“ALLAH NEREDE?” RİVAYETLERİNİN HADİS TENKİDİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ
Rivayetlere göre, Hz. Peygamber (s.a.v.) ile bir cariye arasında geçen diyalogda, Hz. Peygamber (s.a.v.), cariyeye (أين الله) “Allah nerede?” diye sormakta, buna mukabil cariye, (فِي السَّمَاءِ) “Gökte” diye cevap vermektedir. Hz. Peygamber’in (s.a.v.), cariyenin cevabını onun mü’min oluşunun bir ispatı olarak değerlendirmesine dair bu rivayet, Allah’a mekân izafe etme açısından ontolojik bir problem teşkil etmektedir. Selef ulemâsı, bu tarz rivayetleri te’vil etmeksizin zahirine hamlederek, kabul cihetine gitmiş ve panteist bir yaklaşıma düşmemek için de “Allah göktedir” cümlesinin göğün, güneşi, ayı ve diğer gök cisimlerini kuşattığı gibi Allah’ı da kuşattığı anlamına gelmeyeceğini belirterek Allah’ın sıfatlarının keyfiyeti konusunda nassları yorumlamaya gitmeden, olduğu gibi kabul etmişlerdir. İlim ve hikmet ehli olarak tanımlanan düşünürler ise, rivayetleri te’vil etme cihetine giderek, Allah için (أين) (nerede?) sorusunun sorulmasını dahi caiz görmemişlerdir. Çünkü (أين) (nerede?) sorusu bir cismin yerini öğrenmek için sorulur. Allah cisim olmaktan, zaman ve mekândan münezzeh olduğu için araştırmada “Allah göktedir” ifadesini içeren rivayetler, hadis tenkidi açısından değerlendirilmeğe çalışılmıştır. Araştırmanın birinci kısımda rivayetlerin tarikleri ve isnad tahlili ele alınmıştır. Bu bölümde rivayetlerin metinleri ve senedleri ele alınarak sened ve metin açısından sıhhat dereceleri ortaya koyulmaya çalışılmıştır. İkinci kısmında ise rivayetlerin selef uleması ve ilim ve hikmet ehli olarak tanımlanan hadîs edebiyatın önemli simaları olan şârihler tarafından nasıl yorumlandığı belirtilmiştir. Allah’a mekân izafe edenlerin referans gösterdikleri kaynaklardan biri olan (أين الله) “Allah nerede?” rivayetinin sened açısından sıhhatli oluşu, dikkatleri metinlerin tev’il edilmesi üzerine yoğunlaştırmaktadır. Bu çalışmada ilgili rivayetler hakkındaki yorumlar ele alınacaktır.
EVALUATION OF THE NARRATIONS OF “WHERE IS ALLAH?” WITH RESPECT TO HADITH CRITICISM
According to narrations about the dialogue between the Prophet (pbuh) and slave woman, the question of the Prophet “Where is Allah?”, the woman’s answer “In the Sky” and the conclusion of the Prophet that the woman is a believer constitutes an ontological problem with regards to designation a place to God.The Selef thinking accepted this narration without making an interpretation. The Selefis accepted the statements about the adjectives of Allah without interpreting them stating that “Allah is in the sky” doesnot mean that the sky covers God the same way as it covers the sun, the moon and the other stellar objects. The other thinkers known as the possessors of knowledge and wisdom interpreted the narrations and concluded that it is not even permissible to ask where Allah is. Because this question is only asked to know the place of an object. Since Allah is away from being an object, time and space, this narration has to be interpreted. In the first part of the study, the transmissions of the hadith and the examination of the isnad are studies. In this part, the strength of the hadith from the point of view of the transmission and the text is expored by examining the transmissions and the texts of the hadiths. In the second part, the way interpreters of hadith who are scholars of the past and are known as possessors of knowledge and wisdom have interpreted the hadith is examined. The fact that the hadith "where is Allah?" which is one of the references of those who attribute place to God is sound from the view of isnad, makes us focus on the possible interpretations of the text. In this study, the interpretations about the relevant hadiths will be explored.
