MEYYÂFÂRİKÎN BÎMÂRİSTÂNI ÜZERİNE BAZI YENİ BİLGİLER IŞIĞINDA BİR DEĞERLENDİRME

Anadolu topraklarında inşa edilen en eski hastanelerden birisi olan Meyyâfârikîn Bîmâristânı Mervânîler döneminde [983-1085] inşa edilmiştir. Emîr Nasîru'd-devle [s. 1011-1061] Hekim Zâhidu'l-'Ulemâ'nın önerisiyle yaptırdığı hastaneye mülkler de vakfetmiştir. İbnu'l-Ezrak tarafından bildirilen 414 [1023/24] tarihinde hastanenin yapımına başlandığını, İbn Matrân tarafından bildirilen Şevv?l 417 başında [15 Kasım 1026] hastanenin hizmete açıldığını söylemek olanaklıdır. Literatürde yer alan Mervânîler döneminde Meyyâfârikîn'de yapılan hastane ile Artuklular döneminde var olan hastanenin birbirinden ayrı olduğu iddiasını destekleyen bir bilgiye araştırma sırasında ulaşılamamıştır. Yapılan değerlendirmeler sonucu Mervânîler döneminde Nasîru'd-devle tarafından bina edilen Meyyâfârikîn Bîmâristânı'nın Artuklular döneminde de ayakta olduğunu ve hizmetine devam ettiğini, Necmu'd-Dîn Alpî döneminde de Meyyâfârikîn Bîmâristânı'nın vakıflarının yeniden düzenlendiğini söylemek mümkün görünmektedir

An Evaluation on Mayy?f?riq?n Hospital in the Light of Some New Data

B?m?rist?n (hospital) of Mayy?f?riq?n which was one of the oldest hospitals in Anatolia was built during Marw?nids' period [983-1085]. Amir Na??r al-Dawla [r. 1011-1061] had the hospital constructed with Z?hid al-'Ulam?'s suggestion and he devolved it properties for pious purposes, as well. It is possible to say that the dates 414 [1023/24] and the first day of Shawwal 417 [15 November 1026] given by Ibn al-Azraq and Ibn al-Ma?r?n were the beginning of the construction and the start of services of the hospital, respectively. During research, no record was obtained supporting claims in the literature that the hospital built in the Marw?nids' era and the one in the Ar?uqids' era were different. So it seems feasible to propound that Mayy?f?riq?n Hospital had been built by Na??r al-Dawla and it stood and provided services during Ar?uqids' era and its waqfs were rearranged in Najm al-D?n Alp? period

