nomadic community that lives in the geography of Afghanistan and have prefered the eastern border of the Ilhanlı State as a fi eld of activity since the day that they came to the stage of history. In the middle of the 13th century, the name of the Nukedere, made themselves known for their looting with a division soldier, were identifi ed with blood and tears in almost all cities from Kirman to Ghazna. Although there have been studies about community that has become a horrifying dream of the local people in the areas where they have lived, the discussions about their origin have been going on for a long time. In this study we will discusse the claims that origin of Nukedere come from Chagatay Prince Nukedere Ogul’s and Ilkhanid Sultan Ahmed Tekudar’s remainders of armies and the activities of Nukeder Noyan after coming to Afghanistan. The political events of Nukedere communities, mentioned with the name of Nekuder Noyan, during Ilhanlı history will be examined. Furthermore, we will examine the Nukederes’ experiences in the area around Herat, where they partially became sedentary, the tasks that they undertake among the Kert forces, the eff ects on the history of this dynasty. All of these issues will be examined in the light of the sources written on Ilkhanid geography, both general and urban, regional history.

Keywords:

Nukedere, Ilkhanid, Chagatay, Kert Afghanistan,

PDF

___

Abul Fazl Allámi, The Aín-ı Akbari, (Trans.: Colonel H. S. Jarrett), Vol. II. Calcutta 1891.
Ahmed b. Hüseyin b. Ali Kâtib, Târîh-i Cedîd-i Yezd, (Neşr.: Îrec Efşâr), Tehrân 1345.
Aknerli Grigor, Okçu Milletin Tarihi, (Çev.: Hrand D. Andreasyan), Yeditepe Yayınları, İstanbul 2007.
Alaaddin Ata Melik Cüveynî, Tarih-i Cihan Güşa, (Çev.: Mürsel Öztürk), Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1999.
Atwood, Christoper P., Encyclopedia of Mongolia and The Mongol Empire, Indiana University, Bloomington, Facts On File, 2004.
Barthold, W., Tezkire-yi Coğrâfyâ-yı Târîh-i İran, (Terc.: Hamza Serdâdver), Tehrân 1308.
Baybars el-Mansûrî, et-Tuhfetu’l-Mulûkiyye fi ’d-Devleti’t-Turkiyye, (Çev.: Hüseyin Polat), TTK Yay., Ankara 2016.
Bellew, H.W., An Inquiry Into The Ethnography of Afganistan, London 1891.
Bosworth, Cliff ord Edmund, The History of the Saff arids of Sistan and the Maliks of Nimruz, ( 247/861 to 949/1542-3), Costa Mesa, California and New York 1994.
Boyle, John Andrew, The Successors of Genghis Khan, New York and London 1971.
Boyle, John Andrew, “The Mongol Commanders in Afghanistan and India According to the Tabaqât-ı Nâsırî of Jûzjânî”, Islamic Studies, Islamic Reasearch Isstitue, International Islamic University, Vol. 2, No.2, Islamabad (June 1963), ss. 235-247.
Browne, Edward G., A History of Persian Literature Under Tartar Dominion (A.D. 1265- 1502), Cambridge 1920.
Cleaves, Francis Woodman, “The Mongolian Names and Terms in The History of The Nation of The Archers by Grigor of Akanc”, Harvard Journal of Asiatic Studies, Vol. 12, No. 3/4 (Dec., 1949). ss. 400-443.
Durak, Neslihan, Hezâreler/Hazaralar, Malatya 2008.
Ebû’l Abbâs Muînuddîn Ahmed b. Şihâbuddîn Ebû’l-Hayr Zerkûb-i Şîrâzî, Şîrâznâme, (Neşr.: İsmâil Vâiz Cevâdî), Tehrân 1310-1350.
Ebû’l Kâsim Abdullâh b. Ali b. Muhammed Kâşânî, Târîh-i Olcâytȗ Sultân, (Neşr.: Mehîn Hambelî), Tehrân 1348 (1969).
