Umut KARABULUT, Yavuz YILDIRIM

19123

ÇEVRE TARİHİ PERSPEKTİFİNDEN SUYUN KONTROLÜ

Çevre tarihi veya çevresel tarih, Dünyada ve Türkiye’de yeni gelişen bir tarihçilik alanıdır. İktidar merkezli tarih yazıcılığının ikinci dünya savaşı sonrası değişim göstermesi ve iktidar alanı dışında kalan bireylerin ve toplumların incelenmesi sonucu yeni bir tarihçilik anlayışı ortaya çıkmıştır. Fransa’da Annales Okulu aracılığıyla ortaya çıkan ve Amerika Birleşik Devletleri’nde kurumsallaşan bu yeni tarihçilik anlayışı, sıradan insanları ve onların her türlü etkinliğini merkeze almaktadır. Bu bakış açısı, aynı zamanda disiplinler arası çalışmayı da gerekli kılmıştır. Çevre tarihi ise bu yeni perspektifin bir sonucudur. İnsan doğa ilişkilerinin uzun erimli etkileşimi olarak insan dışı tüm aktörlerin (non-human agency) insanoğlunu (mankind) etkilediği düşüncesi, bu aktörlerin tarihin öznesi olabileceğini göstermiştir. Ayrıca doğanın son yıllarda hızlı bir şekilde tahrip edilmesi de doğaya dönük bir ilgi ve endişe yaratmıştır. Bu noktada nehirler, akarsular, dağlar, ovalar gibi coğrafi oluşumlar ile bitkiler, hayvanlar, salgın hastalıklar gibi unsurlar çevre tarihi çalışmalarının öznesi olarak belirmişlerdir. Çevre tarihçiliğinin en önemli başlıklarından bir tanesi insan-su ilişkisi olarak görülmektedir. Bilindiği üzere antik dönemlerden bu yana insan toplulukları suyun yakınında olma ihtiyacı hissetmişler ve büyük medeniyetler genelde su kaynakları etrafında yükselmişlerdir. Setler ve barajlar ise insanoğlunun suyu kontrol etme ve sudan yararlanma anlayışının bir sonucu olarak yüzyıllar boyu gelişme kaydetmişlerdir. Denizli Çivril Işıklı Gölü, Büyük Menderes Nehri ile Kufi Çayı’ndan beslenen bir tatlı su gölüdür. Bölgede mevcut su kapasitesi doğrultusunda tarımsal faaliyetler yürütülmüş, buna paralel suyu kontrol etmenin zorunluluğu da hissedilmiştir. Bu çalışmada, Denizli Işıklı Gölü Barajı’nın inşası çalışmaları ile barajın bölgeye etkileri analiz edilecek ve tüm bu gelişmeler çevre tarihi perspektifinden değerlendirilecektir.

WATER CONTROL FROM AN ENVIRONMENTAL HISTORY PERSPECTIVE: IŞIKLI LAKE DAM

Environmental history is a newly developing field of historiography in the world and in Turkey. As the power-centered historiography changed during the period after the World War II, a new scholarship has started to emerge as a result of an inquiry on the individuals and societies standing the outside the margins of the field of power. The new approach which focused on the ordinary actors and their agency in shaping the historical moment necessitated interdisciplinary research at the same time. Environmental history is one of the outcomes of this perspective. The idea that non-human agency affected human attitudes vis-à-vis the environment as an interaction of human-environment relationships demonstrated that non-humans might also be historical agents. Furthermore, the recent destruction of environment during the last decades has articulated much more attention to the environmental problems. Regarding these all, rivers, streams, mountains, plains and certain other elements such as plants, animals, epidemic diseases have been attributed attention by the environmental history. One of the significant topics regarding the environmental history has been considered to be human-water relationships. The historical need for humans to be very close to the water sources caused the emergence of great civilizations in the vicinity of rivers. Dam lakes, from this perspective, could be considered as a significant attempt for controlling and benefitting from the water sources. Işıklı Dam Lake in Çivril/Denizli, is a freshwater lake originated from Büyük Menderes and Kufi Çayı. Benefitting from this, agricultural activities were carried out with the water capacity in the region as it necessitated controlling the water. In this study, the construction works of Denizli Işıklı Lake Dam and the effects of the dam on the region will be analyzed and all these developments will be evaluated from the perspective of environmental history.
PDF

