Kanuni Devrinde Vüzera Gölgesinde "Vakfa İlave Mülkün Satışı" Üzerine Bir Hukuki Tartışma: "Da'va-yı Asiyab"

Mevkufatcı Muhammed Bey'in mirası 1550 yılı civarında vezir Haydar Paşa tarafından satın alınır. Mevkufatcı'nın çocukları babalarının mirasının vakıf olduğunu iddia ederek bu satış hakkında dava açarlar. 1551 yılında görülen davayı Haydar Paşa kazanır. Fakat Mevkufatcı'nın çocukları pes etmeyerek konuyu müfti (şeyhülislam) Ebu's-Su'ud Efendi'ye götürürler. Vezir-i azam Rüstem Paşa da davanın sonucu hakkında Kanuni Sultan Süleyman nezdinde girişimde bulunur. Sonuçta Kanuni davanın yeniden görülmesini emreder. Bu defa ise davayı Mevkufatcı'nın çocukları kazanır. İşte bu makalede "asiyab davası" olarak meşhur olan bu vaka, Osmanlı ulemasının merkezi iktidar ile ilişkileri açısından tahlil edilmektedir.

The Juridical Controversy on the Sale of the Property with the Foundation (Waqf) in the Reign of Süleyman the Magnificent and under the Shadow of his Viziers: The Mill Case

Mevkufatcı Muhammed Bey's heritage is bought by the vizier Haydar Pasha around the year of 1550. Mevkufatcı's children, however, file a suit against Haydar Pasha, claiming that Mevkufatcı's heritage is a foundation (waqf). This case is won by Haydar Pasha in 1551. Mevkufatcı's children, however, consult to the müfti, Ebussuud Efendi, about this result. The Grand vizier, Rüstem Pasha also talks over this result with Sultan Süleyman the Magnificent. Sultan is an appellant for this case. This time, Mevkufatcı's children won it. In this study the experiences during this time known as the mili case is analyzed in terms of the relations of Ottoman scholars with the central government.

Keywords:

The Reign of Süleyman the Magnificent, The Mill Case, viziers, Ottoman scholars law,