Erdem, İlhan, “Olcaytu Han Devrinde Horasan’da İlhanlı-Çağatay Mücadeleleri”, Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, sy. 3, (1997), s. 106-112.
Erdoğan, Coşkun, Hârezmşâh Alâeddin Muhammed Dönemi Siyasî Tarihi (1200-1220), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Erzurum 2016.
Fahruddîn Ebû Süleyman Dâvȗd b. Tacûddîn Fahr-i Benâketî, Târîh-i Benâketî (Ravzat ȗlî’l-elbâb fi tevârîhi’l-ekâbir ve’l-ensâb), (Neşr.: Câfer Şiâr), Tehrân 1343 (1969).
Fasîh Ahmed b. Celâleddîn Muhammed Hâfî, Mücmel-i Fasîhî, C. II., (Neşr.: Mahmud Ferruh), Meşhed 1340 (1961).
Galstyan, A. G., Ermeni Kaynaklarına Göre Moğollar, (Çev.: İlyas Kamalov), Yeditepe Yay., İstanbul 2005.
Gıyâseddîn b. Hümâleddîn Hüseynî Hândemir, Habîbü’s-Siyer, C. III., (Neşr.: Muhammed Debîr Siyâkî), Tehrân 1362.
Gregory Abûl-Farac, Abû’l-Farac Tarihi, C. II., (Süry. Çev.: Ernest A. Wallis Budge, Türkçeye Çev.: Ömer Riza Doğrul), TTK. Yay., Ankara 1999.
Gülensoy, Tuncer, Küçüker, Paki, Eski Türk-Moğol Kişi Adları Sözlüğü, İstanbul 2015.
Güngören, Ömer, Marco Polo’nun Geziler Kitabı, Yol Yayınları, 2015.
Hâfız-ı Ebrû, Zeyl-i Camiʽü’t-Tevârîh-i Reşidî, (Neşr.: Hânbâbâ Beyânî), Tehrân 1318 (1938).
Hamdullâh Müstevfî Kazvînî, Târîh-i Güzîde, (Neşr.: Abdülhüseyin Nevâî), Müessese-i İntişarat-ı Emîr Kebîr, Tehrân 1944.
Hamdullâh Müstevfî Kazvînî, Târih-i Güzide, (Çev.: Mürsel Öztürk), TTK. Yay., Ankara 2018.
Hudûdü’l-Âlem, Mine’l-Meşrik İle’l-Magrib, V. Minorsky, (Çev.: Abdullah Duman-Murat Ağarı), İstanbul 2008.
Hussain, Mohammad, The Hazaras of Afghanistan: A Study of Etnic Relations, McGill 2003.
Kartlis Tskhovreba, (A History of Georgia), (Trans.: Dmitri Gamq’relidze, Ed.: Roin Metreveli and Stephen Jones), Georgian National Academy of Sciences, Artanuji Publishing, Tbilisi 2014.
Kemâleddîn Abdürrezzâk b. Celâliddîn İshâk es-Semerkandî, Matlaʽu’s-Saʽdeyn ve Mecmaʽu’l-Bahreyn, (Neşr.: Abdülhüseyin Nevâî), Tehrân 1974.
Konukçu, Enver, “Berke Han”, İA C. 5. s. 506-507.
Konukçu, Enver, “Ebül-Fazl El-Allâmî”, İA C. X. s. 313-314.
Korykoslu Hayton, Doğu Ülkeleri Tarihinin Altın Çağı, (Çev.: Altay Tayfun Özcan), Selenge Yay., 2015.
Köse, Bayram Arif, “Moğol İstilasının Güney Kafkasya Şehirleri Üzerinde İdarî ve İktisadî Etkileri”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. VIII., sy. 41, Aralık 2015, s. 471-484.
Marko Polo Seyahatnamesi, C. I. (Yay. Haz.: Filiz Doküman) Kervan Kitapçılık, Tercüman 1001 Temel Eser.
Merçil, Erdoğan, Fars Atabegleri Salgurlular, Ankara 1991.
Mîr Muhammed b. Seyyîd Burhâneddîn Hâvendşâh Mîrhând, Târîh-i Ravzatu’s-Safâ fî Sîreti’l-Enbiyâ ve’l-Mülȗk ve’l-Hulefâ, 903/1498, C. V., Müessese-i Hayyâm ve İntişârât-ı Pîrûz, Tehrân 1339.
Mirza Haydar Duğlat, Tarih-i Reşidî, (İng. Çev.: E.Denison Ross, Türk. Çev.: Osman Karatay), Selenge Yay., İstanbul 2006.
Minhâc-ı Sirâc el-Cûzcânî, Tabakât-ı Nâsırî, Moğol İstilasına Dair Kayıtlar, (Çev.: Mustafa Uyar), Ötüken Yay., İstanbul 2016.
Mousavi, Sayed Askar, The Hazaras of Afghanistan, An Historical, Cultural, Economic and Political Study, Curzon 1998.
Muhammed b. Ali b. Muhammed b Şabânkâreî, Mecmaʽu’l-ensâb, (Neşr.: Mîr Hâşim-i Muhaddis), Tehrân 1376.
Muînüddîn Muhammed Zemçî İsfi zârî, Ravzâtü’l Cennât fî Evṣâf Medîneti Herât, C.I., (Tash.: Muhammed Kâzım İmâm), İntişârât-ı Dânişgâh-ı Tehrân 1338.
Neamet Ullah, History of The Afghans, (Trans.: Bernhard Dorn), London 1836.
