İSLAM COĞRAFYACILARININ BİZANS DÖNEMİ İSTANBUL’U VE AYASOFYA’SINA DAİR İZLENİMLERİ

Öz Kurulduğu günden günümüze kadar Dünya‟nın en güzel ve etkili şehri olan İstanbul, her zaman insanların ilgisini çekmiştir. Roma İmparatorluğu‟nun başkenti olduğu günden bugüne kadar hep güzelliğiyle anılmıştır. Gerek konumu, iklimi, doğal limanları ve pek çok özelliği ile tarih boyunca pek çok seyyah ve coğrafyacı eserinde İstanbul‟la ilgili bilgilere yer vermiştir. Üç imparatorluğa başkentlik etmiş olan İstanbul, Doğu Roma, Bizans ve Osmanlı İmparatorluklarının en zengin şehri olmasını da sağlamıştır. Bu çalışmanın amacı İslam coğrafyacılarının Bizans dönemi İstanbul‟una dair izlenimlerini ortaya koymaktır. Bu amacı gerçekleştirmek amacıyla 10 ile 14. yüzyıllar arasında yazılmış olan Arapça eserler incelenmiştir. İslam coğrafyacı ve seyyahların eserlerinde surlar ve Ayasofya ayrıca önemli yer tutmaktadır. Araştırmanın sonucunda İstanbul surları, kapıları, hipodrom, Ayasofya Kilisesi ve çevresine dair verilere ulaşılmıştır. İstanbul surları oldukça karmaşıktır ve her dönem bakımdan geçirilmiştir. İstanbul denince akla gelen bir diğer Bizans dönemi eseri de Ayasofya Kilisesi‟dir. I. Konstantin‟in Hıristiyanlığı kabulünden sonra İstanbul‟un sadece siyasi bir merkez olarak değil, aynı zamanda dini bir merkez olmuştur. Dünya‟nın ilk katedrali olarak kabul edilen Ayasofya tarih boyunca çeşitli olaylara şahitlik etmiştir. Bizans döneminde Ayasofya‟nın sadece dini bir merkez olmayıp, siyasi ve toplumsal bir merkez olduğu anlaşılmıştır. Bununla beraber Ayasofya ve Hipodromda kutlanan bayramlar, kutlama hazırlıkları, keşiş imparator ve manastırlarla ilgili çarpıcı sonuçlar bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Ġslam coğrafyacılar, Aya Sofya, Bizans, istanbul

PDF

___

ABU UBAYD AL BEKRI, (1992), Kitab Al-Masalik Wa’l-Mamalik (Ed. A.P. Van Leeufen and A. Ferre), Beirout, Lebanon.
AKYÜREK, Engin, (1996), Bizans'ta Sanat ve Ritüel. Kabalcı Yay. İstanbul.
AL-HIMYARI, Mohammed bin Abd al-Mun‟eem, (1975), Kitab al-Rawd al-Mitar, (Ed. by Ihsan Abbas), Beirout. Lebanon.
AL-QAZWİNİ, Zakaria (1849), Athar al-bilad, ‘Aja'ib al-makhluqat, (ed. by F. Wüstenfeld) Göttingen.
AL ZUHRİ, Mohammed Ibn Abi Bakr. Kitab al-Jaghrafiyya, (Ed. by Mohammed Haj Sadeeq), Maktab al Saqafat al Diyniyye, Cairo, Egypt.
DİRİMTEKİN, Feridun, (1956), Resimli Ayasofya Kılavuzu, İstanbul.
ERDOĞAN, Esra Güzel, (2009), II. Andronikos Dönemi Konstantinopolis Manastırlarının Toplumla İlişkisi Ve Philanthropia Kavramı (1282-1328). Yayınlanmamış Doktora Tezi.
ERDOĞAN, Esra Güzel, (2012). “Bizans Dönemi‟nde Ayasofya, Tarihçesi ve Mimari Özellikleri Hakkında Genel Bilgiler”, İstanbul Journal of Social Sciences, Summer: 1.
IBN BATUTA, (1987), al-Rihla, (Ed. by Sheikh Mohammed Abd al Muneem al Arian and Mostafa al Qassas), Dar al Ihya al uloom, Beirout. Lebanon.
IBN HURDAZBİH, (1889), Kitab Al-Masalik Wa’l-Mamalik, (Ed. M.J.d. Goeje), Leiden.
IBN RUSTA, (1892), K t b al-A l q al-naf sa and K t b al-Buld n. (Ed. by A mad bn Ab Ya q b Ya q b ). Leiden.
IDRISI, Abu Abd Allah Mohammad al-Qurtubi al-Hasani al-Sabti (2002), Kitab Nuzhat Al-Mushtaq, reprinted by Maktab al Saqafat al Diyniyye, Cairo, Egypt.
JANIN, Raymond, (1969), La Geographie Ecclesiastique De L’Empire Byzantin, Tome III, Les Eglises et Les Monasteres, Paris.
KARTALLIOĞLU, Yavuz, (2016), İstanbul İehir Adının Telaffuzunun Tarihî Süreç İçinde Gelişmesi, FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi. (7): 119- 136.
KAYAALP, Elif Keser, (2010) Bizans İstanbulu Çalışmaları. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C. VIII, S. 16: s. 9-32.
KİDONOPOULOS, Vassilios, (1994), Bauten in Konstantinopel 1204-1328, Harrassowitz Verlag, Wiesbaden.
LAURENT, Vitalien, (1971), Les Regestes Des Actes Du Patriarcat De Constantinople, Vol, I, Paris.
MAKDISI. (1902), Ahsan al-Takasim Fi Ma’rifat al-Aqaim. (E.J. Brill), Leiden, Netherland.
MESʿUDI, Abu l-Ḥasan ʿAli ibn Ḥusayn ibn ʿAli,( 1973), Muruj al-Dhahab wa-Maʿadin al-Jawhar, vol. 1-2, (Ed. Mohammad Muhyi al-Din ʿAbd al-Hamid). Dar al-Fikr, Beirout, Lebanon.
PLESSNER, Martin (1960). The Encyclopaedia of Islam, Vol. 1, Leiden.
STACHOWSKI, Marek and WOODHOUSE, Robert, (2017), İstanbul’un Etimolojisi: Mevcut Kanıtlardan Mümkün Olduğunca Faydalanılarak. Çev. Ekrem Beyaz. AKDTYK Belleten.
TALBOT, Alice-Mary, (1975), The Correspondence of Athanasius I Patriarch of Constantinople, Dumbarton Oaks, Washington.
YAQUT AL-HAMAWI (1977), Kitab mu'jam al-buldan, Reprinted Dar Sadeer lilṬibaʿah wa-al-Nashr, Beirout, Lebanon.
YILDIRIM, Ali ve İİMİEK, Hasan, (2008), Nitel Araştırma Yöntemleri, Ankara: Seçkin Yay.
WEISSER, Ursula, (1980), Das Buch über das Geheimnis der Schöpfung von Pseudo-Apollonios von Tyana, Berlin.
http://ayasofyamuzesi.gov.tr/tr/content/tarih%C3%A7e
https://islamansiklopedisi.org.tr/arsin