22076

TURNAYEMİŞİNİN ÖZELLİKLERİ, YETİŞTİRİCİLİĞİ, İKLİM VE TOPRAK İSTEKLERİ İLE SAĞLIK AÇISINDAN YARARLARI

Turnayemişi kol atarak büyüyen ve kısa dik sürgünlerde meyve veren saran yüzey örtücü ve her dem yeşil bitkilere sahip olan bir üzümsü meyvedir. Maviyemiş ile birlikte fundagiller familyasında (Ericaceae) yer alır. Kuzey Amerika’daki sulak alanlarda doğal olarak yetişen çok yıllık bitkileri vardır. Bu meyvenin çiçeği turna kuşuna benzediği için Amerika’da craneberry, cranberry (crane=turna) olarak adlandırılırken iki binli yıllarda Prof. Dr. Hüseyin ÇELİK tarafından Türkiye’ye getirilen bu üzümsü meyve “turnayemişi” olarak Türkçe’mize katılmıştır. Turnayemişi taze olarak tüketilmez çünkü meyvesi çok acıdır. Kurutulup şeker ile tatlandırıldıktan sonra satılmaktadır. Şeker hastaları bu meyvenin kurusunu yiyemez. Meyve hasadı su içinde veya kuru olarak yapılabilir. Dünyada 750 bin ton üretilen turnayemişinde Amerika (%82), Kanada (%14) ve Litvanya ilk sıralardadır (%2). Turnayemişi ılıman iklim meyve türüdür. pH değeri düşük yani asitli topraklarda yetişebilmektedir. 1800’lü yıllardan kültüre alınmıştır. Turnayemişi yetiştiriciliğinde önemli olan beş kriter şu şekilde sıralanabilir; pH değeri 4.0–4.5 arasında olan asidik toprak (pH=6.0’a kadar yetişebilir), kumlama amacıyla kireç içermeyen kum, kuru veya sulu sistemde yetiştirilmesi için iyi ve temiz su, yöresel iklim şartlarının bilinmesi, yabancı ot ile hastalık ve zararlıların kontrol altına alınması gerekir. Bu makalede turnayemişi bitkisi, yetiştiriciliği, iklim ve toprak istekleri ile sağlık açısından yararları özetlenmiştir.

CRANBERRY PLANT CHARACTERISTICS, CULTIVATION, CLIMATE, SOIL REQUIREMENTS AND HEALTH BENEFITS

Cranberry is a low growing, trailing, woody, broadleaf, nondecidious vine. It bears fruits on small uprights. Runners are horizontal stems and they spread profusely. It is in the same genus with blueberry. It is native to eastern North America in water logged area. Cranberry introduced to Turkey by Prof. Dr. Hüseyin ÇELİK at the year of 2000 and it is called as “turnayemişi” due to its flower look alike to crane neck, head and beak. Fresh cranberry fruits have a very bitter taste. Fruit harvest can be done dry or in water. After harvest, berries sliced, half dried and sweetened by adding sugar for consumption. Dried cranberry cannot be eaten by diabetes. Total world cranberry production is about 750 thousand tons and America (82%), Canada (14%) and Lithuanian (2%) are on the first places. Cranberry grows in temperate climate. Low acidic sandy or muck soils. The five important criteria for cranberry growing are; low pH (4.0–4.5, tolerate to 6.0 pH), quavers sand has no lime for sanding, good and clean water for harvest in water and growing, good local climatic condition, and controlling the pest, disease and free for weed. In this article, cranberry plant characteristics, climatic and soil requirements, and health benefits summarized.