Keywords:
Allah Slave woman, Chain of Transmitters, Text,
___
- Abdurrezzâk b. Hemmâm, Ebûbekir. el-Musannef. Hind: el-Meclisü’l-İlmi, 1972.
- Ahmed b. Hanbel. el-Müsned. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2008. Azimâbâdî, Ebu’t-Tîb Muhammed. Avnu’l-Ma’bûd Şerhu Sünen-i Ebî Dâvûd. el-Medînetü’l-Münevvere: el-Mektebetü’s-Selefiyye, 1968.
- Bâcî, Ebu’l-Velîd b. Süleymân. el-Müntekâ Şerhu Muvattâ’. Mısır: Matbaatu’s-Saâde, 1332.
- Beğavî, Ebu’l-Kâsım Abdullâh b. Muhammed. Şerhu’s-Sünne. Beyrut: Mektebetü’l-İslâmî, 1983.
- Beyhâkî, Ebûbekir Ahmed b. el-Hüseyin. Ma’rifetü’s-Sünen ve’l-Âsâr. Dımeşk: Dâru Kuteybe, 1991. _______. es-Sünenü’l-Kübrâ. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
- Buhârî, Muhammed b. İsmâîl. Cüz’ü’l-Kırâat-i Halfe’l-İmâm. Lahor: el-Mektebetü’s-Selefiyye, 1980.
- Cürcânî, Ebû Abdillah Ahmed b. Adiy. el-Kâmil fi Duafâ-i’r-Ricâl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
- Dârimî, Ebû Saîd Osmân b. Saîd. er-Red ala’l-Cehmiyye. Kuveyt: Dâru İbni’l-Esîr, 1995.
- Dehlevî, Şâh Veliyyullâh. Huccetullâhı’l-Bâliğa. Beyrut: Dâru İhyâi’l-Ulûm, 1999.
- Ebû Avâne, Ya’kûb b. İshâk b. İbrâhîm. Mustahrec Ebî Avâne. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1998.
- Ebû Dâvûd, es-Sicistânî. es-Sünnen. Beyrut: Dâru İbni Hazm, 1997.
- Ebû İshâk, İbrâhîm b. Ya’kûb el-Cûzcânî. Ehvâli’r-Ricâl. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1405.
- Ebû Nuaym el-Isbahânî. el-Müsnedü’l-Müstahrac alâ Sahîhi’l-İmâm Müslim. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, trs.
- Ebu’l-Hüseyin, Abdulbâkî b. Kânî’. Mu’cemü’s-Sahâbe. el-Medînetü’l-Münevvere: Mektebetü’l-Ğurabâi’l-Eseriyye, 1418.
- Elbânî, Muhammed Nâsiruddin, el-Mevsûa, Merkezu’n-Nu’mân li’l-Buhûs ve’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye, San’a: 2010.
- Gölcük, Şerafettin. Kelâm Tarihi. İstanbul: Kitap Dünyası, 2000.
- Hattâbî, Ebû Süleymân Ahmed b. Muhammed. Meâlimu’s-Sünen. Haleb: el-Matbaatu’l-İlmiyye, 1932.
- Hekemî, Hafız b. Ahmed b. Ali. Meâricu’l-Kabûl bi Şerhi Süllemi’l-Vusûl ilâ İlmi’l-Usûl. Dammâm: Dâru İbni’l-Kayyım, 1990.
- Herevî, Ebû İsmâîl Abdullah b. Muhammed. el-Erbaun fi Delâili’t-Tevhîd. el-Mansura: Daru İbni Receb, 1404.
- Iclî, Ahmed b. Abdillah b. Sâlih Ebu’l-Hasen. Ma’rifetü’s-Sikât. el-Medînetü’l-Münevvere: Mektebetü’d-Dâr, 1985.
