İNGİLİZ İDARESİNDE KIBRIS’TA ÖRGÜN DİN EĞİTİMİNE GENEL BİR BAKIŞ
Bu çalışma, Kıbrıslı Türklerin İngiliz idaresi altındayken örgün eğitim kurumlarında nasıl bir din eğitimi uygulandığını ortaya koymayı amaçlamaktadır. Bu kapsamda Türkiye ve KKTC’deki arşivlerden temin edilen belgeler ile matbu eserler, süreli yayınlar ve raporlardan hareketle, dokümantasyon metodu kullanılarak konunun açıklığa kavuşturulmasına çalışılmıştır. Kıbrıslı Türklerin eğitim kurumları, Osmanlı’dan tevarüs edilen geleneği İngiliz idaresi altındayken de devam ettirmiştir. Bu dönemde sıbyan mektepleri-ilkokullar, rüştiyeler-ortaokullar, idadi-lise ve medreseler, Kıbrıslı Türklerin örgün eğitim kurumlarını oluşturmaktadır. Bu örgün eğitim kurumlarından sıbyan mekteplerinde İngiliz idaresinin sonuna kadar din dersleri okutulmuştur. Ortaokul ve lisede ise uzun yıllar din dersleri bulunurken, 1942-1943 eğitim-öğretim yılından sonra müfredattan çıkartılmıştır. Dönemin bir diğer örgün eğitim kurumu olan medreseler ise 20. yüzyılın başlarından itibaren rüştiyelerin de artmasıyla etkinliğini yitirmiş ve 1920’li yıllarda Peristerona Medresesi dışında hepsi kapanmıştır. Peristerona Medresesi müderrisinin 1940 yılında vefat etmesiyle söz konusu medrese de tarihe karışmıştır.
Anahtar Kelimeler:
İngiliz İdaresi, Kıbrıs, Kıbrıslı Türkler, Örgün Din Eğitimi
GENERAL OVERVIEW OF FORMAL RELIGIOUS EDUCATION IN CYPRUS UNDER BRITISH ADMINISTRATION
This study aims to present how a religious education is given in the formal education institutions while Turkish Cypriots are under British administration. In this context, studies were conducted to clarify the issue by using the method of documentation based on the supplied documents from the archives of Turkey and the TRNC and printed works, periodicals and reports. The educational institutions of the Turkish Cypriots continued the tradition that they obtained from the Ottoman Empire under the British administration. During this period, sıbyan schools-primary schools, rushdiyyeh-secondary schools, idadi-high schools and madrasahs constitute the formal education institutions of Turkish Cypriots. Religious education courses were taught in the primary schools of these formal education institutions until the end of the British administration. In secondary and high schools, while religion courses were given for many years, this course was removed from the curriculum after 1942-1943 academic year. The madrasahs, another formal education institution of the period, have lost their effectiveness with the increase of the rushdiyyeh-secondary schools as of the beginning of the 20th century and in the 1920s, all of them were closed except the Peristerona Madrasah. With the death of the teacher of the Peristerona Madrasah in 1940, this madrasah also vanished.
Keywords:
British Administration, Cyprus, Turkish Cypriots,
___
- Arşiv Kaynakları Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF.MKT). 826/25. MF.MKT., 101/18. MF.MKT., 436/39. MF.MKT., 554/49.
- Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı (Y.MTV.). 220/176.
- KKTC Milli Arşiv ve Araştırma Dairesi (MAA) Fetva Eminliği Belgeleri (FE). 4-24/39. MAA.FE., 04/24-44, (23 Haziran 1921). MAA.FE., 04/24-44. MAA.FE., 10/78-38. MAA.FE., 2/18-22. MAA.FE., 3/21-1. MAA.FE., 4-23/1.
- Vakıf Dosyaları (VD). 59/1927-3. MAA.VD. 162/1931-2. MAA.VD. 162/1931-4. MAA.VD. 162/1931-5. MAA.VD. 59/1927-4.
- MAA, “Girne Kazası Zükur Mektebi Şakirdanından İbrahim Hilmi Efendi b. Arpacı Ahmed Ağa’nın Rüşdiye (Ortaokul) Diploması (1923-1924 Sene-i Tedrisiyyesi)”, Osmanlıca Matbu Koleksiyon, 1898/497.
- MAA. Kıbrıs Adası Türk Azınlık Kurumu Belgeleri (KATAK), 4/1948-6-10.
- MAA. Kıbrıs Erkek Lisesi Mecmuası 1933-1934 Yıllığı. Lefkoşa: Birlik Matbaası, 1934.
- MAA. Kıbrıs Maarif Yıllığı. 1959. Türkçe Kitap Koleksiyonu, Referans No: 1932.
- MAA. Mekteb-i İdadi İdare Heyetinin Toplantı Tutanakları Kayıt Defteri. Sıra No: 302.
- Kıbrıs Vakıflar İdaresi Genel Müdürlüğü Arşivi (KVİGMA)
- KVİGMA. İngiliz Dönemi Sömürge Dosyaları. “Müslüman İlahiyat Fakültesi Kurulması”. 162/3750.