PDF

___

Ahmed ?Isa Beg, Tarihu'l-Bimaristanat fi'l-İslam, el-Matba?atu'l-Haşimiyye 1357 H./1939 M.
Artuk, İbrahim, Mardin Artukoğulları Tarihi, Gençler Kitabevi, İstanbul 1944.
Aslanapa, Oktay, Anadolu'da İlk Türk Mimarîsi Başlangıcı ve Gelişmesi, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Ankara 1991.
Bakkal, Ali, "İslâm Tarihinde Tıbbın Gelişmesi ve Silvan'da Tıp", Harran Üniver- sitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XVIII/30 (2013), ss. 9-43.
Bayat, Ali Haydar, "Kuruluşunun 440. Yılında Manisa Darüşşifası", Dirim, LIV/9-10 (1979), ss. 290-296.
__________, "Anadolu Selçuklu Hastahane Vakfiyelerinin Tek Örneği Ola- rak Sivas Darüşşifası Vakfiyesi (1 Muharrem 615 / 30 Mart 1218)", Türk Kültürü, XXIX/333 (1991), ss. 5-19.
__________, Tıp Tarihi, 1. Baskı, Sade Matbaa, İzmir 2003.
Bayram, Mikâil, "Selçuklu Veziri Kadı İzzeddin Tarafından Düzenlenen Bir Va- kıf-name", Ata Dergisi, 7 (1997), ss. 47-53.
Cevdet, M., "Sivas Darüşşifası Vakfiyesi ve Tercümesi", Vakıflar Dergisi, I (1938), ss. 35-38.
Çetin, Osman, "Bursa'da Tıp Medresesi Var mıydı?" Tarih ve Toplum 143 (1995), ss. 281-284.
__________, İlk Osmanlı Hastanesi Bursa Yıldırım Dârüşşifası (Bursa Mahkeme Sicilleri- ne Göre), Göz Nurunu Koruma Vakfı, İstanbul 2006.
Diskurides el-?Aynzerbi. Kitabu'l-Haşa?iş ve'l-Hayvan. İstanbul, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, No: A. 2147.
Gökoğlu, Ahmet, Paphlagonia-Paflagonya-(Kastamonu, Sinop, Çankırı, Safranbolu, Bar- tın, Bolu, Gerede, Mudurnu, İskilip, Bafra, Alaçam ve civarı) Gayri Menkul Eski Eserleri ve Arkeo- lojisi, Cilt I, Doğrusöz Matbaası, Kastamonu 1952.
"Gül Mahallesi Haritası," http://www.haritatr.com/gul-mahallesiharitasi-m8125, erişim tarihi: 04 Ağustos 2014.
Hamarneh Sami K, The Physician, Therapist and Surgeon Ibn Al-Quff (1233-1286), An Introductory Survey of His Time, Life and Works, The Atlas Press, Cairo 1974.
İbn Ebi Usaybi?a, Ebu el-?Abbas Ahmed b. el-Kasım b. Halife b. Yunus es-Sa?di, ?Uyunu'l-Enba fi Tabakati'l-Etibba?, Matba?atu'l-Vahbiyye, 1299.
İbn Matran Ebu Nasr Es?ed bin İlyas, müteveffa 587 hicri, Bustanu'l-Etibba? ve Ravdatu'l-Elibba?, Merkez-i İntişar-i Nesh-i Hatti,Tehran 1459 Hk, 1368 Hş [Abu Nasr As?ad ibn Ilyas ibn Matran (d. 587/1191), Bustan al-Atibba? wa Rawdat al-Alibba?, Facsi- mile Edition of the Manuscript held at Malik Public Library with An Introduction by Dr. Mahdi Muhaghghigh, Center for the Publication of Manuscripts, Tehran 1989].
İbnu'l-Ezrak, Ahmed bin Yusuf bin ?Ali, Tarih-i Meyyafarikin ve Amid [Kısmu'l- Artukiyyin], Tahkik ve Diraset [İnceleme] ve Feharis [Fihristler]: Ahmed Savran, Ata- türk University, The Faculty of Arts and Sciences, Erzurum, 1987 [A Critical Edition of The Artukid Section in Târîkh Mayyâfârıkîn wa Âmid by Ibnu'l-Azrak al-Fârikî Ahmad b. Yûsuf b. 'Alî (510-578/1116-1182), edited by Ahmet Savran, Atatürk University, The Faculty of Arts and Sciences, Erzurum, 1987].
İbnu'l-Ezrak, Ahmed b. Yusuf b. Ali, Meyyâfârikîn ve Âmid Târihi (Artuklular Kısmı), Araştırma, İnceleme ve Notlarla Çeviren: Ahmet Savran, Atatürk Üniversitesi, Fen- Edebiyat Fakültesi Yayını, Erzurum 1992.
İbnu'l-Ezrak, el-Fariki Ahmed bin Yusuf bin ?Ali, Tarihu'l-Fariki, Tahkik ve Takdim: Bedevi Abdu'l-latif Avad, Gözden geçiren: Muhammed Şefik İorbal, el- Kahire 1379 H, 1959 M [Ibn al-Azraq al-Fariqi, Tarikh al-Fariki, edited by B.A.L. Awad, revised by M. Sh. Ghorbal, general Organization for Government Printing Office, Cairo 1959].
İbnü'l-Ezrak, Mervanî Kürtleri Tarihi, Türkçesi: Mehmet Emin Bozarslan, Koral Yayınları, İstanbul 1975.
İnan, Afet, "Kayseri'nin 749 yıllık Şifaiye Tıp Medresesi", Belleten, XX/78 (1956), ss. 217-222+1 Plan ve 30 Resim.
Katip, Ferdi, Mardin Muluk-ı Artukiyye Tarihi ve Kitabeleri ve Sa?ir Vesa?ik-i Muhimme, Tarih-i te?lifi: 944, Naşiri: ?Ali Emiri, Kader Matba?ası, Der-sa?adet 1331.
Kâtip, Ferdi, Mardin Artukluları Tarihi, Yazıldığı tarih: H. 944, Mardin Halkevi Neşriyatı, İstanbul 1939.