Örs, Derya, Tarih-i Olcaytu, (İnceleme ve Çeviri), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 1992.
Özgüdenli, Osman G., Gazan Han ve Reformları (1295-1304), İstanbul 2009.
Poladi, Hassan, The Hazâras, Mughal Publishing California 1989.
Reşîdüddin Fazlullah, Câmiu’t-Tevârih, (İlhanlılar Kısmı), (Çev.: İsmail Aka, Mehmet Ersan, Ahmad Hesamipour Kelejani), TTK. Yay., Ankara, 2013.
Reşîdüddîn Fazlullâh-i Hemedânî, Câmiʽu’t-Tevârîh -718/1318-, C. I., (Yay./Haz.: Behmen Kerîmî), Tehrân 1983.
Reşideddin Fazlullah, Câmiʽü’t Tevârîh, C.II., (Terc.: W.M. Thackston), Harvard Üniversitesi 1998.
Rüknüddîn Baybars el-Mansûrî ed-Devâdâr Mansûrî, Zübdetü’l-fi kre fî târîhi’l-hicre, C. XLII, Beyrut 1998.
Rybatzki, Volker, Die Personennamen und Titel Der Mittelmongolischen Dokumente, Helsinki 2006.
Schurmann, H. F., The Mongols of Afghanistan, An Ethnography of The Mongols and Related Peoples of Afghanistan, Mouton&Co 1962.
Sağlam, Ahmet, Suriye’de Hâkimiyet Mücadelesi İlhanlılar-Memlûkler, Çamlıca Basım Yayın, İstanbul 2017.
Ser Marco Polo, The Venetian, Concerning the Kingdoms and Marvels of the East, (Trans.: Edit, Not, Map and other Illustrations Colonel Henry Yule), London 1875.
Seyf İbn Muhammed İbn Yakub el-Herevî, Târîhnâme-i Herât, (Neşr.: Muhammed Zübeyr es-Sıddıkî), Calcutta 1944.
Spuler, Bertold, İran Moğolları, Siyaset, İdare ve Kültür, İlhanlılar Devri, 1220-1350, (Çev.: Cemal Köprülü), Ankara 1957.
Subaşı, Ömer, “Horâsân’da Siyasî Hayat ve Şehzâde Yesâvur İsyanı”, Manas Journal of Social Studies, C. V., S. 1., 2016, s. 278-303.
Subaşı, Ömer, “Olcâytû Sultan Dönemi Herât Muhasarası ve Siyasî Vakalar”, The Journal of Academic Social Science Studies, Number: 43 Spring I. 2016, s. 289-311.
Stepannos Orbelean, History of the State of Sisakan, (Trans.: Robert Bedrosian), Long Branch 2015.
Şahin, Mustafa, Ortaçağda Herât Bölgesi (Gaznelilerin Kuruluşundan Timûrluların Yıkılışına Kadar) (961-1507), Basılmamış Doktora Tezi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tokat 2013.
Şemsüddîn Ebî Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Osmân Zehebî,, Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-a‛lâm, C. XV., (Neşr.: Beşşâr Avvâd Ma‛rûf), Beyrut 2003.
Şerefeddîn Abdullâh b. İzzeddîn Fadlullâh b. Ebû Nuaym Yezdî Şîrazî Vassâf, Tahrîr-i Târîh-i Vassâf, (Neşr.: Abdul Muhammed Âyetî), Institute for Humanities an Cultural Studies, Tehrân 2004.
Şihâbüddîn Ahmed b. Abdilvehhâb en-Nüveyrî, Nihâyetü’l-ereb fî fünûni’l-edeb, C. XXXII., (Tahk.: Abdülmecîd Turhaynî), (Neşr.: Muhammed Ali Beydun), Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2004.
Târîh-i Sîstân, (Tash.: Melikü’ş-şuarâ Muhammed Takî Bahâr), (Haz.: Ali Asgar Abdulhay), Dünyâ-yı Kitâb, Tehrân 1381.
The Târikh-e Sistân, Translated by Milton Gold; Ed.: G. Tucci, Ehsan Yarshater, - Istituto Italiano per il Medio ed Estremo Oriente, Roma 1976.
Târîh-i Şâhî-yi Karahıtaiyân, (Neşr.: Muhammed İbrahim Bâstânî Pârîzî), Tehrân.
The Encyclopaedia of Islam, New Ed.: C. E. Borworth, E. Van Donzel, W.P.Heinrichs Ch. Pellat, Volum VII., Leiden-New York 1993.
Üçok, Bahriye, İslâm Devletlerinde Türk Nâibeler, İstanbul 2011.
Yazıcı, Orhan “Hazaraların Menşei İle İlgili Yeni Bir Görüş”, Türklük Bilimi Araştırmaları, sy. 29, 2011, s. 475-492.
Yuvalı, Abdulkadir, İlhanlı Tarihi, İstanbul 2017.