İRAN’DA SİYASİ PARTİLER

19. yüzyıl modernleşme sürecinin kaçınılmaz sonuçlarından biri de devletin dönüşümü ve siyasi iktidarın niteliğindeki değişim olmuştur. İran’da devlet, başka ülke örneklerindeki modernleşme süreçlerinde olduğu gibi çok geçmeden Batı tarzı modern kurumların oluşturduğu modern bir devlete doğru evrilmeye başlamıştır. Bu modern kurumlardan biri de parlamentodur. Meclisin ilk kurulduğu andan itibaren siyasi partiler de ortaya çıkmıştır. Rıza Pehlevi gerçekleştirdiği darbe ile Kaçar hanedanlığına son vermiştir. Rıza Şah, özgürlükler ve demokrasi yoluyla değil; otoriter bir tarzda siyasal ve toplumsal hayatı dönüştürerek İran’ı modern bir ulus-devlet haline getirmeyi amaçlamıştır. Rıza Şah dönemiyle birlikte İran siyasetinde siyasi partilerin etkisi ve önemi azalmaya başlamış ve bu özellik daha sonraki dönemlerde de süreklilik kazanmıştır. Sonradan iktidara gelen Muhammed Rıza Pehlevi de babası gibi parlamento seçimlerine müdahale ederek seçilecek adayları belirlemiştir. 1979 İslam Devrimiyle birlikte ilk başlarda tüm ideolojileri ve fikirleri temsil eden grupların ve siyasi partilerin faaliyet göstermesine izin verileceği yönünde iyimser bir beklenti oluşmuştur. Ancak devrimin ilk yıllarında sol parti ve gruplar bastırılmış ve ardından iktidarın uygulamalarına karşı eleştiri yönelten, farklı düşünen tüm gruplar ve onların partileri kapatılmış ve böylece demokratik umutlar sönmüştür. Bu çalışmada modern İran siyasetinde Pehleviler döneminden başlayarak İran İslam Cumhuriyeti’nde önemli yeri olan siyasi partiler incelenmiştir.

POLITICAL PARTIES IN IRAN

One of the inevitable consequences of the 19th century modernization process was the transformation of the state and the change of the nature of political power. In Iran, the state started to evolve towards a modern state formed by Western-style modern institutions, as in the modernization processes in other countries. One of these modern institutions is the parliament. Political parties have emerged since the first assembly of the parliament. Rıza Pehlevi later ended the Qajar dynasty with a coup. Rıza Shah aimed to transform Iran into a modern nationstate by transforming political and social life in an authoritarian style, not through freedoms and democracy. With the Rıza Shah period, the influence and importance of political parties started to decrease in Iranian politics and this feature gained continuity in the following periods. Muhammed Rıza Pehlevi, successor of Rıza Pehlevi, determined the candidates to be elected by intervening in the parliamentary elections like his father. With the Islamic Revolution of 1979, there was initially an optimistic expectation that groups and political parties representing all ideologies and ideas would be allowed to operate. However, in the early years of the revolution, left parties and groups were suppressed, and then all groups that thought critically against their practices against power and their parties were closed, thus democratic hopes faded. In this study, political parties that have an important place in the Islamic Republic of Iran starting from the period of Pehlevis in modern Iranian politics are examined.