PDF

___

A.Yazma Eserler
Emir Çelebi Efendi, “Vakfa Munzamm Olub Safka-i Vâhide ile Bey‘ Olunan Em- lâk Hakkında”, Süleymaniye Kütüphanesi, Süleymaniye, nu.1051, vr.59b- 61b.
“Hüccet-i A‘lemi’l-Ulemâ’i’l-İzâm Ma‘lûl Efendi fî Husûsi’t-Tâhûn”, Süleymaniye Kütüphanesi, Şehid Ali Paşa, nu.2752, vr.303b-306b.
“İşbu Hüccet Sahîh midir, Şer‘-i Şerîfe Mutâbık mıdır?”, Süleymaniye Kütüphane- si, Şehid Ali Paşa, nu.2752, vr.306b-308a.
“İzhâru’l-Hakk ve Faslu’l-Hilâf fî Mes’eleti’ş-Şer‘iyye”, Süleymaniye Kütüphanesi, Süleymaniye, nu.1051, vr.90b-100b.
Mahmud b. Süleyman el-Kefevî, Ketâ’ibu A‘lâmi’l-Ahyâr min Fukahâ’i Mezhebi’n- Nu‘mâni’l-Muhtâr, Süleymaniye Kütüphanesi, Reisülküttab, nu.690.
“Min İnşâ’i’l-Merhûm Ebi’s-Su‘ûd el-İmadî”, Süleymaniye Kütüphanesi, Şehid Ali Paşa, nu.2752, vr.308a-311a.
“Mustafa, Yusuf ve Muhammed b. Abdü’l-Evvel Efendi’lerin Arzları”, Süleymaniye Kütüphanesi, Şehid Ali Paşa, nu.2752, vr.311b-312b.
“Reddiye li-Risâleti Emir Çelebi”, Süleymaniye Kütüphanesi, Süleymaniye, nu.1051, vr.63b-67a.
“Risâle fî Vakfi’t-Tavâhîn ale’l-Arzi’l-Mevkûfe li’l-Gayr”, Süleymaniye Kütüphanesi, Yeni Câmi, nu.376, vr.168b-177b; Reşid Efendi, nu.1152, vr.156b-158b.
Taşköprîzâde, “Risâle fî Ademi Sıhhati Bey‘i’l-Mülki Dumme ilâ Vakfi’l-Müseccel”, Beyazıt Devlet Kütüphanesi, Veliyyüddin Efendi, nu.3274, vr.107b-115b.
______, “Risâle fî Ademi Sıhhati Bey‘i’l-Mülki Dumme ilâ Vakfi’l-Müseccel”, Be- yazıt Devlet Kütüphanesi, Veliyyüddin Efendi, nu.3274, vr.116b-123a.
B. Basılı Kaynaklar
Ali Çelebi (Ali b. Bâlî), el-Ikdu’l-Manzûm fî Zikri Efâdılı’r-Rûm, (Şakâyıku’n-Nu‘mâniyye fî Ulemâ’i’d-Devleti’l-Osmâniyye ile birlikte), Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, Beyrut 1975.
Kâtip Çelebi, Keşfü’z-Zunûn an Esâmi’l-Kütübi ve’l-Fünûn, çev. Rüştü Balcı, c.II, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2012.
Mecdî Mehmed Efendi, Hadâ’iku’ş-Şakâ’ik, (Şakâ’ik-i Nu’mâniye ve Zeyilleri, c.I), nşr. haz. Abdülkadir Özcan, Çağrı Yayınları, İstanbul 1989.
Nev‘îzâde Atâî, Hadâ’iku’l-Hakâ’ik fî Tekmileti’ş-Şakâ’ik, (Şakâ’ik-i Nu’mâniye ve Zeyilleri, c.II), nşr. haz. Abdülkadir Özcan, Çağrı Yayınları, İstanbul 1989.
Topkapı Sarayı Arşivi H.951-952 Tarihli ve E.12321 Numaralı Mühimme Defteri, yay. haz. Halil Sahillioğlu, IRCICA Yayınları, İstanbul 2002.
C. Modern Araştırmalar
Afyoncu, Erhan, “Rüstem Paşa”, Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c.35, İstanbul 2008, s.288-290.
______, “Süleyman Paşa, Hadım”, Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c.38, İstanbul 2010, s.96-98.
Demir, Abdullah, Devlet-i Aliyye’nin Büyük Hukukçusu Şeyhülislam Ebussuud Efendi, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2006.
Güneş Ahmet, “Tahrir Defterlerine Göre XVI. Yüzyıl Başlarından XVII. Yüzyıl Başlarına Kadar Kocaeli Sancağı”, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Ensti- tüsü, Tarih Anabilim Dalı, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 1994.
Gökbilgin, M.Tayyib, “Rüstem Paşa ve Hakkındaki İthamlar”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, c.VIII, sayı:11-12, (Eylül 1955), 1956, s.11-50.
______, Kanunî Sultan Süleyman, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1992.
İpşirli, Mehmet, “Anadolu Kazaskeri Sinan Efendi Hakkında Yapılan Tahkikat ve Bunun İlmiye Teşkilâtı Bakımından Önemi”, İslam Tetkikleri Dergisi, c.VIII, cüz: 1-4, İstanbul 1984, s.205-218.
Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Kataloğu, c.I, haz. Fehmi Edhem Karatay, Topkapı Sarayı Müzesi Yayınları, İstanbul 1961.
Yurdaydın Hüseyin Gazi, Matrakçı Nasûh, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara 1963.
______, İslâm Tarihi Dersleri, 2. Baskı, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayın- ları, Ankara 1982.