İSTİKLÂL HARBİNDE ÇUKUROVA’DA YIKICI FAALİYETLER

Osmanlı Devleti’nin İtilâf Devletleriyle yaptığı Mondros Antlaşması ile I. Dünya Savaşı sona ermişti. İtilâf Devletlerinden Fransa bu antlaşma gereği 1919 yılının sonlarında Çukurova’yı işgale başlamıştı. Fransızlar Cezayir, Hindistan asıllılarla, 1915 yılındaki tehcir uygulaması sonucu çeşitli bölgelere dağıtılan Ermeni kökenli altı tabur askeri işgal bölgesine getirdiler. Türk Millî Mücadelesi’ni organize eden M. Kemal Paşa, bölgenin sivil görünümlü direnişi örgütlemek amacıyla Topçu Binbaşı Kemal, Piyade Yüzbaşı Osman Nuri ve Ali Ratıp beyleri görevlendirdi. İşgal altında yaşamak istemeyen gönüllü milliyetçilerin katılımlarıyla Adana ile çevresinde, her birinin komutasından sorumlu sivil komutanın bulunduğu direnişçi gruplar oluşturuldu. Fransız askerî işgal idaresi yerleşiklerin sempatilerini kazanmak, bölgedeki direnişi olumsuz etkilemek, sömürge uygulamasını pekiştirmek amacıyla propaganda teşkilatı kurdu. Yüzbaşı M. Gisse ve Andrea Konti’nin idaresini yaptığı servis, şehirdeki Ermeni kökenlilerin ve kendi yandaşlarının kurdukları gazetelerle propaganda çalışmalarına başladılar. Kuva-yı Milliye’nin direniş gösterdiği cepheler hakkında bilgi toplamak amacıyla da gizli servisin organize ettiği ajanlar, cephe ve cephe gerilerine geçerek milliyetçiler hakkında bilgi toplamaya başladılar. Fransız İstihbarat Bürosu, Tekelioğlu Sinan Bey lakaplı Yüzbaşı Ali Ratıp’ın imzalı sahte belgelerle, Pozantı’daki direnişçi Kuva-yı Milliye arasına ve Adana’dan göçen halkın arasına ajanlar sokuyor, köylerdeki direnişçileri etkileyerek taraf değiştirmeye zorluyor, Pozantı ve Karaisalı gibi önemli direnişçi merkezlerine seçilmiş ajanlarını göndererek istihbarat çalışmaları yaptırıyordu Şehirde Ali İlmî’nin yayınladığı Ferda, Ata Derviş’in Rehber, Giritli Fanizade İlhami’nin Adana Postası ve Ermenilerin yayınladığı Haysayın, Kilikya, Nero Serve, Adana adındaki gazeteler ile Fransız işgal idaresi lehine yayınlar yaptırılıyor, yerel halkın inançları olumsuz yönde etkilenmeye çalışılmaktaydı. Fransızlar Kuva-yı Milliye yanlısı Alemdar, Yeni Adana gibi gazetelerin şehir merkezine sokulmasını yasaklayarak yaptıkları propagandaları sağlamlaştırmaya çalışıyorlardı. Kuva-yı Milliye tarafı ise M. Kemal’in bilgi ve oluru ile Ahmet Remzi Bey başkanlığında şehirde istihbarat teşkilatı kurdular. İhtiyat Levazım subaylarından Gülekli Mehmet Refik ilçelerdeki istihbarat çalışmalarını yürütmekteydi. Gizli teşkilatın haberleşme ağını Suphi Paşa, Vehbi Necip ve Başmühendis Hilmi beyler yürütmekteydiler. Teşkilat üyelerinin topladığı özel bilgiler Ahmet Remzi Bey’de toplanıp değerlendiriliyor, bilginin önem derecesine göre Vali Celal Bey ile Umum Kuva-yı Milliye Kumandanı Sinan Paşa’ya, Ankara’da Matbuat ve İstihbarat Genel Müdürlüğü’ne ulaştırılıyor, bu makamlardan alınan yazılı direktifler ajanlar aracılığıyla müfreze kumandanlarına iletiliyordu. Haberleşmeyi sağlayan Telgrafçı Hasan Efendi, Fasih, Turhan Cemal, Ferit Celal, Mühendis Ziya, Ziraatçı Arif gibi memurlarla, yabancı dil bilgisi ve kültür düzeyiyle Fransız subaylarının güvenini sağlayarak elde edilen bilgileri teşkilata ulaştıran görevliler de vardı. Haberleşmede kullanılan yöntem düşmanın akıl edemeyeceği düzeyde idi. Haberleşmede kullanılacak evrak su ile ıslatılarak bir cam üzerine konuluyor, üzerine ikinci bir kuru kâğıt eklenerek kurşun kalemle yazı yazılıyordu. Çekilecek telgrafları yırtık giysiler içine saklayan görevi Hasan Bey, işi bittiğinde bunları imha ediyor, seyyar posta memuru Şükrü teşkilatın evraklarını evine getirdiği posta arabasının gizli bölmelerine yerleştiriyor ve kıymetli evrak pulu yapıştırdıktan sonra cepheye götürüyordu. Bu evraklar çoğunlukla Konya’da bulunan Fahrettin Paşa’ya ulaştırılıyordu. Fransız askerî işgal idaresinin geniş olanaklarıyla organize ettiği istihbarat ve propagandalara karşı, özverili Kuva-yı Milliye mensuplarının istihbarat çalışmaları cephe ve cephe gerilerinde başarıyla sürdürülmüş, vatanı işgalden kurtarmaya odaklanmış askerî kontrollü sivil direniş Adana bölgesinde düşmanı barışa zorlayan taraf olarak tarihe geçmiştir.