PDF

___

ABRAHAMİAN, E. (1998). İran Beyne Du Enghelab [İki Devrim Arasında İran]. (A. G. Fattahi, Çev.) Tahran: Ney Yayınevi.
ABRAHAMİAN, E. (2014). Modern İran Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
AKYOL, E. (2016). “Siyasal Partiler”. Kamu Politikaları Ansiklopesi. (Ed.) H.Altunok, F.G.Gedikkaya, Ankara: Nobel Kitabevi, s.318-322.
AKYOL, E. Ahmadi, A.(2019), “İran’da Rıza Şah Dönemı̇ Modernleşme Sürecı̇nı̇n Şı̇a Ulemasına Etkı̇sı̇”, Tarih Okulu Dergisi, Yıl:12, Sayı: XL, ss.145-170
ASAYESH, V. (2011). Political Party in Islamic Republic of Iran: A Review. Journal of Politics and Law 4 (1), s.221-231.
AZERENG, A. (?). Cepheye Melliye İran [İran Ulusal Cephesi)]. Boukhara, 154-184.
AZİMİ, F. (1997). “On Shaky Ground: Concerning the Absence or Weakness of Political Parties in Iran”. Iranian Studies, 30, 1/2, s. 53-75.
BEŞİRİYE, H. (2009). İran'da Devlet Toplum ve Siyaset . İstanbul: Ağaç Kitabevi.
BOZARSLAN, H. (2016). Ortadoğu’nun Siyasal Sosyolojisi, İstanbul: İletişim Yayınları.
DARABİ, A. (2013). Oral History of the Association of Militant Clergy. March 17, 2019 tarihinde Iran Data Portal: http://irandataportal.syr.edu adresinden alındı
DELOEİ, M. S. (2001). Cebheye Musharekete İran Eslami. Tahran: Kevser.
DURGUN, S.(2014), “Siyasi Partiler ve Parti Sistemleri”, Siyaset, (Ed.) Y.Taşkın, İstanbul: İletişim Yayınları, s.335-354.
FADAEE, S. (2018). “The Long Twentieth Century in Iran: Dynamics of Change, Continuity and Mobilizing Master Frames” . Journal of Developing Societies, 34, 2, s. 123-143.
FAİRBANKS, S. C. (1998). “Theocracy versus Democracy: Iran Considers Political Parties”. Middle East Journal, 52, 1, s. 17-31.
HİNNEBUSCH, R. A. (2017). Political parties in MENA: their functions and development. British Journal of Middle Eastern Studies, 44, 2, s.159-175. Islamic Coalition Parti. (2013). http://irandataportal.syr.edu/islamic-coalition-partymotalefeh adresinden indirilmiştir.
KARİMİ, A. R. (2005). Sazemane Mocahedin Khelq. Tahran: Merkez Esnad Enghelabe Eslami.
KATOUZİYAN, H. (1994). Eghtesade Siyasi Iran [İran’ın Siyasi İktisadı], Tahran: Merkez Yayınevi
KESKİN, A. (2019). “İran Nasıl Yönetiliyor?”Maduniyet, S.1 İlkbahar, s. 5-17.
KOÇ, M. (2017). İran'da Devlet Yapısı ve Temel Kurumlar-I: Devrim Rehberliği, Ankara: İRAM
KOULAEİ, E. (1977). Stalinizm ve Hezbe Tudeh der İran [İran’da Stalinizm ve Tudeh Partisi]. Tahran: Merkeze Esnad Enghelabe Eslami.
MORTAJİ, H. (2019). Assembly of Militant Clerics. March 17, 2019 tarihinde Iran Data Portal: http://irandataportal.syr.edu/assembly-of-militant-clerics-mrm adresinden alındı
RAZAVİ, R. (2010). “The Road to Party Politics in Iran (1979-2009)”. Middle Eastern Studies, 46, 1, s. 79-96.
SAYIN, H. Çırakoğlu, A. (2019), “İran’da Siyasal Ekoller Üzerine Bir Değerlendirme”, Türkiye Ortadoğu Çalışmaları Dergisi Cilt: 6, Sayı: 1, s. 85-112.
ŞADLO, A. (2006), Ehzab ve Ceryanhaye Siyasi Iran-e Emrooz [Günümüz İran’ında Siyasi Parti ve Gruplar], Tahran: Vozera Yayınevi.
TAFLIOĞLU, M.S. (2013). “İran İslam Cumhuriyeti’nde Egemenlik ve Meşrûiyet Kaynağı “Velâyet-İ Fakih”. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi , 68 (03) , 95-112 .
TAŞKIN, Y. (2008). “Devrim Sonrası İran'da Siyaset: Aktörler, Stratejiler ve Gelecek”. İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, (39), 21-53.
VAN HOOK, J (2017). “United States Efforts To Understand Mosadeq, February 1951– February 1952”, Iran 1951-1954, United States Government Publishing Office Washington
YEGİN, A. (2013) “İran Siyasetini Anlama Kılavuzu.” Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Merkezi, Yayın no. 25 (Haziran 2013). Erişim tarihi: 09.03.2020. http://file.setav.org/Files/Pdf/20130610163244_iran-siyaseti_ web.pdf. Pan İranist Partisi resmi web sayfasının adresi: https://paniranist.org/about-php