Taşkent Hanlığı’nda İlk Rus Elçisi Dmitriy Telyatnikov’un Misyonu ve Faaliyetleri (1797)

Türkistan’ın en stratejik bölgelerinden biri olan Taşkent tarih boyunca Hive ve Buhara Hanlıkları arasında mücadele konusu olmuştur. Stratejik konumu nedeniyle Türkistan Hanlıkları üzerinde yayılmacı siyaset güden Rusya’nın da ana hedefleri arasında Taşkent yer almıştır. Bu minvalde bölgeyi ve kaynaklarını keşif amaçlı, içlerinde farklı alanlarda uzmanlar barındıran pek çok elçilik heyeti bu coğrafyaya gönderilmiştir. Bu keşif heyetlerinin ilk temsilcisi, Rus yönetimi tarafından 1794 yılında Buhara ve Taşkent’e gönderilen maden mühendisi Timofey Stepanoviç Burnaşev olmuştur. Ancak Rusya’nın Taşkent’le kurmak istediği bu ilk resmî temas girişimi, Buhara yönetimi tarafından engellenmiştir. Buna rağmen Rus yönetimi, şehir devlet statüsünde olan Taşkent ile bağlantı kurmak üzere çalışmalarını sürdürmüştür. Bu cihetle yeni bir elçilik heyetini doğrudan Taşkent’e göndermiştir. Bu çalışma, Yunus Hoca (1780-1800) döneminde kısa bir bağımsızlık süreci yaşayan Taşkent Hanlığı’na 1797 yılında ulaşan ilk Rus elçisi Dmitriy Telyatknikov’u konu almaktadır. Elçinin, Rus İmparatorluğu ve Taşkent Hanlığı arasında kurduğu temaslar ve Taşkent hakkındaki izlenimleri bu çalışmanın ana konusudur.

The First Russian Ambassador Dmı̇trı̇y Telyatnı̇kov’s Mission and Activities in Tashkent Khanate (1797)

Tashkent, one of the most strategic regions of Turkestan, has been the subject of struggle between Khiva and Bukhara Khanates throughout history. Because of its strategic position, Tashkent was also one of the main objectives of Russian Tsarism, which had an expansionist policy over the Turkestan Khanates. Russian Tsarism, which wanted to explore the region and explore its resources, sent embassy missions consisting of many experts. The mine engineer Timofey Stepanoviç Burnasev, who was sent to Turkistan in 1794 by the tsarist administration, wanted to contact Tashkent rather than the Khanates of Turkestan, in accordance with the instructions given to him. However, the Bukhara Khanate prevented this first official Tsarism attempt. The Russian government continued its efforts to establish links with Tashkent which was a city-state. Thus, a new embassy mission was sent to Tashkent. In this study, the contacts of the first Russian ambassador Dmitriy Telyatknikov, who was able to establish contact with Tashkent Khanate in 1797 during the short period of independence of Yunus Hoca (1780-1800), is discussed. In addition, the contributions of the ambassador’s impressions and information about Tashkent to Russian expansionism in the region are the main subject of this study.

Keywords:

Bukhara Khanate, Tashkent, Tsarist Russia Dmitriy Telyatnikov, Burnashev,

PDF

___

İKRİ-VI. (2007) İstoriya Kazahstana v Russkih İstoçnikah XVI-XX vekov T. I. VI Almatı, (Arşiv Belgeleri Neşri). S. 153-178.
Abduraimov, M., “Pervıy Russkiy Kupeçeskiy Karavan v Taşkent: 1738-1739 gg”. İzvestia An UZSSR, Taşkent 1955, № 6. S. 87-93.
Alpargu, Memmet, “Türkistan Hanlıkları” Türkler Ansiklopedisi, C. 8, Ankara 2002, s. 557-606.
Barthold, W. “Taşkent”, İslam Ansiklopedisi, C.12/1, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1979, s.38-41.
Bonvalot, G, Eski Yurt (Esir Yurt Orta Asya‟dan), Çev. Reşat Uzmen, Tercüman 1001 Temel Eser, 1884.
Burnaşev, Timofey Stepanoviç “Puteşestvie ot Sibirskoy Linii do Taşkenta i Obratno v 1800 godu” Sibirskiy Vestnik, Ç. I, S. Petersburg, 1818, 183-251.
Burton, Audrey, The Bukharans: Dynastic, Diplomatic and Commercial History, 1550-1702, Richmond: Curzon Press, 1997.
Eleroy, Curtis, William Turkestan: The Heart of Asia, New York 1911.
Hayit, Baymirza, Türkistan Devletlerinin Millî Mücadele Tarihi, TTK, Ankara 1995.
Hociev, E. “Neizvestnoe Pismo Taşkentskogo Pravitela Yunus Hoci” ObşçestvennIe Nauki v Uzbekistane. 1962. No. 2. s. 63-64.
Koç, Dinçer “Bir Rus Mühendisinin Gözüyle Şah Murad Devrinde Buhara Emirliği” TDA, C. 120, S. 237, Kasım 2018, s. 139-170.
Mackenzie, David “Tashkent Past and Present”, Russian Review, Vol. 28, (2),1969, s. 207-216.
Mahmud, Kaşgarlı, Divaü Lugati’l Türk Tercümesi, C. I., TDK, Ankara 1985.
Muhammedcanov, Abdxullah, “Taşkent”, DİA, C.40, Diyanet Vakfı Yayınları, s 145-148.
Nastiç, V.N., “Monetı Taşkentskoy Respubliki (1784–1808)” Moskva.
Puteşestvie ot Sibirskoy Linii do Goroda Buharı v 1794 i Obratno v 1795 godu” Sibirskiy Vestnik, Çast II, (İzdatel Grigoriy İvanoviç Spasskiy), Tipografii İosifa İoanessova, St. Petersburg 1818, s. 37-110.
Schuyler, Eugene Türkistan, Batı Türkistan, Hokand, Buhara ve Kulca Seyehat Notları, Paradigma Yay., İstanbul 2007.
Shamsutdinov Rustambek, Karimov, Shodi, Xoshimov, Soıbjon, Ubaydullayev, Oktamjon, Vatan Tarıhı, Taşkent 2010.
Sokolov, Ü. A. “Pervoe Russkoe Posolstvo v Taşkente”, Voprosy İstorii, 1959, No. 3, s. 166-177.
Ükten, Selim Serkan Buhara Hanlığı’nın Askeri Teşkilatı (1500-1868), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara 2015.
Yorulmaz, Osman, Başlangıcından Hanlığın Feshine Kadar Kazak Türkleri ile Çarlık Rusyası Arasındaki Siyasi İlişkiler, TTK, Ankara 2013.
Yorulmaz, Osman, “Kazaklar ve Kazak Hanlığı”, Avrasya’nın Sekiz Asrı Çengizoğulları, Ed., Hayrunnisa Alan, İlyas Kemaloğlu, Ötüken, İstanbul 2017, s. 440-481.
Ziyayev, Hamid Türkistan’da Rus Hakimiyetine Karşı Mücadele, Çev. Ayhan Çelikbay, TTK Yayınları, Ankara 2007.