ERZİNCAN’DA NAKŞÎ-HÂLİDÎ GELENEK

Dinî ve tasavvufî bakımdan Anadolu şehirlerinin önemlilerinden birisi de Erzincan’dır. Anadolu’nun fethiyle birlikte Kübrevîlik, Mevlevîlik, Halvetîlik, Kâdirîlik ve Nakşîbendîlik gibi büyük tarîkatlara bağlı mühim şahsiyetler yetiştiren şehir, özellikle XIX. yy.dan itibaren Anadolu’da hızla yayılan Nakşîbendî tarîkatının Hâlidiyye kolunun etkisine girmiştir. Mevlânâ Hâlid’in halîfelerinden Abdullah Mekkî’nin Erzincan’da terzilikle uğraşan ve daha çok Terzi Baba olarak bilinen Mehmed Hayyât Vehbî’ye hilâfet vermesiyle kurulan birinci kol, daha sonra halîfeleri Fehmi Efendi, Abdussamed Efendi, Leblebici Baba olarak tanınan divan sahibi ümmî şâir Süleyman Efendi, Hacı Hâfız Efendi (Mehmed Rüşdü) gibi isimlerle varlığını devam ettirmiş, tarîkatın Erzincan ve çevresinde yayılması konusunda mühim görevler gerçekleştirmiştir. Erzincan’da Hâlidîliğin bir diğer kolu ise Abdurrahmân Tâğî silsilesinden gelmekte Pîr-i Sâmî olarak bilinen Muhammed Sâmî Efendi ile devam ederek bugün de varlığını sürdürmektedir. Pîr-i Sâmî’den sonra bu tarîkat kolunu sürdüren kimseler arasında Muhammed Beşîr Erzincânî, Dede Paşa olarak tanınan Musa Dede Bayburdî ve Abdurrahim Reyhan gibi isimler zikredilebilir. Biz bu tebliğimizde Erzincan’ın dinî tasavvufî hayatına yön vermiş Hâlidî geleneğin taşıyıcısı önemli şahsiyetlerin kısaca hayat hikâyeleri, eserleri, tasavvufî görüşleriyle icra ettikleri tarîkat uygulamaları hakkında bilgi vermeye çalıştık.

Anahtar Kelimeler:

Tasavvuf, Erzincan, Nakşibendîlik, Hâlidîlik, Terzi Baba, Pîr-i Sâmî

THE NAQSHİ-KHALİDİ TRADİTİON İN ERZİNCAN

Erzincan is one of the important Anatolian cities in religious and Sufi terms. As from the conquest of Anatolia, the city became the cradle of eminent figures associated with large Sufi orders such as Kubrawiyya, Mawlawiyya, Khalwatiyya, Qadiriyya, and Naqshbandiyya and was exposed in particular to the impact of Khalidiyya, a subdivision of the Naqshbandi order, which spread rapidly throughout Anatolia from the 19th century on. The first branch of Khalidiyya was established when Abdullah Mekki, one of Mavlana Khalid’s successors, gave khilafa to Mehmed Hayyat Vehbi, who was a tailor and thus known as Terzi Baba. This branch persisted with the latter’s successors such as Fehmi Efendi, Abdussamed Efendi, Süleyman Efendi (who was also known as Leblebici Baba and who was an illiterate poet having a Divan), and Haci Hafiz Efendi (also known as Mehmed Rüşdü). Thanks to these names, the first branch carried out important missions to spread the tariqa in and around Erzincan.Another branch of Khalidiyya still existing in Erzincan has come through the chain that starts with Abdurrahman Taghi and goes on with Muhammed Sami Efendi (also known as Pir-i Sami or the second master). Among the names who has maintained this second branch following Pir-i Sami are Muhammed Beşir Erzincani, Musa Dede Bayburdi (also known as Dede Paşa), and Abdurrahim Reyhan.This paper informs of the life stories, works, and Sufi ideas and practices of the eminent figures of the Khalidi tradition that gave direction to the religious and spiritual life in Erzincan.

Keywords:

Tasawwuf, Erzincan, Naqshbandiyya, Khalidiyya, Terzi Baba, Pir-i Sami,

PDF

___

Albayrak Nurettin, “Dede Paşa”, DIA, 1994.
__________, “Terzi Baba”, DİA, İstanbul, 2011.
Algar Hamid, “Hâlidiyye”, DİA, Ankara, 1997.
Arif Mehmet, Başımıza Gelenler I-III, haz. M. Ertuğrul Düzdağ, İstanbul, [t.y].
Aşçı Dede, Aşçı İbrahim Dede/ Çok Yönlü Bir Sûfînin Gözüyle Son Dönem Osmanlı Hayatı, Haz. Mustafa Koç- Eyüp Tanrıverdi, İstanbul, 2006.
Başbakanlık Osmanlı Arşivleri, Y. MTV., no. 64/69/1.
Bulut Hüseyin, “Kurucu Mecliste Erzincan Milletvekilleri”, Atatürk Üniversitesi Türkiyât Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, sayı: 10, Erzurum, 1998.
Ebu Manneh Butrus, “Hâlidîliğin Yükselişine ve Gelişmesine Yeni Bir Bakış”, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf ve Sufiler (içinde), haz. A. Yaşar Ocak, Ankara, 2005.
Firüzanfer Bediüzzamân , Mevlânâ Celâleddîn, çev. F. Nâfiz Uzluk, İstanbul, 1997.
Gölpınarlı Abdulbâki, Mevlânâ Celâleddîn, Hayatı, Eserleri, Felsefesi, İstanbul, 1999.
Halil Baltacı, Necmeddîn Dâye Râzi, İstanbul, 2011.
__________,“Aşçı İbrahim Dede Hâtıratı Çerçevesinde XIX. Yüzyıl Erzincan’ında Dinî ve Tasavvufî Hayat”, Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Erzincan, 2015.
Kuyumcu Fehmi, Erzincanlı Tüfekçizâde Salih Baba Divanı(Rabıta-i Nakşî Hayali), Gaye Matbaası, Ankara, 1979. __________, Evliyanın Dilinden, Ankara, 1978.
Öngören Reşat, Osmanlılar Zamanında Tasavvuf, İstanbul, 2003.
Sâlih Baba, Râbıta-i Nakşi Hayalî Divan, haz. Berk Ayvaz, İstanbul: Litera Yayıncılık, 2015.
Sarıçiçek Fevzi, Her Yönüyle Karakaya(Keleriç), Karakaya Belediyesi Yayınları, Erzincan, 2008.
Tâhir Mehmed, Şevkistân, Erzurum Yazma Eserler Kütüphanesi, 38874.
Tosun Necdet, Bahaeddîn Nakşibend, İstanbul, 2012.
Tuygun Ünal, Erzincan’ın Manevî Mimarları, İstanbul, 2004.
__________, Piri Sami Hazretleri Hayatı ve Sohbetleri, Kervan Yayınları, Erzincan, 2006.
__________, Abdurrahim Reyhan Erzincanî, Kervan Yayınları, İstanbul, 2006.
Unan Fahri, “Mevleviyet”, DİA, İstanbul, 2004.
Yurt Vehbi, Terzi Baba ve Erzincan, İstanbul, 2011.
Yücer Hür Mahmut, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf (19. Yüzyıl), İstanbul, 2004.