- KVİGMA. İngiliz Dönemi Sömürge Dosyaları. 162/3750.
- KVİGMA. Vakfiye Kayıt Defteri-2. 150/179.
- KVİGMA. Vakfiye Kayıt Defteri-2. 140/170.
- Basılı Kaynaklar, Makaleler ve Tezler
- Alçıtepe, M. Ali Galip. “Harf İnkilabı’nın Kıbrıs’taki Yankıları”. İkinci Uluslararası Kıbrıs Araştırmaları Kongresi (24-27 Kasım 1998, Gazimağusa). Haz. İsmail Bozkurt v.dğr. 183-191. 2 Cilt, Gazimağusa: Kıbrıs Araştırmaları Merkezi Yayınları, 1999.
- Arslanbaş, Selman. “Kıbrıs’ta Türkçe-Edebiyat Öğretiminde Türkiye Aydınlarının Rolü (1878-1960)”, Kıbrıs Araştırmaları ve İncelemeleri Dergisi. 2/4 (Şubat 2019): 53-59.
- Asım, Mehmed - Cevad, Mehmed. Anadolu Yavrusunun Kitabı. 2. Baskı, İstanbul: Evkaf-ı İslamiye Matbaası, 1340.
- Atalay, Talip. Geçmişten Günümüze Kıbrıs: İdari Yapılanma ve Din Eğitimi. Konya: Mehir Vakfı Yayınları, 2003.
- Ateşin, Hüseyin Mehmet. Kıbrıs’ta İslami Kimlik Davası. İstanbul: Marifet Yayınları, 1996.
- Behçet, Hasan. Kıbrıs Türk Maarif Tarihi (1571-1968). Lefkoşa: y.y., 1969.
- Bodamyalızade, Necmi Sagıp. Manzum Kur’an. 4. Baskı, Lefkoşa: Halkın Sesi Matbaası, 1960.
- Çomunoğlu, Nazan. Kıbrıs’ta İngiliz Yönetimi Dönemi (1878-1960)’nde Uygulanan Eğitim Sistemi ve Günümüz Kıbrıs Türk Eğitim Sistemi Üzerindeki İzleri. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2002.
- Denktaş, Rauf. Kur’an’dan İlhamlar. İstanbul: Yeni Asya Yayınları, 1986.
- Erdoğru, M. Akif. Kıbrıs’ta Osmanlılar. Lefkoşa: Galeri Kültür Yayınları, 2008.
- Feridun, Hüsnü. Eğitimle Bir Ömür. İstanbul: Boğaziçi Yayınları, ts.
- Güler, Ümit. Osmanlı Kıbrısı’nda Müslüman-Zimmî İlişkileri ve İslâm Hukuku Açısından Tahlili: 17. ve 18. Yüzyıl Kıbrıs Kadı Sicillerine Göre. Lefkoşa: Yakındoğu Üniversitesi Yayınları, 2016. ----------------. “Osmanlı Kıbrısı’nda Para Vakıflarının Eğitim Faaliyetleriyle İlişkisi (1750-1800)”, 1. Uluslararası Vakıf Kurumu Sempozyumu Tebliğ Kitabı (14-15 Temmuz 2018), ed. Mehmet Bulut v.dğr, 85-90, İstanbul: İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Yayınları, 2018.
- Hill, George. Kıbrıs Tarihi: Osmanlı ve İngiliz İdaresi Dönemi 1571-1948. trc., Nazım Can Serbest, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2016.
- Işıklı, H. Mehmet. “Kıbrıs’ta Parlayan İslam Güneşi”. Sebilürreşad. 12/283, (Aralık, 1958): 127-128.
- Luke, Harry Charles - Jardine, Douglas James. Kıbrıs’ın Elkitabı. trc. Ali Çakıroğlu Lefkoşa: Galeri Kültür Yayınları, 2007.
- Nesim, Ali. Batmayan Eğitim Güneşlerimiz: Kıbrıs Türk Eğitimi Hakkında Bir Araştırma. Lefkoşa: KKTC Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı Yayınları, 1987.
- Orr, C. W. J. Cyprus Under British Rule. London: Robet Scott Roxburghe House Paternoster Row, 1918.
- Ozmatyatli, Icim Ozenli British Colonial Influence on Cypriot Education: Turkish and Greek Cypriot Curricula and Identity (1878-1960). Saarbrücken: Lambert Academic Publishing, 2012.
- Sağlam, Hasan. 1 Numaralı Kıbrıs Muhabere Defterinin Yeni Harflere Aktarımı (M. 1890-1895). Yüksek Lisans Tezi, Yakın Doğu Üniversitesi 2014.
- Somel, Selçuk Akşin. Osmanlı’da Eğitimin Modernleşmesi (1838-1908) İslamlaşma Otokrasi ve Disiplin. trc. Osman Yener İstanbul: İletişim Yayınları, 2010.
