Mehmet Ali Paşa İsyanı’nın Antalya’ya Etkileri (1831-1833)

Antalya Güney Anadolu’nun en önemli çıkış kapılarından biridir. Anadolu ile Mısır arasındaki ilişkiler çoğunlukla Antalya vasıtasıyla sağlanmış, dolayısıyla Mısır’da meydana gelen herhangi bir gelişme Antalya’yı doğrudan etkilemiştir. Bu sebeple Antalya Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa İsyanı’ndan etkilenen bölgelerin başında gelmiştir. Mehmet Ali Paşa isyanı başladığında Antalya’ya denizden bir saldırı gelebileceği endişesi ile derhal güvenlik önlemleri alınmıştır. Antalya limanı Konya muharebesine kadar Osmanlı ordusunun iaşe, mühimmat ve asker sevkiyatında aktarma üssü olarak önemli bir rol oynamıştır. İbrahim Paşa, Konya muharebesinden sonra Antalya Muhafızı Yusuf Paşa’ya kendisine tâbi olmasını isteyen bir mektup göndermişse de Yusuf Paşa buna uymamış, İbrahim Paşa ise Antalya’ya doğrudan bir mütesellim tayin ederek şehre hâkim olmuştur. Antalya halkı da korkudan ve müdafaa yapacak durumları olmadığından Mütesellim İsmail Ağa’ya bağlılıklarını bildirmişlerdir. Böylece Antalya’da hâkimiyet ve yönetim İbrahim Paşa’ya geçmiştir. İbrahim Paşa’nın idaresi süresince Antalya, Mısır ile Mısır ordusu arasında köprü vazifesi görmüştür. 1833 Mayıs’ında Mehmet Ali Paşa ile Padişah II. Mahmut’un Avrupalı güçlerin arabuluculuğu ile uzlaşmaları sonucunda Antalya’da Mısır idaresi son bulmuştur. Hemen akabinde Bâbıâli tarafından yeni bir muhassıl atanmasıyla Antalya’da eski devlet düzeni yeniden tesis edilmiştir.

The Revolt of Mehmet Ali Pasha - its Impact on the Port-City of Antalya (1831-1833)

The port-city of Antalya since its foundation has been one of the most important of Anatolia’s Mediterranean gateways. From antiquity onwards the maritime trade connections between Anatolia and Egypt were, to a large extent, centred around this port and, in consequence, events in Egypt on occasion affected Antalya directly. Antalya was one of the regions most affected by the revolt of Mehmet Ali Pasha. At the beginning of Mehmet Ali Pasha’s revolt, urgent security measures were taken in Antalya because of the threat-fear of an attack on Antalya coming from the sea. The port of Antalya played an important role in the supply route for both ammunition and soldiers, serving as a transport base until the Battle of Konya. Ibrahim Pasha, following the Battle of Konya, sent a letter to the Guardian (Muhafız) of Antalya, Yusuf Pasha, requesting him to give his allegiance to him, but Yusuf Pasha refused. In response, Ibrahim Pasha dominated to city through sending a new deputy lieutenant-governor (mütesellim) who collected the taxes. The people of Antalya were made subjected to Ibrahim Pasha’s mütesellim, because of the fear that Ibrahim Pasha would launch an assault on the city. During the administration of Antalya under Ibrahim Pasha, the port-city formed a bridge between Egypt and the Egyptian army in Anatolia. The authority of Mehmed Ali Pasha over Antalya was ended through the Convention of Kutahya, mediated by the European Powers, between Sultan Mahmud II and Mehmed Ali Pasha. Immediately afterwards, the Porte appointed a new tax collector (muhassil) for Antalya and Ottoman governance was re-established in the port-city.