___

  • BOA, HRT. h. /1679- H-25.12.1332.
  • BCA, 30.10.0.0 /Yer: 118.834.28. 13.04.1941.
  • BCA, 30.10.0.0 /Yer: 118.834. 33. 17.04.1941.
  • BCA, 30.10.0.0 /Yer: 158.108.6. 09.04.1943.
  • BCA, 030.11.1 /Yer: 162.20.19. 17.09.1943.
  • BCA, 030.11.1 /Yer: 176.20.19. 03.08.1945.
  • BCA, 30.01.0.0 /Yer: 74.471.10. 02.08.1957.
  • BCA, 30.01.0.0/Yer: 94.590.10. 01.11.1966.
  • BCA, 30.01.0.0 /Yer: 16.89.7/4. 04.09.1967.
  • Çivril Belediyesi, (2015). Işıklı ve Gökgöl Sulak Alanların Kurtarılması ve Sürdürülebilir Yönetimi için Fizibilite Raporu Oluşturulma Projesi, Denizli. DSİ 212. Şube Müdürlüğü Kayıtları.
  • Denizli Ticaret Borsası, (2017). Denizli Tarım ve Hayvancılık Envanteri, Denizli.
  • Doğa ve Çevre Vakfı (Doçev), Arşivi. T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü, (13.06.2016). Denizli İli Çivril İlçesi, Işıklı ve Gökgöl Sulak Alanları Tescili, Sayı: 30770851/252.04.01-6371.
  • T.C. Denizli Valiliği, (2014). Baklan Sol Sahil Pompaj Sulama Birliği Denetim Raporu, Denizli.
  • T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, (2018). Gökgöl ve Işıklı Gölü Sulak Alan Revize Yönetim Planı Projesi Hidrobiyolojik Değerlendirme Raporu, Denizli.
  • T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, (2018). Denizli İli Işıklı- Gökgöl Sulak Alan Revize Yönetim Planı Projesi Hidrolojik Hidrojeolojik Değerlendirme Raporu, Denizli.
  • T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, (2018). Gökgöl ve Işıklı Sulak Alan Revize Yönetim Planı Projesi Ekolojik Değerlendirme Raporu, Denizli.
  • T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, (2018). Işıklı- Gökgöl Gölleri Sulak Alan Yönetim Planı Ornitolojik Değerlendirme Raporu, Denizli.
  • “Bayındırlık ve Tarım Bakanları Afyon’a gittiler”, (27 Eylül 1945). Ulus.
  • “Işıklı köyü barajı inşaatı”, (07.03.1952). Milliyet. Tarhan Toker, “Egenin pamuk merkezi: Denizli”, (21 Eylül 1950). Yeni İstanbul.
  • Ağıralioğlu, N. (2007). Baraj Planlama ve Tasarımı Cilt 1, Bayrak Yayımcılık- Matbaacılık, İstanbul.
  • Büke, A., vd. (t.y.). Büyük Menderes Havza Atlası, S Basım, İstanbul.
  • Devlet Yayını, (1968). Denizli İl Yıllığı 1967, Ayyıldız Matbaası, Denizli.
  • Frioux, S. (2014). “Environmental History of Water Resources”, The Basic Environmental History, ed. Mauro Agnelotti, Springer, New York.
  • Gedik, N. (t.y.). Su Yapıları Ders Notu.
  • Hughes, D. (2019). Çevresel Tarih Nedir?, (Çev. M. Fatih Çalışır), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
  • Kazgan, G. (2006). Tanzimat’tan 21. Yüzyıla Türkiye Ekonomisi Birinci Küreselleşmeden İkinci Küreselleşmeye, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
  • Keleş, R., Hamamcı, C. (1998). Çevrebilim, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara.
  • Magnin, G., Yarar, M. (1997). İmportant Bird Areas in Turkey, Doğal Hayatı Koruma Derneği, İstanbul.
  • Mikhail, A. (2017). Under Osman’s Tree, The Ottoman Empire, Egypt, and Environmental History, Chicago University Press, Chicago&London.
  • Özçelik, S. (1992). “Temettuat Defterlerine Göre 1844 Yılında Çivril’de İktisadi ve Sosyal Hayat”, Dünden Bugüne Çivril Sempozyumu, DİE Matbaası, Ankara.
  • Radkau, J. (2020). Doğa ve İktidar Global Bir Çevre Tarihi, (Çev. Nafiz Güder), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
  • Tezel, Y. S. (2020). Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi (1923-1950), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
  • White, S. (2011). The Climate of Rebellion in the Early Modern Ottoman Empire, Cambridge University Press, New York.