THE SUBVERSIVE ACTIVITIES IN TURKISH INDEPENDENCE WAR, IN ÇUKUROVA

The First World War had ended by the Treaty of Mondros signed by the Ottoman Empire with the Allied Powers. France, one of the Allied Powers, started to occupy Çukurova in late 1919 under to this treaty. The French brought six battalions of Algerian, Indian and Armenian soldiers who were distributed to various regions when they applied the relocation in 1915. M. Kemal Pasha organized the Turkish National Struggle, commissioned artillery major Kemal, infantry captain Osman Nuri, and Ali Ratıp, to hold the region's civil-looking resistance. With the participation of voluntary nationalists who did not want to live under occupation, they formed resistance groups in Adana and its surroundings; with a civilian commander responsible for each of them. The French military occupation administration established a propaganda organization to gain the sympathy of the residents that adversely affect the resistance in the region and reinforce the colonial practice. The service, led by captain M. Gisse and Andrea Konti, started their propaganda work with newspapers of their supporters and local Armenians. To gather information about the fronts on which National Forces (Kuva-yı Milliye) resisted, the agents organized by the secret service started to collect information about the nationalists by going to the front line. The French Intelligence Office, with the fake documents signed by Captain Ali Ratıp, nicknamed Tekelioğlu Sinan Bey, inserted agents among Adana migrants and forced them to change their sides by influencing the resistance in the places like Pozantı and Karaisalı. Publications were made in favor of the French occupation administration with the Ferda, published by Ali İlmî, the Adana Post of Ata Derviş, the Adana Post of the Cretan Fanizade İlhami and the Haysayın, Cilicia, Nero Serve, newspapers containing the name of Adana published by the Armenians that negatively influenced the believes of locals. The French were trying to consolidate their propaganda by forbidding the National Forces supporting newspapers such as Alemdar and the New Adana. On the other hand, the National Forces supporters established an intelligence agency in the city under the leadership of Ahmet Remzi Bey with the knowledge and consent of M. Kemal. Gülekli Mehmet Refik, one of the providence officers, carried out intelligence activities in the districts. Gentlemen like Suphi Pasha, Vehbi Necip, and Chief Engineer Hilmi conducted the secret agency's communication network. Particular information collected by the members of the organization were collected and evaluated at the place of Ahmet Remzi Bey and the classified information was conveyed to Governor Celal Bey and the public commander of National Forces i.e. Sinan Pasha, the General Directorate of Printing and Intelligence in Ankara, while written directives from these authorities were forwarded to the platoon commander through agents. There were also officers such as telegraphist Hasan Efendi, Fasih, Turhan Cemal, Ferit Celal, engineer Ziya, agriculturist Arif, who provided the communication in addition to the officers who brought the information obtained by giving the trust to French officers with their level of foreign language and culture.