Keywords:

Antalya, Mehmet Ali Pasha, Revolt, İbrahim Pasha, Ottoman deputy lieutenant-governor Mütesellim,

PDF

___

A. Arşiv Kaynakları
Başbakanlık Osmanlı Arşivi Belgeleri (BOA.)
Mühimme Defterleri (BOA., A.DVNS.MHM.d.) Defter Numarası 249.
Hatt-ı Hümayun Tasnifi (HAT.) Dosya/Gömlek Numarası
347/19732
347/19733.
35/19932.
350/19809.
351/19832.
351/19832-A.
354/19891-A.
354/19891-B.
355/19917.
355/19923.
356/19979-A.
356/19980.
356/19995.
358/20024-A.
358/20037.
358/20037-J.
358-20024-A.
359/20045-F.
360/20068.
362/20125.
363/20140.
363/20140-A.
363/20140-B.
363/20140-C.
363/20140-D.
363/20150.
363/20150-A.
364/20157.
364/20157-A.
364/20157-B.
364/20157-C.
364/20159-D.
364/20159-E.
365/20167.
365/20173.
365/20188.
365/20190.
365/20200.
367/20274.
368/20331.
368/20331-B.
368/20331-C.
368/20340.
375/20447.
392/20772.
392/20772-A.
392/20772-C.
396/20885.
609/29939.
609/29939-A.
612/30035.
655/32027.
691/33412.
691/33412-B.
697/33663.
716/34200.
716/34200-A.
908/39778.
909/39786-B.
Cevdet Askeriye Tasnifi (C.AS.) Dosya/Gömlek Numarası
211/9016.
254/10620.
648/27259.
664/27879.
665/27934.
Cevdet Maliye Tasnifi (C.ML.) Dosya/Gömlek Numarası
470/19118.
477/19432.
2. Antalya Şer'iyye Sicil Defterleri (AŞS.)
Defter No: 3, 4, 5.
B. Kaynak ve Araştırma Eserleri
Ahmed Lütfi Efendi, Vak'anüvis Ahmed Lûftî Efendi Tarihi, c. 3, 4 çev. Yücel Demirel, Tamer Erdoğan, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul. 1999.
Ali Fuad, "Mısır Valisi Mehmed Ali Paşa", Türk Tarihi Encümeni Mecmuası, Numara 19 (96), Haziran 1928, İstanbul Devlet Matbaası, ss. 64-121.
Altundağ, Şinasi, "Kavalalı Mehmet Ali Paşa Hakkında Kısa Bir Etüd", Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, C. 2, S.1, Ankara 1943, ss. 33-45.
__________, "Kavalalı Mehmet Ali Paşa İsyanı Esnasında Namık Paşa'nın Yardım Talep Etmek Üzere 1832 Senesinde Me'mûriyet-i Mahsusa İle Londra'ya Gönderilmesi", Belleten, c. VI, S. 23-24, TTK, Ankara 1942, ss. 229-251.
__________, Kavalalı Mehmet Ali Paşa İsyanı, Mısır Meselesi 1831-1841, I. Kısım, TTK. Yay., Ankara 1945.
Armağan, Latif, "XVI. Yüzyılda Antalya", Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, c. 24, S. 38, Ankara 2005, ss. 93-111.
Aydın, Mustafa, "Rus Filosu İstanbul'da (20 Şubat-10 Temmuz 1833)", Osmanlı Araştırmaları, S. 32, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2008, ss. 323-334.
Çetin, Atilla, Kavalalı Mehmet Ali Paşa'nın Mısır Valiliği, Fatih Ofset, İstanbul 1998.
Dinç, Güven, Osmanlı Yönetiminde Kıbrıs (1800-1839), Akdeniz Üniversitesi SBE Yayımlanmamış Doktora Tezi, Antalya 2010.
Dodwell, Henry, The Founder of Modern Egypt: A Study of Muhammad 'Ali, Cambridge University Press, Cambridge 2011.
Emecen, Feridun, "Antalya", DİA, c. 3, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1991, ss. 233-236.
Khaled, Fahmy, All the Pasha's Men: Mehmed Ali, His Army and the Making of Modern Egypt, Cambridge 1997.
__________, "The Era of Muhammad Ali Pasha, 1805-1848", The Cambridge History of Egypt, Vol. II, Edit M.W. Daly, Cambridge 1998, ss. 139-179.
Faroqhi, Suraiya, "Ondokuzuncu Yüzyılın Başlarında Antalya Limanı", VIII. Türk Tarih Kongresi, c. 2, Ankara 1981, ss. 1461-1472.