  • Timur, G., Timur, M., Diler, Ö. (2010). “Türkiye’de Kerevit Vebası Hastalığının Bazı Göllerde Kerevit Stoklarına Etkisi”, Süleyman Demirel Üniversitesi Eğirdir Su Ürünleri Fakültesi Dergisi, 6/2, 31-38.
  • Çelik, M. A., Gülersoy, A. E. (Ağustos 2013). “Işıklı Gölü (Çivril- Denizli) Çevresindeki Arazi Kullanımı Faaliyetlerinin Göl Üzerine Etkilerinin İncelenmesi”, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Fakültesi Dergisi, 29, 191-200.
  • Akıllı, H. (2012). “Türkiye’de Su Yönetiminin Değişen Yüzü: Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü”, Memleket Siyaset Yönetimi, 7/18, 55-85.
  • Aksever, F., Eroğlu, A. (2016). “Çivril- Baklan (Denizli) Ovasında Yeraltı Suyuna İklim Değişikliğinin Etkisi”, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 7/1, 11-26.
  • Ceylan, M. A., Eskikurt, A. (2001). “Kufi Çayı Boğazı’nın Doğal ve Tarihi Coğrafyası (Çivril/ Denizli)”, Marmara Coğrafyası Dergisi, 3/1, İstanbul, 123-152.
  • Foltz, R. C. (Kasım 2003). “Does Nature Have Historical Agency? World History, Environmental History, and How Historians Can Help Save the Planet”, The History Teacher, 37/1, 9-28.
  • İnal, O. (2021). “One-Humped History: The Camel as Historical Actor in the Late Ottoman Empire”, International Journal of Middle East Studies, 53., 57-72.
  • İTÜ Vakfı Dergisi, (Ekim-Aralık 2015). “İTÜ’lü Süleyman Demirel”, İTÜ Vakfı Dergisi, 70, 60-84.
  • Kazancı, N., Gürbüz, A., Boyraz, S. (Nisan - Ağustos 2011). “Büyük Menderes Nehri’nin Jeolojisi ve Evrimi”, Türkiye Jeoloji Bülteni, 54/1-2, 25-56.
  • Özgen, Y., Büyüktolu, R. (Güz, 2016). “Cumhuriyetin İlk Barajı: Çubuk Barajı (1929-1936)”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 59, 87-110.
  • Yiğitbaşıoğlu, H. (1996). “Türkiye’deki Barajlar”, AÜ Türkiye Coğ. Arş. ve Uyg. Merkezi Dergisi, 5, Ankara, 171-181.
  • Husain, F. (2018). The Tigris-Euphrates Basin Under Early Modern Ottoman rule, c. 1534- 1830, PhD diss., Georgetown University, Washington, D.C. Çivril, https://www.cevak.org.tr/tarih.aspx, Erişim Tarihi: 13.03.2022 (21.11).
  • Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü’nün Tarihçesi, https://www.dsi.gov.tr/Sayfa/Detay/692, Erişim Tarihi: 27.04.2022 (22.59).
  • Denizli İli Çivril İlçesi Işıklı Baraj Gölü, su Ürünleri İstihsal Hakkı Kiralama İhale İlanı, https:// denizli.tarimorman.gov.tr/Sayfalar/Detay.aspx?OgeId=270&Liste=Duyuru, Erişim Tarihi: 19.05.2022 (22.40).
  • “Nilüferleriyle ünlü Işıklı Gölü birçok kuş ve ender balık türüne ev sahipliği yapıyor”, https://www.aa.com.tr/tr/gundem/niluferleriyle-unlu-isikli-golu-bircok-kus ve-ender-balik-turune-ev-sahipligi-yapiyor/2320931, Erişim Tarihi: 19.05.2022 (23.39).
  • “Büyük Menderes’teki kirlilik 1,5 milyon balığı telef etti.”, https://www.cumhuriyet. com.tr/haber/buyuk-menderesteki-kirlilik-15-milyon-baligi-telef-etti-614766, Cumhuriyet, 12 Ekim 2016, Erişim Tarihi: 19.05.2022 (22.59).
BELGİ DERGİSİ-Cover
  • ISSN: 2146-4456
  • Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
  • Başlangıç: 2011
  • Yayıncı: Pamukkale Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi
Arşiv
Sayıdaki Diğer Makaleler

LİLO LİNKE’İN “ALLAH DETHRONED” ADLI ESERİNDE SAMSUN HALKEVİ VE FAALİYETLERİ

Ayşegül KUŞ

ÇEVRE TARİHİ PERSPEKTİFİNDEN SUYUN KONTROLÜ

Umut KARABULUT, Yavuz YILDIRIM

HASİP AHMET AYTUNA’NIN RAPORU IŞIĞINDA 1942 ERBAA-NİKSAR DEPREMİ VE TOKAT’TAKİ GELİŞMELER

Turgay AKKUŞ

ÇİNE HALKEVİ VE FAALİYETLERİ 1938-1951

Günver GÜNEŞ, İnan YILMAZ

OSMANLI DEVLETİ'NDE DEVLET ADAMLARINA UYGULANAN BİR YAPTIRIM: “ZORUNLU İKAMET” (1789- 1838)

Suha Oğuz BAYTİMUR