18. YÜZYILDA MİDİLLİ GÜMRÜKLERİNDE VERGİ TAHSİLİNDE YAŞANAN PROBLEMLER

Midilli’nin Osmanlı egemenliğine girmesiyle buradaki iskeleler önemli görevler üstlendiler. Adadan elde edilen zeytinyağı ve sabun, İstanbul ve sarayın tercihi, ada ve iskeleleri ise Osmanlı iç ve dış ticaretinin önemli bir noktası oldu. Bunun sebebi adanın konumuydu ve bu önem sonraki yüzyıllarda da artarak devam etti. 18. yüzyıla gelindiğinde, uluslararası ticaret yolları ve aktörlerinin değişiminin de etkisiyle ada etrafındaki ticaret yolları üzerinde hareketlilik azalsa da Midilli ve çevresi, önemini hem Osmanlı iç hem de Doğu Akdeniz ticareti üzerinde sürdürüyordu. Çalışmamızda, 18. yüzyılda Midilli adasında gümrük vergileri etrafında yaşanan bazı problemleri ele aldık. Bunlar, genel olarak her gümrükte yaşanan vergi kaçırma veya vergi vermek istememe, izin olmaksızın başka limanlara mal indirme veya buralardan mal alma gibi problemlerdi. Amacımız, daha önce araştırılmamış olan Midilli gümrük yönetiminin bu sorunlara nasıl tepki verdiği, merkezî devletin ve yerel idarecilerin ne gibi çözüm önerileri getirdiği ve adada bu çözümlerin nasıl uygulandığını ortaya koymak oldu.

Anahtar Kelimeler:

Midilli Adası, Gümrük, Gümrük Resmi, Resm-i Mirî, Zeytinyağı

PROBLEMS WITH COLLECTING TAXES IN LESVOS CUSTOMS AT THE 18th CENTURY

After the Lesvos Island came under Ottoman rule, the ports here performed important duties. Olive oil and soap obtained from the island became the favorite of Istanbul and the palace, and the island became an important point of Ottoman domestic and foreign trade. The reason for this was the favorable location of the island which allowed the port to grow in importance in the following years. By the 18th century activities on the trade routes around the island decreased due to geographical discoveries and the change of trade routes. However, Lesbos and its surroundings continued to be important both locally and in the Eastern-Mediterranean trade. In our study, we discussed some of the problems around custom tax in the 18th century on the island of Lesvos. These were general problems such as tax evasion reluctance to pay taxes at all, unloading or receiving goods from other ports without permission. We aimed to show how the customs of Lesbos reacted to these problems, what solutions the central and local governments offered and how these were implemented on the island.

Keywords:

Lesvos Island, Custom, Custom Tax, Private Consumption Tax, Olive Oil,

PDF

___

I. Arşiv Kaynakları
Cumhurbaşkanlığı Arşivi (BOA)
Bab-ı Asafî-Mühimme Defterleri (A. DVNSMHM. d..), 118/832, Hicrî 10 Zilkade 1123 (Milâdî 20 Aralık 1711).
A. DVNSMHM. d.., 130/1406, H. 29 Safer 1135 (M. 9 Aralık 1722).
Ali Emiri-Mahmud I (AE.SMHD.I.), 1/35, H. 22 Şevval 1147 (M. 17 Mart 1735).
Ali Emiri-Osman III (AE. SOSM. III.), 32/2231, H. 29 Zilhicce 1168 (M. 6 Ekim 1755).
Cevdet-Maliye (C.ML.), 148/6294, H. 20 Cemaziyülahır 1171 (M. 1Mart 1758).
C.ML., 224/9308, H. 29 Zilhicce 1158 (M. 22 Ocak 1746).
C.ML., 271/11115, H. 2 Safer 1145 (M. 23 Ağustos 1732).
C.ML., 323/13313, H. 11Şaban 1175 (M. 7 Mart 1762).
C.ML., 759/30922, H. 7 Safer 1178 (M. 6 Ağustos 1764).
İbnülemin-Hariciye (İE.HR.), 9/852, H. 25 Safer 1135 (M. 5 Aralık 1722).
Midilli Şeriye Sicilleri (MŞS)
MŞS, Defter No: 45, Sayfa No: 40, Hüküm No: 48 (45/40/48), H. 17 Rebiyülevvel 1188 (M. 28 Mayıs 1774).
MŞS, 45/118/143, H. 7 Zilkade 1189 (M. 30 Aralık 1775).
MŞS, 51/57/118, H. Muharrem 1166 (M. Kasım 1752).
MŞS, 51/60/126, H. 22 Muharrem 1166 (M. 29 Kasım 1752). MŞS, 61/34/54, H. 13 Safer 1148 (M. 5 Temmuz 1735).
MŞS, 89/30/73, H. 12 Recep 1108 (M. 4 Şubat 1697).
MŞS, 89/42/90, H. 22 Şaban 1109 (M. 5 Mart 1698).
MŞS, 89/44/91, Tarih Yok.
II. Araştırma ve İnceleme Eserleri
18. Yüzyıla Ait Midilli Şer’iye Sicillerinin Yaygın Kullanıma Kazandırılması, TÜBİTAK Projesi, Proje No: 107 K 057, Yönetici: Nuri ADIYEKE, A. Nükhet ADIYEKE, Mersin 2009.
ADIYEKE, A. Nükhet, “İstanbul Kahve Rüsumu Mukataası: 18. Yüzyılda Akdeniz’de Kahve Ticaretinde İstanbul’un Baskısı”, Uluslararası 10. Türk Deniz Ticareti Tarihi Sempozyumu, 12-13 Nisan 2018, Girne Üniversitesi, KKTC, Yayınlanmamış Taslak Metin.
________, “Mirîye Gadr ve Zararı Mucib Olmağın. 18. Yüzyılda Merkezî Hazine Gelirlerinden Mirî Rüsum Açısından Kıbrıs ve Girit Karşılaştırması”, Mehmet Genç Anısına Uluslararası Osmanlı İktisat Tarihi Sempozyumu, 17-18-19 Aralık 2021, Güngören Belediyesi-Marmara Üniversitesi, Yayınlanmamış Taslak Metin.
ARIKAN, Zeki, “XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Midilli”, XV. Türk Tarih Kongresi Bildirileri, TTK Yayınları, Ankara 2010, ss. 1045-1074.
BOSTAN, İdris, “Kahve”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 24, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 2001, ss. 202-205.
GENÇ, Mehmet, Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi, Ötüken Yayınları, İstanbul 2014.
KÜTÜKOĞLU, Mübahat, “Gümrük” TDV İslam Ansiklopedisi, C. 14, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1996, ss. 263-268.
MANSEL, Arif Müfid, Ege ve Yunan Tarihi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1998.
ÖZDEMİR-GÜMÜŞ, Şenay, “XVIII. Yüzyılda Midilli’de Osmanlı Donanması İçin Gemi İnşası”, Osmanlı Dönemi Akdeniz Dünyası, (ed.) Haydar Çoruh, M. Yaşar Ertaş, M. Ziya Köse, 2011, ss. 201-238.
PAMUK, Şevket, Osmanlı-Türkiye İktisadî Tarihi 1500-1914, İletişim Yayınları, İstanbul 2005.
PAYZIN, Levent, XVIII. Yüzyılda Midilli Adası, Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Aydın 2008.
TANSEL, Selahattin, Osmanlı Kaynaklarına Göre Fatih Sultan Mehmed’in Siyasi ve Askeri Faaliyeti, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1985.
ÜNAL, Ayhan Afşın, XVI. Yüzyılda Bahr-i Sefid Eyaletinde Midilli Sancağı, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kayseri 2002.
ÜNVER, Metin, Tanzimatın Midilli Adasında Tatbiki, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2006.