Kent İçi Arkeolojik Alanlarda Katmanlaşmanın Analizi ve Koruma Sorunları: Foça Örneği

Yer altı ve yer üstünde arkeolojik mirasa sahip olmakla birlikte, kent merkezinde çağdaş yaşamın sürdüğü pek çok yerleşim vardır. Söz konusu arkeolojik mirası farklı tarihsel katmanlar oluşturmaktadır ve bu katmanlaşma kent merkezinin tarihsel süreç boyunca kesintisiz yerleşim görmesinden kaynaklanmaktadır. Modern kentin aynı konumda yapılaşmaya devam etmesi ile kent içinde çok katmanlı arkeolojik alanlar ortaya çıkmıştır. Katmanlaşmaya yönelik mevcut ve tarihsel birikimin doğru bir şekilde ortaya konulabilmesi için kentsel arkeoloji bilimsel bir çalışma alanı olarak kabul görmektedir. Türkiye’de katmanlaşmanın özellikle kent merkezlerinde yasal, yönetsel, sosyal ve ekonomik nedenlerle kısmen yok olmasına karşın günümüzde farklı katmanlara ait izler taşıyan yerleşimler hala mevcuttur. Bu yerleşimlerden Foça Prehistorik dönemden başlayarak Arkaik, Klasik, Helenistik, Roma, Bizans, Ceneviz kolonisi ve Osmanlı dönemlerinde sürekli iskân görmüş, çok katmanlı bir kenttir. Kent içindeki katmanlaşmanın analiz edilebilmesi için belirli bir envanterleme sistemi ile güncellenmesi gereklidir. Bu kapsamda kentte belirlenen dokuz tarihsel katmana ait arkeolojik veri ve mimari birikim dijital ortama aktarılarak, dönem paftaları hazırlanmıştır. Bu paftaların çakıştırılmasıyla kentteki çok katmanlı kimlik alanları belirlenmiş ve her alan için analiz paftaları hazırlanmıştır. Bu paftalarda alanın ada-parsel numaralarına göre konumu, kazı çalışmaları ve koruma durumları hakkında bilgi, alanın kazı çalışmaları sırasındaki ve günümüzdeki fotoğrafları, bulguların dönemlere göre renklendirilmiş çizimleri bulunmaktadır. Bu çalışmanın süreç içerisinde daha detaylı olarak hazırlanacak envanterleme sistemine altlık olması hedeflenmiştir.

An Analysis of Stratification in Urban Archaeological Areas and Conservation Issues: A Case Study of Foça

There are many settlements that have archaeological heritage from underground and aboveground besides remaining the contemporary life in the city center. These archaeological heritage consist of diff erent historical layers and stratifi cation is due to the continuous settlement along the historical process. Multilayered archaeological sites have been emerged in the city center because modern city is located in the same area with historical city center. Urban archaeology is a scientifi c way of determining existing and historical data for stratifi cation in a accurate way. Therefore, especially city centers are losing the traces of stratifi cation because of legal, administrative, social and economic reasons but there are still some settlements that refl ect the traces of diff erent layers. Foça is a multilayered city which was settled from the Prehistoric period to the Archaic, Classical, Hellenistic, Roman, Byzantine, Genoese and Ottoman periods. It is required to be updated specifi c inventory system for the analysis of the stratifi cation in the city center. In this context, archaeological and architectural data belonging nine historical layers digitize and create layer maps. The multilayered identity areas were determined in the city by superposing the analysis sheets of diff erent layer maps and analysis sheets for each layer are generated. Analysis sheets have the location of excavation area, history of excavation and conservation works, photographs from today and past and colored drawings based on the period of the fi ndings. It is aimed that this study will be a template for the next works about inventory of cultural heritage.

Keywords:

Conservation, urban archaeology, archaelogical heritage stratification, Foça,

PDF

___

Akurgal, Ekrem, “Foça Kazıları ve Kyme Sondajları”, Anadolu / Anatolia, sy. 1 (1956), ss. 32-42.
____________, Anadolu Uygarlıkları, Net Turistik Yayınları, İzmir 1998.
Alpan, Açalya, Kentsel Arkeolojik Kaynakların Tarihi Kent Merkezleri Tarragona, Verona ve Tarsus’ta Günlük Hayatla Bütünleşmesi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2005.
Arıkan, Zeki, “16. yüzyılda Foça”, Foça Üzerine Yazılar, İzmir 1998, ss. 4-13.
Aykaç, Pınar, Determination of Presentation Principles for Multi-Layered Historical Towns Based on Cultural Signifi cance, Case Study: Tarsus, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2008.
Bean, George Ewart, Eski Çağda Ege Bölgesi (Çev: İnci Delemen), Arion Yayınevi, İstanbul 2001.
Belge, Burak, İzmir Tarihi Kent Merkezindeki Kentsel Arkeolojik Değerler ve Sorunlar: Keşifsel Bir Örnek Çalışma, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2005.
Bilgin Altınöz, Ayşe Güliz, Koruma Karar Verme Sürecine Katkı Olarak Çok Katmanlı Kentlerdeki Tarihsel Katmanlaşmanın Değerlendirilmesi; Coğrafi Bilgi Sistemlerini (CBS) Temel Alan Bir Yaklaşım. Uygulama Örneklemesi: Bergama, Doktora Tezi, Ankara 2002.
____________, Çok Katmanlı Kentteki Tarihsel Katmanlaşmayı Çözümlemek: Kent Arkeolojisi, Erişim Tarihi: 21.05.2011, http://www.metropolistanbul.com/public/ temamakale.aspx?tmid=&mid=13.
____________, Urban Archaeology: As the Basis for the Studies on the Future of the Town; Case Study: Bergama, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, Ankara 1996.
Bilgin, Ziyaeddin, “Foça açmazı (veya gelin Foça’nın yok olmasına engel olalım)”, Ege Mimarlık, 2, (1992), ss. 25-28.
Boylu, Ayşen, Kentsel Arkeoloji (Türkiye’de Kentsel Arkeoloji İçin Vizyonel Bir Yaklaşım), Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, Ankara 1994.
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Arşiv Dairesi Başkanlığı, Defter-i Evkaf-ı Liva-i Saruhan, Ankara 2014.
Çırak, Ayşegül, Bir Planlama Stratejisi Olarak Arkeolojik Envanterleme ve Kentsel Arkeolojik Değer Yöntemi: İzmir Tarihi Kent Merkezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Doktora Tezi, İzmir 2010.
Dillerman, Louis, “Haute Mesopotamieo rientalee t pays adjacents”, Paris 1962. Doyduk, Hatice Senem, Nesne Merkezli Koruma Yaklaşımına Tamamlayıcı Bir Olgu Olarak Kentsel Arkeolojik Yığılma, Yıldız Teknik Üniversitesi, Doktora Tezi, İstanbul 2010.
Dukas, Mihail İoannis, Bizans Tarihi (Çev:Vladmir Mirmiroğlu), İstanbul 1956.
Etyemez, Leyla, Çok Katmanlı Kentlerde Tarihsel Katmanlaşmanın Günümüz Bağlamı ile Bütünleşmesinin Değerlendirilmesi. Örnekleme Çalışması: Amasya, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2011.
Evliya Çelebi, Seyahatname, Dokuzuncu Cilt, (Anadolu-Suriye-Hicaz), İstanbul 1935.
Herodotos, Herodot Tarihi (Çev: Müntekim Ökmen), Remzi Kitabevi, İstanbul 1983.
İbn Battuta, Voyages d’Ibn Battuta (Yay. C. Defremery ve B.R. Sanguinetti), II, Paris 1854.
İzmir Büyükşehir Belediyesi, Foça’nın Konumu, Erişim Tarihi:15.10.2014, http://www. izmir.bel.tr/BuyuksehirSinirHaritasi/125/172/tr.
Karabağ, Nağme Ebru, Çok Katmanlı Kentlerdeki Tarihsel Sürekliliğin Çözümlenerek Korunması: İzmir Örneği, Dokuz Eylül Üniversitesi, Doktora Tezi, İzmir 2008.
Keil, Josef, Pauly-Wissowa, cilt XX.
Macqueen, James G. “Geography and History in Western Asia Minor in the Second Millennium B.C.” Anatolian Studies 18 (1968), ss. 169-85.
Mansel, Arif Müfi d, Ege ve Yunan Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1999.
Özyiğit, Ömer, “1989 Yılı Phokaia Kazı Çalışmaları”, XII. Kazı sonuçları toplantısı (I.), Ankara Üniversıtesi Basımevi, Ankara 1990.
____________, “1991 Yılı Phokaia Kazı Çalışmaları”, XIV. Kazı sonuçları toplantısı (II.), Ankara Üniversıtesi Basımevi, Ankara 1992.
____________, “Phokaia’da Akurgal’ın Kazıları Işığında Son Dönem Çalışmaları”, Anadolu/ Anatolia, sy. 25 (2003), ss. 97-107.
____________, “Phokaia’da Son Dönem Kazıları”, Ege Üniversitesi arkeoloji kazıları (Der: Çilingiroğlu, A., Mercangöz, Z., Polat, G.), Arkadaş Matbaacılık, İzmir 2012, ss. 295-307.
Pausanias, Description of Greece, Books I-II, (Çev:W. H. S. Jones), Harvard University Press, Massachusetts 1918.
Piri Reis, Kitab-ı Bahriye, Yay. Fevzi Kurtoğlu-Haydar Alpagut, Türk Tarih Kurumu Yayınları, İstanbul 1935.
Sarfatij, Herbert-Melli, Piera, Report on the Situation of Urban Archaeology in Europe, Council of Europe Publishing, Strasbourg 1999.
Sartiaux, Felix, Eski Foça, Ege Turizm Cemiyeti Yayınları, İzmir 1952. Strabon, Antik Anadolu Coğrafyası XII-XIII-XIV (Çev: Adnan Pekman), Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2012.
Taşcı, Burcu, Çok Katmanlı Yerleşimlerin Koruma Sorunlarının Foça Örneği Üzerinden İrdelenmesi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, İzmir 2015.
Titus Livius, History of Rome (Çev:Canon Roberts), E. P. Dutton and Co., New York 1912.
Turan, Şerafettin, Türkiye-İtalya İlişkileri I: Selçuklular’dan Bizans’ın Sona Erişine. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1990.
Umar, Bilge, Türkiye’deki Tarihsel Adlar, İnkılap Kitabevi, İstanbul 1993.
Umar, Nur, Adana Tepebağ - Kayalıbağ Kentsel ve Arkeolojik Sit Alanı Koruma Projesi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2010.
Yıldırım, Tevfi k, Kentsel ve Arkeolojik Sit Alanında Adana/Tepebağ Höyüğü ve Planlama Sürecinde Kentsel Arkeoloji, Kentsel Dönüşüm, Rehabilitasyon ile Arkeopark Kavramı, Çukurova Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, Adana 2010.