Kenthaber Kültür Kurulu, "Hatuniye (Sitti Radviyye) Medresesi," Mardin Kent Rehberi, Tarihi Kentin Modern Yüzü, http://www.mardinkentrehberi.com/hatuniye-med- resesi/hatuniye-sitti-radviyye-medresesi, erişim tarihi: 04 Ağustos 2014.
Konyalı İbrahim Hakkı, "Bir Hüccet İki Vakfiye", Vakıflar Dergisi, VII (1968), ss. 97-110.
Küçükdağ, Yusuf, "Konya'da Alâeddin Dârüş-şifâsı, Tıp Medresesi ve Mescidi- nin Yeri, Yapısı", Osmanlı Araştırmaları IX (1989), ss. 347-359.
Merki, Mehmet Bilgehan, "Mardin Hatuniye (Sitti Radviyye) Medresesi", http://mehmetbilgehanmerki.blogspot.com.tr/2012/06/mardin-hatuniye-sitti-rad- viyye.html, erişim tarihi: 04 Ağustos 2014.
Önge, Yılmaz, "Çankırı Darüşşifası", Vakıflar Dergisi, V (1962), s. 251-255+21 resim
Öztürk, Levent, On İkinci Yüzyıla Kadar İslâm Dünyasında Hastaneler, İz Yayıncılık, İstanbul, 2007.
Savcı, Süleyman, Silvan Tarihi, Diyarbakırı Tanıtma Derneği Neşriyatı, Diyarba- kır 1956.
Sevim, Ali, Anadolu'nun Fethi: Selçuklular Dönemi, 4. bs, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2014.
Sözen, Metin, Anadolu Medreseleri Selçuklu ve Beylikler Devri, Cilt II, (Kapalı Medre- seler, Bir Kısmı Ayakta Olan Medreseler, Kaynaklardan Bilinen Medreseler), İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Tarihi ve Rölöve Kürsüsü, İstanbul 1972.
Şehsuvaroğlu, Bedii N, "Eskülap ve Asklepion'lar", [İstanbul] Tıp Fakültesi Mecmu- ası, XV/2 (1952), ss. 1010-1032.
Turan, Osman, "Selçuk Devri Vakfiyeleri I: Şemseddin Altun-Aba, Vakfiyesi ve Hayatı", Belleten, XI/42 (1947), ss. 199-235 + 15 Levha.
__________, "Selçuk Devri Vakfiyeleri II: Mübârizeddin er-Tokuş ve Vakfiyesi", Belleten, XI/43 (1947), ss. 415-429 + 16 Levha.
__________, "Selçuk Devri Vakfiyeleri III: Celâleddin Karatay, Vakıfları ve Vak- fiyeleri", Belleten, XII/45 (1948), ss. 17-158.
Uzluk], Feridun Nafiz, "Açık mektub: Aksaray'da Darü'ş-şifa", Babalık 27 Rebi?ü'l-ahir 1342/7 Kanun-ı evvel 1339.
__________, "Selçukiler Devrinde: Konya Darü'ş-şifası", Milli Mecmu?a, I/14 (1340), ss. 222-223.
__________, "Anadolı'da Sıhhi Mü?esseselerimiz: Konya'da Darü'ş-şifa", Babalık 4 Cemaziyyü'l-evvel 1342/13 Kanun-ı evvel 1339.
Uzluk], Şehabettin, "Anadolu'da Selçukî Hastaneleri", Türk Tıb Tarihi Arkivi III/12 (1939), ss 135-146.
Ülgen, Ali Sami, "Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası", Vakıflar Dergisi V (1962), ss. 93-98+27 Resim.
Ünver], A. Süheyl, "Divrikide Prenses Turan Malik Hastanesi 1228", Tedavi Se- ririyatı ve Laboratuvarı Mecmuası IV/15 (1934), ss. 126-129.
__________, "XIII cü asırda Tokat'ta Selçuk Hastanesi", Tedavi Notları, IX/15- 16 (1934), ss. 436-439.
__________, "Amasya Darüşşifası 1308", Tedavi Kliniği ve Laboratuvarı Dergisi, V (1935), ss. 29-34.
__________, "Büyük Selçuklu İmparatorluğu zamanında Vakıf Hastanelerin Bir Kısmına dair", Vakıflar Dergisi I (1938), ss. 17-23 + 10 Resim.
__________, "Sivas'ta Birinci Keykavus Hastanesi 1217 (614)", Tedavi Kliniği ve Laboratuvarı Dergisi 32 (1938), ss. 201-208.
__________, "Yılan Resmi ve Selçuklular tababeti", Dirim XIV/1 (1939), ss. 14- 18.
__________, Selçuk Tababeti XI-XIV üncü Asırlar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1940.
__________, "İstanbul'da Dioscorides Eserleri ve Artıklılar", Dirim XVI/3-4 (1941), ss. 1-5 (Ayrı Baskı).
__________, 750 Yıl Önce Kayseri Tıbbiyesi 1206-1956, Tıbbiyeli Yayınları, İstan- bul 1956.
Ünver], A. Süheyl - Halil Bayri, "Artık Oğulları ve Mardin'deki Hastaneleri", Türk Tıb Tarihi Arkivi, V/17 (1940), s. 27-32.
Yaman, Talat Mümtaz, Kastamonu Tarihi "XV inci asrın sonlarına kadar" I, Ahmed İhsan Matbaası Ltd., İstanbul 1935.
Yinanç, Refet, "Mengüceklere Ait Bir Vakfiye Sureti", Tarih Araştırmaları Dergisi VIII-XII/14-23 (1970-1974), ss. 17-21.
__________, "Kayseri ve Sivas Darüşşifaları'nın Vakıfları", Belleten XLVI- II/189-190 (1984), ss. 299-307+3 Resim.
__________, "Sivas Abideleri ve Vakıfları", Vakıflar Dergisi XXII (1991), ss. 32-44.