- Isbahânî, Ebûbekir Muhammed b. Hasan. Müşkilü’l-Hadîs ve Beyânüh. Beyrut: Âlemu’l-Kütüb, 1985.
- İbni Abdi’l-Berr, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdillah. et-Temhîd limâ fi’l-Muvattâ’ mine’l-Meânî ve’l-Esânîd. Mağrib: Vizâretu’l-Umûmi’l-Evkâf ve’ş-Şüûni’l-İslâmiyye, 1387.
- İbni Battâl, Ebu’l-Hasen Ali b. Halef. Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2003.
- İbni Cârûd, Abdullah b. Ali Ebû Muhammed en-Nîsâbûrî. el-Müntekâ mine’s-Süneni’l-Müsennede. Beyrut: Müessesetü’l-Kitâbi’s-Sekâfiyye, 1988.
- İbni Ebî Âsım, Ebûbekir. es-Sünne. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmi, 1400. _______. el-Âhâd ve’l-Mesânî. Riyâd: Dâru’r-Râye, 1991.
- İbni Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân. el-Cerh ve’t-Ta’dîl. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1952.
- İbni Ebî Şeybe, Ebû Bekir Abdullah b. Muhammed. el-Musannef. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 1409.
- İbni Hacer, Askalânî. Fethu’l-Bârî Şerhu Sahîhi Buhârî. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1379. _______. Takrîbü’t-tehzib, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1996. _______. Tehzîbu’t-Tehzîb. Hind: Matbaatu Dâireti’l-Meârifi’n-Nİzâmiyye, 1326.
- İbni Hibbân, Muhammed b. Ahmed. Câmiu Fehârisi’s-Sikât. Beyrût: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 1988. _______. el-Mecrûhîn mine’l-Muhaddisîn ve’d-Duafâ’ ve’l-Metrûkîn. Haleb: Dâru’l-Va’y, 1396. _______. el-İhsân fî Takrîb-i Sahîh-i İbni Hibbân. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1998.
- İbni Huzeyme, Ebûbekir Muhammed b. İshâk. Kitâbu’t-Tevhîd, Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 1994.
- İbni Mende, Muhammed b. İshâk. el-Îmân. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1406.
- İbni Sa’d, Ebû Abdillah Muhammed. et-Tabakâti’l-Kebîr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
- İbni Teymiyye, Takiyuddin. el-Fetevâ-i Kübrâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1987. _______. Mecmeu’l-Fetâvâ. Medîne: Mecmeu’l-Melik Fehd, 1995.
- İbnu Ebî Zemenîn, Ebû Abdillah. Riyâdu’l-Cenneh bi Tahrîci Usûli’s- Sünneh. Medine: Mektebetü’l-Ğurabâi’l-Eseriyye, H. 1415.
- İbnu’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Ali. ed-Duafâ’ ve’l-Metrûkîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1406.
- İbnu’l-Esîr, el-Cezerî. Üsdü’l-Ğâbe fî Ma’rifeti’s-Sahâbe. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994. _______. en-Nihâye fî Ğarîbi’l-Hâdîs ve’l-Eser. Beyrut: el-Mektebetü’l-İlmiyye, 1979.
- İbnu’l-Kayyım, Cevziyye. İ’lâmu’l-Muvakkiîn an Rabbi’l-Âlemîn. Beyrut: Dâru’l-Ceyl, 1973. _______. İctimâu’l-Cuyûşi’l-İslâmiyyeti alâ Ğazvi’l-Muattila ve’l-Cehmiyye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1984. _______. es-Savâiku’l-Mürsele ala’l-Cehmiyye ve’l-Muattila. Riyad: Dâru’l-Âsime, 1998.
- İbnu’l-Manzûr, Muhammed b. Mukrim. Lisânu’l-Arab. Beyrut: Dâru’s-Sâdr, 1414.