İbrahim, Hassan Ahmed, "The Egyptian Empire", The Cambridge History of Egypt, Vol. II, Edit M.W. Daly, Cambridge 1998, ss. 198-216.
Jorga, Nicolae, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, c. V, çev. Nilüfer Epçeli, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2005.
Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, Nizam-ı Cedid ve Tanzimat Devirleri (1789-1856), c. 5, TTK. Basımevi, Ankara 1983.
Kış, Salih, Kavalalı Mehmet Ali Paşa Hadisesinde Konya Muharebesi, Selçuk Üniversitesi SBE Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya 2004.
Kızıltoprak, Süleyman, Mehmet Ali Paşa'dan II. Abbas Hilmi Paşa'ya: Mısır'da Osmanlı'nın Son Yüzyılı, TBBD Yayınları, İstanbul 2010.
__________, Mısır'da İngiliz İşgali, Osmanlı'nın Diplomasi Savaşı (1882-1887), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2010.
Kutluoğlu, Muhammed Hanefi, The Egyptian Question (1831-1841), Eren Yayınları, İstanbul 1998.
__________, "1833 'Kütahya 'Antlaşma'sının Yeni Bir Değerlendirmesi" , Osmanlı Araştırmaları, S. 27, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1997, ss. 265-287.
Marsot, Afaf Lutfi Al-Sayyid, Egypt in the Reign of Muhammad Ali, Cambridge University Press, Cambridge 1984.
Moğol, Hasan, XIX. Yüzyıl Başlarında Antalya, Mehter Yayınları, Ankara 1991.
Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. III, MEB., İstanbul 1983.
Özdemir, Rifat, "Osmanlı Döneminde Antalya'nın Fiziki ve Demografik Yapısı (1800-1867)", Ege Üniversitesi Tarih İncelemeleri Dergisi, c. 7, İzmir, 1992, ss. 133-166.
Raif, Râgıb; Rauf Ahmed, Bâb-ı Ali Hariciye Nezareti - Mısır Meselesi, (Yay. Haz. Mustafa Öztürk, Sevda Özkaya Özer), Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Merkezi Yay., Elazığ, 2011.
Samur, Sabahattin, İbrahim Paşa Yönetimi Altında Suriye, Erciyes Üniversitesi Yayınları, Kayseri 1995.
Sertoğlu, Mithat, Osmanlı Lügatı, Enderun Kitabevi, İstanbul 1986.
Shaw, Stanford J.-Shaw, Ezel Kural, Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, c. II, çev. Mehmet Harmancı, İstanbul 1982.
Sinoué, Gilbert, Kavalalı Mehmed Ali Paşa, Son Firavun, çev. Ali Cevat Akkoyunlu, Doğan Kitap, 2. Baskı, İstanbul 2004.
Süleyman, Fikri, Antalya Livası Tarihi, Matbaa-i Âmire, İstanbul 1338-1340.
Tızlak, Fahrettin, "Tekelioğlu İsyanı", XIII. Türk Tarih Kongresi, (4-8 Ekim 1999), Ankara 2002, ss. 239-254.
__________, "Osmanlı Devleti'nde Burdur ve Çevresi İçin Kullanılan İsimler", Burdur Araştırmaları, S. 3, Yıl 2, Burdur 2012, ss. 75-84.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, "Âmedî Mustafa Bey'in Kütahya'da Bulunan Mısır Kuvvetleri Kumandanı İbrahim Paşa'ya Mektubu", Belleten, c. VI, S. 23-24, T.T.K., Ankara 1942, ss. 263-267.
__________, "Sultan II. Mahmud'un Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa'ya Göndermiş Olduğu Beyaz Üzerine Hatt-ı Hümayunu", Belleten, c. XXV/98, Ankara 1961, ss. 263-267.
Weigall, Arthur E. P. Brome, A History of Events in Egypt from 1798 to 1914, William Blackwood and Sons, Edinburg and London, 1915.