HANBELİ DÜŞÜNCENİN AKLÎLEŞME SÜRECİNDE İBN ͑AKÎL’İN EŞ’ARÎLİK ELEŞTİRİSİ

İslam mezhepleri içerisinde geleneksel düşüncenin en önemli temsilcilerinden kabul edilen Hanbelîlik, aklî istidlâllere karşı mesafeli duruşu ile bilinmektedir. Buna rağmen, tarihsel şartların etkisi ve bazı temsilcilerinin ortaya koymuş olduğu yaklaşımlar ile mezhep içinde aklîleşme eğilimleri görülmektedir. Bununla birlikte, belli dönemlerde mezhebin kimliğini oluşturan temel konuların yorumlanmasında ortaya çıkan bu eğilimler, mezhep içi tartışmalara da sebep olmuştur. Bu bağlamda İbn ͑Akîl, Hanbelî düşüncede aklîleşme sürecini başlatan önemli düşünürlerden biri olarak kabul edilmektedir. Yetişme döneminde farklı mezheplere mensup âlimlerden ders almış olması, onun bu yaklaşımında etkili olmuştur. Buna rağmen İbn ͑Akîl, Hanbelî düşüncenin şekillenmesinde önem taşıyan konularda geleneksel tepki ve yaklaşımları sergilemiştir. Hanbelî geleneğin oluşumunda Halku’l-Kur’an meselesi hayati bir konumda bulunmaktadır. Bu konu, Ahmed b. Hanbel’in karizmatik otoritesinin ortaya çıkmasında ve daha sonraki süreçte mezhebin teşekkülünde belirgin bir faktör olmuştur. Aynı şekilde Sünni düşüncenin içinde konu hakkındaki çeşitli yorumlar, zamanla farklılaşmanın da temelini oluşturmuştur. Bu bağlamda İbn ͑Akîl, her ne kadar aklî metotları fıkıh ve kelam gibi ilim dallarında kullanmış olsa da aynı yöntemi benimsemiş olan Eş’arî düşünceyi, özellikle Kur’an’ın yapısına dair görüşlerinden dolayı eleştirmiştir. Bu sebepten dolayı, İbn ͑Akîl’in eleştirileri, Hanbelî düşüncenin aklîleşme sürecinin yönünü tespit edebileceğimiz bir özellik taşımaktadır. Bununla birlikte onun bu yaklaşımı, tarihsel süreçte Hanbelî ve Eş’arî ilişkilerinin on birinci yüzyıl Bağdat’ındaki seyrini görebileceğimiz önemli bir kaynak özelliği taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler:

İbn ͑Akîl, Halk’ul-Kur’an, Hanbelîlik, Eş’arîlik

PDF

___

Aydın, Hüseyin. Ebu’l-Hasen El-Eş’ari’de Nazar Ve İstidlal. Ankara: Fecr Yayınevi, 2012.Ebû Ğudde, Abdulfettah. Meseletü Halkı’l-Kur’ân. Beyrut: Mektebetü Matbûâtü’l-İslamiyye, t.y.Ebu’l-Ferec İbnü’l-Cevzî. Telbîsü İblîs. Beyrut: Dârü’l-Kalem, t.y.Ebu’l-Hasen el-Eş’arî. el-İbâne an Usûli’d-Diyâne. Medine: el-Câmiatü’l-İslâmiyye, 1975.Ebu’l-Vefâ İbn ͑Akîl. Cüz’ün fi’l-uṣûlü’d-dîn Meseletü’l-Ḳurân. Riyad: Mektebetü Dârü’l-İslam, 1413.Gazâlî, Ebu Hâmid el-. Faysalatü’t-Tefrika beyne’l-İslam ve’z-zendeka. 1992.Gazâlî, Ebu Hâmid el-. Ḳanûnü’-te’vîl. 1992.Hanbelî, İbn Receb el-. er-Risâletü’l-Vâzıha fi’r- Redd ale’l-Eşâire. 2 Cilt. Riyad: Mecmûatü’tuhaf en’Nefâis, 1999.Hanbelî, İbn Receb el-. eẕ-Ẕeyl ʿalâ Ṭabaḳāti’l-Ḥanâbile. 5 Cilt. Riyad, 2005.Hanbelî, İbnü’l-Bennâ el-. er-Redd ale’l-Mübtedia. Riyad: Darü’l-Emr, 1430.İbn Akîl, Ebu’l-Vefâ. Cüz’ün fî usûli’d-dîn Mes’eletü’l-Kur’ân. Riyad: Mektebetü Dârü’l-İslam, 1413.İbn Akîl, Ebu’l-Vefâ. Kitâbü’l-fünûn. Boston, 1969.İbn Hanbel, Ahmed. er-Redd ale’z-Zenâdıka ve’l-Cehmiyye fî Mâ Şekke Fîhi Min Müteşabihi’l-Kur’ân ve Teevvelethü Ala Ğayri Te’vilihi. Kuveyt: Mektebetü Ğaras, 2005.İbn Kudame, Muvaffakuddin. Tahrîmün’n-Nazar fî KütübiEhli’l-Kelam. London, 1962.İbnü’l-İmâd, Ebü’l-Felâh Abdülhay b. Ahmed el-Hanbelî. Şezerâtü’z-Zeheb fî Ahbâri men Zeheb. 10 Cilt. Dimeşk: Dârü İbn Kesîr, 2008.İşcan, Mehmet Zeki. Selefilik / İslami Köktenciliğin Tarihi Temelleri. 5. Bs. Kitap Yayınevi, 2014.Kara, Seyfullah. Büyük Selçuklular ve Mezhep Kavgaları. İz, 2007.Keskin, Mehmet. İmam Eş’ari ve Eş’arilik. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2013.Kılavuz, Ahmet Saim. “Berbehârî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 5: 476-477. İstanbul, 1992.Koca, Ferhat. İslam Hukuk Tarihinde Selefi Söylem Hanbeli Mezhebi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2002.Macit, Nadim. Kuranın İnsan-Biçimci Dili. İstanbul: Beyan Yayınları, 1996.Makdisi, George. Ibn’Aqil: Religion and Culture in Classical Islam. 1 edition. Edinburgh: Edinburgh University Press, 1997.Makdisi, Takıyyuddin Abdülğani el-. Mihnetü’l-İmam Ahmed b. Hanbel. Cîze: Dârü’l-Hicr, 1987.Melchert, Christopher - Çavuşoğlu, Ali Hakan. “Ahmed b. Hanbel’in Muhalifleri”. Marife: Bilimsel Birikim (Marife: Dini Araştırmalar Dergisi) V/3 (2005): 393-410-410.Öge, Sinan. İlahi Kelamın Yapısı. İstanbul: İnsan Yayınları, 2008.Özafşar, Mehmet Emin. İdeolojik Hadisçiliğin Tarihi Arkaplanı. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1999.Teftâzânî, Sadeddin Mesud b. Ömer. Şerhu’l-͑Aḳāid,. İstanbul: Eser Kitabevi, 1966.Watt, W. Montgomery. İslam Düşüncesinin Teşekkül Devri. Trc. Ethem Ruhi Fığlalı. 3. Bs. Ankara: Sarkaç Yayınları, 2010.Yavuz, Yusuf Şevki. “Ebü’l-Vefâ İbn Akîl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 19: 310-304. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1999.Yavuz, Yusuf Şevki. “Halku’l-Kurân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 371-375. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1997.Yurdagür, Metin. “Haşviyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 16: 426-427. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1997.