- Kâdî Iyâd. İkmâlu’l-Mu’lim bi Fevâid-i Müslim. el-Mansûra: Dâru’l-Vefâ’, 1998.
- Kettânî. Hadis Literatürü. Ter, Yusuf Özbek, İstanbul: İz Yayıncılık, 1994.
- Kurtubî, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Ömer. el-Müfhim limâ Eşkele min Telhîs-i Kitâb-i Müslim. Beyrut: Dâru İbni Kesîr, 1996.
- Mâlik b. Enes. Muvatta’. Beyrut: Dâru İhyâ-i’t-Türâsi’l-Arab, 1985.
- Mâlikî, Ebû Abdillah Muhammed. Menhu’l-Celîl Şerhu Muhtasari Halîl. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1989.
- Mizzî, Yusuf b. Abdirrahman. Tehzîbu’l-Kemâl fî Esmâi’r-Ricâl. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1980.
- Müslim, b. Haccâc. es-Sahîh. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1991.
- Nesâî, Ebû Abdirrahman. es-Sünen. Riyad: Mektebetü’l-Ma’ârif, trs. _______. es-Sünenü’l-Kübrâ, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001. _______. ed-Duafâ’ ve’l-Metrûkîn. Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 1985.
- Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddin. el-Minhâc Şerhu Sahîh-i Müslim b. el-Haccâc. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1392. _______. Tehzîbu’l-Esmâ’ ve’l-Luğât. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, trs.
- Özervarlı, M. Sait, Selefiyye, (TDV İslâm Ansiklopedisi), https://islamansiklopedisi.org.tr/selefiyye (24.06.2019).
- Suyûtî, Celâlüddîn. ed-Dîbâc alâ Sahîh-i Müslim b. el-Haccâc. el-Haber: Dâru İbni Affân, 1996.
- Şâfii, Muhammed b. İdrîs. es-Sünenü’l-Me’sûra. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1406.
- Taberânî, Süleymân b. Ahmed. el-Mu’cemu’l-Kebîr. Kâhire: Mektebetu İbni Teymiyye, trs.
- Tahavi, Ebu Ca’fer. Şerhu Müşkili’l-Asar. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1494.
- Tayâlisî, Ebû Dâvûd. el-Müsned. Gîzâ: Dâru’l-Hicr, 1999.
- Uğur, Mücteba. Hadis İlimleri Edebiyatı. Ankara: TDVY, 1996.
- Ukaylî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Amr. ed-Duafâ’. Beyrut: Dâru’l-Mektebetü’l-İlmiyye, 1984.
- Useymîn, Muhammed b. Sâlih. el-Kavlu’l-Müfîd alâ Kitâbi’t-Tevhîd. Arabistan: Dâru İbni’l-Cevzî, 1424. _______. Şerhu’l-Akîdeti’s-Sefâriniyye. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1426. _______. el-Kavâidu’l-Müslâ fî Sifati’llâhi ve Esmâihi’l-Hüsnâ. el- Medine: Câmiatu’l-İslâmiyye, 2001.
- Üzüm, İlyas, Mücessime, (TDV İslâm Ansiklopedisi), https://islamansiklopedisi.org.tr/mucessime (26.06.2019).
- Vâdiî, Ebû Abdirrahman Mukbil b. Hâdî. el-Muktarah fî Ecvibeti Ba’di Es’ileti’l-Mustalah. San’a: Dâru’l-Âsâr, 2004.
- Yavuz, Yusuf Şevki Müşebbihe, (TDV İslâm Ansiklopedisi), https://islamansiklopedisi.org.tr/musebbihe (26.06.2019).
- Zehebî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed. Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 2006. _______. el-Uluv li’l-Âli’l-Ğaffâr fî Îdâhi Sahîhi’l-Ahbâr ve Sekîmiha. Riyad: Mektebetü Advâi’s-Selef, 1995.
- Başlangıç: 2016
- Yayıncı: Batman Üniversitesi