192122

XV. Yüzyıl Bânilerinden Çakır Ağa ve Mimari Eserleri

Fatih Sultan Mehmed’in çakırcıbaşısı olarak tanınan Çakır Ağa hakkındaki bilgiler sınırlıdır. Üsküp doğumlu olan Çakır Ağa II. Murad Dönemi’nde Bursa subaşılığı görevinde bulunmuş; İstanbul’un fethine katılmış, daha sonra İstanbul subaşılığı görevinin yanı sıra sekbanbaşı, çakırcıbaşı olmuştur. Adı, 1480 tarihli vakfiyesinde Çakır Ağa bin Abdullah olarak geçmektedir. Çakır Ağa yaptırdığı birçok mimari eserle II. Murad ve özellikle Fatih Sultan Mehmed döneminde bâni olarak öne çıkmaktadır. Bursa, Edirne ve İstanbul’da eserler yaptırmış olan Ağa’nın Bursa’da bir cami ve hamamı, Edirne’de bir camisi, Silivri’de zaviye ve hanı ile İstanbul’da beş camisi bulunmaktadır. Bursa ve Edirne’deki eserleri değişikliklerle de olsa günümüze ulaşmış; Silivri’deki yapıları günümüze gelmemiştir. İstanbul’da sur içinin farklı noktalarında yer aldığı anlaşılan camilerinden Kapalıçarşı, Cibali ve bu çalışmada tespit edilen Edirnekapı’daki camisi değişikliklerle günümüze gelmiştir. Çakır Ağa bu yapılarıyla özellikle fetih sonrası İstanbul’un imarında etkili olmuş olmalıdır. Çakır Ağa’nın baniliğinde inşa edilen yapıların büyük çoğunluğunu küçük ölçekli mescitler oluşturmaktadır. Büyük çoğunluğunu mescitler oluştursa da Çakır Ağa han, zaviye, hamam gibi dönemin diğer yapı tipolojilerini örnekleyen yapılar da yaptırmıştır. Bu makalede Çakır Ağa’nın bânilik yönü ele alınarak basılı kaynaklar ve Osmanlı Arşivi’nde bulunan belgeler ışığında, yeni tespit edilen verilerle eserleri toplu bir şekilde tanıtılmış, değerlendirme yapılmıştır.

XVth Century Builder Çakır Ağa and his Architectural Buildings

There is limited information on Çakır Ağa, who is known as the çakırcıbaşı /head hawker of Sultan Mehmed the Conqueror. Çakır Ağa was born in Skopje, and worked as a subaşı / police superintendent in Bursa during the reign of Sultan Murad II, took part in the conquest of Istanbul, and in addition to his post as subaşı / the police superintendent, he was assigned as the sekbanbaşı (Chief Sekban) and çakırcıbaşı / head hawker. His endowment dated 1480 names him Çakır Ağa bin Abdullah. Çakır Ağa stands out as the builder of various architectural works during the reign of Murad II and especially Mehmed the Conqueror. He had works erected in Bursa, Edirne and Istanbul, and has a mosque and bathhouse in Bursa, one mosque in Edirne, a zawiya and an inn in Silivri, and five mosques in Istanbul. His extant works in Bursa and Edirne have been altered and his Silivri works have not survived. Kapalıçarşı and Cibali mosques, which are understood to be located in different parts inside Istanbul’s city walls, and the mosque in Edirnekapı, which has been identified in this study, have reached the present day with alterations. Çakır Ağa must have been influential in the development of Istanbul, especially after the conquest. Small mosques constitute the majority of Çakır Ağa’s buildings, although Çakır Ağa also had built examples of other typologies, such as inns, zawiyas and bathhouses. This paper introduces and discusses Çakır Ağa as a builder and examines his works based on recently obtained data under the light of printed sources and documents in the Ottoman Archives.

Keywords:

Ottoman Empire, Builder, Çakır Ağa, Fatih Period, Architecture Mosques,

PDF

___

KAYNAKLAR
Akkaya, Tayfun, Trakya’da Marmara Denizi Kıyısında İstanbul’a Bağlı Bir Liman Kasabası Selymbria (Siliviri) Tarih İçindeki Gelişimi ve Eski Eserleri, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 1984, s. 270-271.
Aytaş, Giyasettin, Halil Çeltik, “XIX.Yüzyılda Yapılmış Bir Haritadan Yola Çıkarak Eski İstanbul’da Tarikatların Faaliyetleri”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Sayı: 58, 2011, s. 89-103.
Ayvansarayi Hüseyin Efendi, Ali Satı Efendi, Süleyman Besim Efendi, Hadikat’ül-Cevâmi, İstanbul Camileri ve Diğer Dini-Sivil Mimari Yapılar, İstanbul 2001.
Ayverdi, Ekrem Hakkı, Osmanlı Mimarisinde Fatih Devri III, İstanbul 1973.
Ayverdi, Ekrem Hakkı, Osmanlı Mimarisinde Fatih Devri IV, İstanbul 1973.
Ayverdi, Ekrem Hakkı (Der.), 19. Asırda İstanbul Haritası, İstanbul 1958.
Barkan, Ömer Lütfi, Ekrem Hakkı Ayverdi, İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri 953 (1546) Tarihli, İstanbul.
Baykal, Kazım, Bursa ve Anıtları, İstanbul 1982, s. 96-97.
Bursa, Bursa Hamamları, Bursa 1943.
Cezar, Mustafa, Osmanlı Başkenti İstanbul, İstanbul 2002.
Çalık, S. (Hazl.), 1894 Yılında İstanbul’da Meydana Gelen Depreme Ait Anonim Günlük, İstanbul ty.
Dişören, N. Esra, “Üsküplü Camii ve Hamamı”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C. 7, İstanbul 1994, s. 352.
Doğru, Mehmet, Y. Kanar (Hazl.), Eminönü Camileri, İstanbul 1987.
Galitekin, Ahmed Nezih (Hazl.), Osmanlı Kaynaklarına Göre İstanbul, İstanbul 2003, s. 300.
Gökbilgin, M. Tayyip, XV-XVI.Asırlarda Edirne ve Paşa Livası Vakıflar, Mülkler, Mukataalar, İstanbul 1952.
Gökbilgin, M. Tayyip, “Edirne Şehrinin Kurucuları”, Edirne, Edirne’nin Fethinin 600. Yıldönümü Armağan Kitabı, Ankara 1965, s. 161-178.
Jacques Pervititch Sigorta Haritalarında İstanbul /İstanbul in the Insurance Maps of Jacques Pervititch, İstanbul 2000.
Kepecioğlu, Kamil, “Bursa’da Şer’i Mahkeme Sicillerinden ve Muhtelif Arşiv Kayıtlarından Toplanan Tarihi Bilgiler ve Vesikalar”, Vakıflar Dergisi, Sayı 2, Ankara 1942, s. 405-417.
Kuran, Aptullah, Mimar Sinan, İstanbul 1986.
Mehmed Süreyya, Sicil-i Osmani, Osmanlı Ünlüleri, (Hazl. N. Akbayar), Cilt: 2, İstanbul 1996.
Öz, Tahsin, İstanbul Camileri, İstanbul 1997.
Özcan, Abdülkadir, “Çakırcıbaşı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt: 8, İstanbul 1993, s. 189-190.
Özer, Mustafa, “Edirne Çakır Ağa Camisi”, Sanat Tarihi Araştırmaları, Prof. Dr. Haşim Karpuz’a Armağan, Konya 2007, s. 315-324.
Özcan, Abdülkadir, “Sekban”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt: 36, İstanbul 2001, s. 326-328.
Sâî Mustafa Çelebi, (Hazl. H. Develi), Yapılar Kitabı, Tezkiret’ül Bünyan ve Tezkiretü’l Ebniye (Mimar Sinan’ın Anıları), İstanbul 2003.
Seçkin, Selçuk, Fatih Dönemi İstanbul Mescitleri, Mimar Sinan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2006.
Şehitoğlu, Elif, Bursa Hamamları, İstanbul ty.
Tanman, Baha, “Mercimek Tekkesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C. V, İstanbul 1994, s. 394.
Tebrîk-nâme-i Millî, Tahir Bey Matbaası, İstanbul 1316.
Türkiye’de Vakıf Abideleri ve Eski Eserleri III (Bursa İl Merkezi), Ankara 1983.
Yoldaş Demircanlı,Yüksel, İstanbul Mimarisi İçin Kaynak Olarak Evliya Çelebi Seyahatnamesi, İstanbul ty. .
Arşiv Belgeleri: İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB.), Atatürk Kitaplığı, Harita No: 4718.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA.)
A. MKT.MHM., 456/63, 15 Rebüilahir 1290, 11 Haziran 1873.
BEO., 225/16829, 6 Zilhicce 1310, 21 Haziran 1893; BEO., 699/52389, 2 Cemaziyelevvel 1313, 21 Ekim 1895; BEO., 1079/80917, 2 Ramazan 1315, 25 Ocak 1898; BEO., 1325/99375, 6 Safer 1317, 16 Haziran 1899.
C. EV., 461/23350, 02 Şaban 1181, 24 Aralık 1767; C. EV., 33/1646, 25 Ramazan 1185, 1 Ocak 1772; C. EV., 225/11239, 21 Zilkade 1245, 14 Mayıs 1830.
C.MF., 179/8905, 29 Cemaziyelevvel 1173, 18 Ocak 1760.
EV.HMH.d.., 222, 29 Zilhicce 1089, 11 Şubat 1679; EV.HMH.d., 4218, 29 Zilhicce 1154, 07 Mart 1742.
İ.EV., 11/4, 23 Rebüilahir 1313, 15 Ekim 1895; İ.EV., 22/3, 20 Muharrem 1317, 31 Mayıs 1899; İ. EV., 22/3, 2 Safer 1317, 12 Haziran 1899.
İ.MVL., 423/18550, 5 Rebüilevvel 1276, 2 Ekim 1859.
İ.ŞD., 27/1275, 7 Rebüilahir 1290, 4 Haziran 1873; İ.ŞD., 117/7015, 6 Ramazan 1309, 4 Nisan 1892.
MVL., 76/37, 17 Receb 1265, 8 Haziran 1849.
ŞD., 94/33, 21 Zilhicce 1289, 19 Şubat 1873; ŞD., 94/33, 19 Muharrem 1290, 19 Mart 1873; ŞD., 94/48, 27 Rebiülevvel 1290, 25 Mayıs 1873; ŞD., 128/25, 22 Rebüilahir 1311, 2 Kasım 1893; ŞD., 43, 10 Muharrem 1317, 21 Mayıs 1899.