Ahmet KARAMAN

ESKİ TÜRKÇEDE TANIKLANAN ÖR KÖK BİÇİMİ ve ÖR KÖK BİÇİMİNDEN TÜREMİŞ GÖVDE BİÇİMLER

Dış dünyada var olan sayısız varlığın, kendilerini diğerlerinden ayıracak bir adı bulunmalıdır. Bir dil, sınırsız sayıdaki varlığa ad bulma konusunda temelde sesleri kullanır. Ancak bir dilin üretebileceği ses sayısının 45-50 dolayında olduğu bilinmektedir. Bu durumda dil, bünyesindeki sınırlı sayıdaki seslerden sınırsız sayıdaki kavrama ad bulma sorunuyla karşı karşıya kalır. Dil, bu sorun karşısında farklı yollara başvurur. Eski Türkçe döneminin her üç evresinde de tanıklanan ör kök biçimi, sözü edilen bu soruna karşı Türk dilinin kullandığı yöntemlerden kimilerinin görülebilmesi için açık bir örnektir. Çünkü ör kök biçimi öncelikle bir sesteş kök niteliğindedir. Hem ör adı hem de ör- fiili birden çok anlamı karşılamaktadır. Ör- fiilinin dokuz farklı anlamı karşılamasının yanında kimi tanıklamalarda mecazî bir anlatıma sahip olması ayrıca dikkat çekicidir. Bu durum, Türk dilinin daha o dönemden karşılaştığı sorunlara çözüm bulma konusundaki yeteneklerini gözler önüne sermektedir. Dahası Türk dilinin anlatım gücünü, anlamsal bağlantı çeşitliliğini, mecazlaşma ve soyutlama kapasitesini tanıklayan ör kök biçimi, etimolojisi konusunda belirsizlikler bulunan kimi gövde biçimin kaynağı konumundadır. Yapılan bu çalışmada ilk olarak ör kök biçiminin karşıladığı anlamlar, Eski Türkçenin söz varlığındaki tanıklamalarıyla sunularak ortaya konulacaktır. Daha sonrasında ise ör adı ve ör- fiilinden türediği değerlendirilen gövde biçimler, bünyesindeki eklerle birlikte gösterilecektir. Böylece etimolojisi konusunda tartışmalar bulunan kimi türemiş sözcüklere de etimolojik öneriler getirilmiş olacaktır.

Anahtar Kelimeler:

ör sesteş kökü, ör-, Eski Türkçe, Etimoloji

PDF

___

Arat, R. Rahmeti. 1979. Kutadgu Bilig I Metin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Ayazlı, Özlem. 2016. Eski Uygurca Din Dışı Metinlerin Karşılaştırmalı Söz Varlığı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Aydın, Erhan. 2017. Orhon Yazıtları Köl Tegin, Bilge Kağan, Tonyukuk, Ongi, Küli Çor. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
Bang Kaup, Willy ve Gabain, Annemarie von. 1930. Türkische Turfantexte III, Der große Hymnus auf Mani. Berlin: Verlag der Akademie der Wissenschaften.
Bang Kaup, Willy ve Gabain, Annemarie von. 1931. Analytischer Index zu den fünf ersten Stücken der Türkischen Turfan-Texte. Berlin: Verlag der Akademie der Wissenschaften.
Caferoğlu, Ahmet. 2015. Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Clauson, Sir Gerard. 1972. An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford: Oxford University.
Doerfer, Gerhard. 1963-1975. Türkische und mongolische Elemente im Neupersischen I-IV. Wiesbaden: Akademie der Wissenschaften und der Literatur, Veröffentlichungen dr orientalischen Kommission 19.
Ercilasun, A. Bican. 2013. Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
Ercilasun, A. Bican ve Akkoyunlu, Ziyat. 2015. Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk Giriş - Metin - Çeviri - Notlar - Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Erdal Marcel. 1991. Old Turkic Word Formation: A Functional Approach to the Lexicon, I-II. Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
Erdal, Marcel. 2004. A Grammar of Old Turkic. Leiden - Boston: Brill.
Gabain, Annemarie von. 1988. Eski Türkçenin Grameri. (Çev.) Mehmet Akalın, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Kasai, Yukiyo. 2008. Die Uigurischen Buddhistischen Kolophone (Berliner Turfantexte XXVI). Turnhout: Brepols Publishers.
Kaya, Ceval. 1994. Uygurca Altun Yaruk, Giriş, Metin ve Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Kök, Abdullah. 2004. “Karahanlı Türkçesi Satır-Arası Kur’an Tercümesi (Tiem 235v/3 - 450r7) Giriş - İnceleme - Metin - Dizin”. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Orkun, H. Namık. 2011. Eski Türk Yazıtları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Ölmez, Mehmet. 2012. Orhon-Uygur Hanlığı Dönemi Moğolistan’daki Eski Türk Yazıtları, Metin - Çeviri - Sözlük. Ankara: BilgeSu Yayınları.
Röhrborn, K. Michael. 1977. Uigurisches wörterbuch. Sprachmaterial der Vorislamischen Türkischen Texte aus Zentralasien, Lieferung I, a-agrıg. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag GMBH.
Tekin, Şinasi. 2019. Uygurca Metinler II, Maytrısimit, Burkancıların Mehdisi Maitreya ile Buluşma Uygurca İptidai Bir Dram. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Tekin, Talat. 2003. Orhon Türkçesi Grameri. İstanbul: TDAD.
Tekin, Talat ve Ölmez, Mehmet. 2003. Türk Dilleri -Giriş-. İstanbul: Yıldız Dil ve Edebiyat 2.
Tıbıkova, L. vd. 2012. Katalog Drevnetyurkskih Runiçeskix Pamyatnikov Gornogo Altaya. Gorno-Altaysk: Gorno-Altaysk Gosudarstvennıy Universitet.
Ünlü, Suat. 2004. “Karahanlı Türkçesi Satır-Arası Kur’an Tercümesi (Tiem 73 1v 235v/2) Giriş - İnceleme - Metin - Dizin”. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Eski Türk Dili Bilim Dalı, Ankara.
Ünlü, Suat. 2012. Karahanlı Türkçesi Sözlüğü. Konya: Eğitim Yayınevi.
Wilkens, Jens. 2007. Edition des alttürkisch-buddhistischen Kšanti Kılguluk Nom Bitig (Berliner Turfantexte XXV). Berlin: Akademie Der Wissenschaften.
Zieme, Peter. 1975. Manichäisch-türkische Texte, Übersetzung, Anmarkungen, (Berliner Turfantexte V). Berlin: Akademie Verlag.
Zieme, Peter. 1985. Buddhistische Stabreimdichtungen der Uiguren, (Berliner Turfantexte XIII). Berlin: Akademie Verlag.