- Storrs, Ronald - O’brien, Bryan Justin. The Handbook of Cyprus. London: Christophers, t.y.
- Tekakpınar, Kemal – Doğasal, Demiray. Dr. Fazıl Küçük (1906-1984). 1. Cilt, Lefkoşa: Dilhan Ofset, 1991.
- Töre, Elmaziye. Sosyo-Kültürel Yapının Taşıyıcısı Olarak Eğitim İngiliz Döneminde Kıbrıs Türk Eğitim Kurumu (1878-1960). Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2004.
- Türkgeldi, Ali Fuat. Mesâil-i Mühimme-i Siyasiyye. haz. Bekir Sıtkı Baykal, 2. Baskı, 3 Cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1987.
- Weir, W. W. Education in Cyprus. Nicosia: Cosmos Press LTD., 1952.
- Yücel, Hasan Ali. Türkiye’de Orta Öğretim. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 1994.
- Yürük, Tuğrul. Cumhuriyet Dönemi Din Öğretimi Program Anlayışları. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2011.
- Gazeteler, Raporlar, İnternet Kaynakları ve Kişisel Görüşme
- Alaycı, “Lisede Yeni Din Öğretmeni”, Hür Söz, 1 Haziran 1948.
- Atun, Ata. “Kıbrıs’ta İngiliz Yönetimi Günlerinde Dini Haklar”. Aydınlık 14 Kasım 2018, Erişim: 15 Mayıs 2019, https://www.aydinlik.com.tr/kibris-ta-ingiliz-yonetimi-gunlerinde-dini-haklar-ozgurluk-meydani-kasim-2018.
- Birlik, “Lefkoşa’da Maarif Dairesi’nden Bi’l Umum Muallimîn ve Muallimâta Ta’mim”. 13 Teşrin-i sâni 1925.
- Bozkurt. “Lefkoşa Türk Tâlî Okulları İdare Heyeti Başkanlığından”. 8 Haziran 1953.
- Buluç, Naim. “Kıymetli Hatip Hoca Salih Efendi”. Hür Söz. 5 Ekim 1949.
- Cyprus Blue Book For The Year 1899-1900.
- Cyprus Blue Book For The Year 1900-1901.
- Halkın Sesi. “Türk Tâlî Mektepleri İdare Heyetinin Aldığı Mühim Kararlar”. 6 Temmuz 1950.
- Hür Söz. “Bay Fadıl Korkut Lisede Din Dersleri Verecek”. 2 Haziran 1948.
- Kıbrıs. “İfade-i Mahsusa”. 11 Kânûn-i evvel 1893.
- Kıbrıs. “İfade-i Mahsusa”. 5 Haziran 1893.
- Kıbrıs. “İfade-i Mahsusa”. 9 Teşrin-i evvel 1893.
- Mehmet Zeka v.dğr., “Türk İşleri Komisyonunun Ara Raporu 1949”. Lefkoşa: Kıbrıs Hükümeti Basımevi, 1950.
- Muhtaroğlu, Esat Faik. “İslam Değil Türk”. Nacak. 21 Ağustos 1959.
- Niyazi, Fadıl. “Şeriat Meselesi”. Birlik. 20 Şubat 1925. -----------------. “Yanlış Anlayış Kaçamak Yolu”. Birlik. 6 Mart 1925.
- Metiner, Oğuz. -emekli öğretmen ve din görevlisi- “Kıbrıs’ta Din Eğitimi” konulu görüşme. Lefkoşa: 10 Şubat 2018.
- Özcanhan, Özcan. “Dinsiz Miyiz Biz”. Star Kıbrıs. 7 Şubat 2012, Erişim: 15 Mayıs 2019, http://www.starkibris.net/index.asp?haberID=112073.
- Özkan, M. Necati. “Camilerimizin Daimi Surette Açık Bulundurulmasını Israrla Talep Ederiz”. İstiklal. 16 Haziran 1950.
- Söz. “Lefkoşada Maarif Dairesinden”. 17 Temmuz 1930.
- Söz. “Liselerimiz”. 28 Teşrin-i sâni 1925.
- Talbot, J. E. - Cape, F. W. “Report on Education in Cyprus 1913”. London: Waterlow&Sons Limited, 1914.
- The Cyprus Gazette. “Evcaf: Report of Delegates on Accounts”. 24 March 1933.
- The Cyprus Gazette. “Town Comittees For Moslem Elementary School”. 7 April 1960.
- The Cyprus Gazette. 1895-1950.
- Vatan. “Medreselerin Geliştirilmeleri Gereği ve Önemleri ile Baf Medresesinin Hizmeti”. 19 Ağustos 1912, sy. 48’den Aktaran Harid Fedai. Kıbrıs. 15 Temmuz 1996.
- Yavuz. “Dinsizlik Nereden Baş Gösterir?”. Halkın Sesi. 30 Ekim 1943. ---------. “Okullarımızda Din Dersi”. Halkın Sesi. 25 Kânûn-i sâni 1944.
- Başlangıç: 2016
- Yayıncı: Batman Üniversitesi