PDF

___

1. Bristow, P., Pscheidt, J., 2002. Pest management diseases. In: Cranberry Production in the Pacific Northwest. A Pacific Northwest Ext. Publ. PNW247, 67- 80p.
2. Çelik, H., 2007. Trabzon ili Hayrat ilçesinde modern tarım teknikleri ile üretilen organik ürünler, Karadeniz Bölgesindeki asitli topraklarda yetişen yeni bir meyve türü, turnayemişi (cranberry). Nuhoğlu ve Aile Yakınları Vakfı Yayını, 6s.
3. Çelik, H., 2011. Kökleri dışarıda, gönlü burada, turnayemişi. Doğa Karadeniz Dergisi 17:34-36.
4. Çelik, H., 2011. Samsun için yeni ve popüler üzümsü meyveler: maviyemiş ve turnayemişi. Samsun Sempozyumu, 13- 16.10.2011, 3:149-158.
5. Çelik, H., İslam, A., 2008. Trabzon ili Hayrat ilçesinde modern tarım teknikleri ile üretilen organik ürünler, turnayemişi (cranberry). Nuhoğlu ve Aile Yakınları Vakfı Yayını, 6s.
6. Çelik, H., İslam, A., 2013. Turnayemişi. Üzümsü Meyveler, 7. Bölüm, (Ed. Y.S. Ağaoğlu, R. Gerçekçioğlu), 333-377. Tomurcukbağ Ltd. Şti., Eğitim Yayın No: 1, Ankara.
7. Çelik, H., İslam, A., Özgen, M., 2008. Asitli topraklarda yetişebilen yeni bir üzümsü meyve, turnayemişi (Vaccinium macrocarpon Ait.). Doğa, Çevre ve Kültür Dergisi Ekoloji Magazin 17:52-57.
8. Çelik, H., Özgen, M., 2008. Karadeniz Bölgesindeki asitli ve sulak alanlar için yeni bir meyve türü, turnayemişi. Hasad Tarım Dergisi, Bitkisel Üretim, 23(273):75-80, 23(274):52-57.
9. Çelik, H., Özgen, M., Serçe, S., Kaya, C., 2008. Phytochemical accumulation and antioxidant capacity at four maturity stages of cranberry fruit. Scientia Horticulture 117(4):345-348.
10. Dana, M.N., 1990. Cranberry management. In: Small Fruit Crop Management (Eds: Galleta, G.J. and Himelrick, D.G.). Prentice Hall Inc. Englewood Cliffs, New Jersey: 334-362p.
11. DeMoranville, C., Sandler, H., 2000. Best management practices guide for Massachusetts cranberry production. Univ. of Massachusetts Cranberry Exp. Station, 5p.
12. Fitzpatrick, S., DeFrancesco, J., Henderson, D., Broaddus, A., Fisher, G., 2002. Pest management insects. In: Cranberry Production in the Pacific Northwest. A Pacific Northwest Ext. Publ. PNW247, 83-100p.
13. Grant, A., 2018. Growing cranberries from cuttings. Tips for rooting cranberry cuttings (https://www.gardeningknowhow. com/edible/fruits/cranberry/rooting-cranbe rry-cuttings.htm).
14. Hart, J., Poole, A., Davenport, J., Patten, K., Larson, B., 2002. Maintaining the bed nutrition. In: Cranberry Production in the Pacific Northwest. A Pacific Northwest Ext. Publ. PNW247, 33-42p.
15. Larson, B., English, M., Patten, K., 2002. Irrigation. In: Cranberry Production in the Pacific Northwest. In: Cranberry Production in the Pacific Northwest. A Pacific Northwest Ext. Publ. PNW247, 25- 31p.
16. Larson, B., Patten, K, Strik, B., 2002. Establishing the cranberry bed. In: Cranberry Production in the Pacific Northwest. A Pacific Northwest Ext. Publ. PNW247, 17-24p.
17. Özgen, M., Çelik, H., 2007. Turnayemişi (Vaccinium macrocarpon Ait.) yetiştiriciliği ve ülkemiz için potansiyeli. 5. Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi, 4-7 Eylül, Erzurum, 1(Meyvecilik):444-449.
18. Patten, K., 2002. Economic factors. In: Cranberry Production in the Pacific Northwest. In: Cranberry Production in the Pacific Northwest. A Pacific Northwest Ext. Publ. PNW247, 109-111p.
19. Patten, K., 2002. Maintaining the bed pollination. In: Cranberry Production in the Pacific Northwest. A Pacific Northwest Ext. Publ. PNW247, 43-47p.
20. Patten, K., 2002. Pest management weeds. In: Cranberry Production in the Pacific Northwest. A Pacific Northwest Ext. Publ. PNW247, 61-80p.
21. Patten, K., Larson, B., Bristow, P., 2002. Harvesting. In: Cranberry Production in the Pacific Northwest. A Pacific Northwest Ext. Publ. PNW247, 55-60p.
22. Patten, K.D., Booth, S., 2000. Crop profile for cranberries in Washington. Washington Statue Univ., Extension Service, 12p.
23. Roper, T.R., Vorsa, N., 1997. Cranberry: botany and horticulture. In: Horticulture Reviews (Eds. Janick, J.), John Wiley & Sons, Inc., 215-249p.
24. Strik, B., Davenport, J., 2002. Botanical and physiological characteristics. In: Cranberry Production in the Pacific in Northwest. A Pacific Northwest Ext. Publ. PNW247, 5-10p.
25. Strik, B., Larson, B., Patten, K., 2002. The cranberry industry. In: Cranberry Production in the Pacific Northwest. A Pacific Northwest Ext. Publ. PNW247, 1- 4p.
26. Strik, B., Poole, A., 2002. Maintaining the bed pruning. In: Cranberry Production in the Pacific Northwest. A Pacific Northwest Ext. Publ. PNW247, 49-50p.
27. Strik, B., Poole, A., 2002. Maintaining the bed sanding. In: Cranberry Production in the Pacific Northwest. A Pacific Northwest Ext. Publ. PNW247, 51-54p.
28. Strik, B., Vorsa, N., Patten, K., 2002. Cultivars. In: Cranberry Production in the Pacific Northwest. A Pacific Northwest Ext. Publ. PNW247, 11-15p.
29. Trehane, J., 2004. Blueberries, cranberries and other Vacciniums. Timber, Portland, Cambridge, 29-73p.