___

  • A. 4-5280, K. 240, D. 42, F. 52, 67.
  • A. 4-5280, K. 240, D. 42, F. 67.
  • A. 8-7974, K. 946, D. 4-2, F. 45, 68, 143.
  • A. 8/7974, K. 946, D. 4-4, F. 9, 10, 12, 14, 26, 35, 52, 55, 171
  • A. 8/7974, K. 946, D. 4.5, F.10.
  • A 8-7974, K. 947, D. 16-9, F. 28, 41, 79, 163, 165.
  • A. 1/4282, K. 597, D (328-A), F. 59, 59-1.
  • A. 1/4282, K. 597, D. 147-A, F. 59-1.
  • Akandere, Osman, “11 Nisan 1920 (1336) Tarihli Takvim-i Vekâyi’de Kuvayı Milliye Aleyhinde Yayınlanan Kararlar”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 24, Kasım, 1999-2003, s. 417-467.
  • Akyüz, Yahya, (1988), Türk Kurtuluş Savaşı ve Fransız Kamuoyu 1919-1922, T.T.K. Basımevi, Ankara.
  • Arıkoğlu, Damar, (1961), Hatıralarım, Tan Gazetesi ve Matbaası, İstanbul.
  • Atatürk, Kemal, (1973), Nutuk, c. I, III, İstanbul.
  • Ayhan, Yusuf, ( 1963), Mustafa Kemal’in Pozantı Kongresi ve Adana’nın Kurtuluşu, İpek Matbaası, Adana.
  • Brémond, Édouard, (1921), La Cilicie en 1919-1920, Paris.
  • Çelik, Kemal, (1999), Millî Mücadele’de Adana ve Havalisi (1919-1922), T.T.K. Basımevi. Ankara.
  • Ener, Kasım (1970), Çukurova Kurtuluş Savaşında Adana Cephesi, Ankara San Matbaası.
  • Ilgar, İhsan, (1973), Mütarekede Yerli ve Yabancı Basın, Toker Matbaası, İstanbul.
  • İdem, Tekin, “Ahmet Remzi Yüreğir’in Hayatı ve 8. Yasama Dönemi Meclis Faaliyetleri”, Tarih Okulu Dergisi, Yıl 8, Sayı XXII, Haziran 2015, s. 323-351.
  • İsmail Tevfik, (1932), Adana Vilayeti Matbuatı, İstanbul.
  • Jaeascke, Gotthard, (1970), Türk Kurtuluş Savaşı Kronolojisi, Ankara.
  • Jaeascke, Gotthard, (1971), Kurtuluş Savaşı İle İlgili İngiliz Belgeleri, Ankara.
  • Selek, Sabahattin, (1963), Anadolu İhtilâli, Sıralar Natbaası, C. 1, İstanbul.
  • Şalvuz, İsmail Ferahim, (1938), Kurtuluş Savaşında Kahraman Çukurovalılar, Aydınlık Basımevi, İstanbul.
  • Tansel, Selahattin, (1973), Mondros’tan Mudanya’ya Kadar, c. I, Ankara. Türk İstiklâl Harbi Güney Cephesi IV, Ankara, 1966.
  • Öğüd, 4 Mayıs 1920, Sayı: 348.
  • Ural, Selçuk-Soyer, Nesrin, “Atatürk Dönemi Adana’da Yerel Basın (1923-1938)”, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 10, 2012, s. 165-204.
  • Yeni Adana, l Kânunu Evvel 1920.
  • Yüreğir, Ahmet Remzi, “Millî Mücadele’de Çukurova”, Yeni Adana, Şubat-Mayıs-HaziranTemmuz 1953.
  • Yüreğir, Ahmet Remzi, “Millî Mücadele’de Çukurova”, Yeni Adana, Ocak 1977.