Bağımsızlık Dönemi Kırgız Tarih Yazımına Kısa Bir Bakış

Yazılı kaynaklarda adı geçen en eski Türk kavimlerinden biri olan Kırgızlar, Orta Asya tarihinde önemli bir yere sahiptir. Haklarındaki ilk bilgilere Çin kaynaklarında rastladığımız Kırgızların geniş bir coğrafyada yaşadıkları ve kendi tarihlerini yazmadıkları anlaşılmaktadır. Kırgızlar, Cengiz Han’a itaat eden ilk Türk kavmidir. Günümüzde Kırgızistan olarak anılan ve neredeyse tamamı dağlık bir coğrafya olan Kırgızistan’a göçün IX-X. yüzyıllarda başladığı düşünülmektedir. Bu sebepten Kırgızların tarih yazıcılığının tarih sahnelerine çıkmaları göz önüne alınarak bir hayli geç başladığı kanaatindeyiz. Kırgızistan’da Sovyetler Birliği döneminde Marksist-Leninist çizgide yazılan ilk eserlerin konusu genellikle insanlığın evrensel gelişimi, sınıf mücadelesi, halk ayaklanmaları, ilerici ve gerici güçler çerçevesinde şekillenmiştir. Kırgızistan’ın 31 Ağustos 1991’de bağımsızlığını ilan etmesinden sonra ise tarih yazıcılığında daha serbest olan yeni bir dönemin başladığı söylenebilir. Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra Kırgızistan’ın tarih yazımında dört konu başlığının ön plana çıktığı görülmektedir. Bu konu başlıklarını tarihi kişiler, Kırgızların kökeni, özel günler ve kutlamalar ile sözlü gelenek olarak sıralayabiliriz. Bu çalışmada bağımsızlığından itibaren günümüze kadar olan süreçte Kırgız tarihi yazımı üzerinde durulacaktır. Çalışmamızın kaynaklarını Kırgızistan tarihi hakkında yazılan araştırma eserler oluşturmaktadır.

A Brief Overview of Kyrgyz Historiography During the Independence Period

The Kyrgyz people, one of the oldest Turkic tribes mentioned in written sources, have an important place in Central Asian history. It is understood that the Kyrgyz people, about whom the first information comes from Chinese sources, lived in a wide geographic region and did not write their own history. The Kyrgyz were the first Turkic tribe to obey Cenghis Khan. It is thought that immigration to Kyrgyzstan, which is almost entirely mountainous, began in the 9th and 10th centuries. For this reason, we believe that the Kyrgyz historiography started very late, considering their late appearance on the scene of history. The subject of the first works written in the Marxist-Leninist line during the period of the Soviet Union in Kyrgyzstan was often shaped within the framework of the universal development of humanity, class struggle, popular uprisings, progressive and reactionary forces. After Kyrgyzstan declared its independence on 31 August 1991, a new free era of historiography began. After the breakup of the Soviet Union, four topics have come to the fore in the historiography of Kyrgyzstan. We can list these topics as historical persons, the origin of the Kyrgyz, special occasions and celebrations and oral traditions. This study will focus on the Kyrgyz historiography from its independence to the present. The sources of our study are research works written about the history of Kyrgyzstan.

Keywords:

Kyrgyz, Kyrgyzstan, history of Kyrgyz, historiography of Kyrgyz Central Asia,

PDF

___

Adil Hikmet Bey, Asya’da Beş Türk, akt. Yusuf Gedikli, Ötüken Neşriyat, İstanbul 1998.
Akayev, Askar, Kyrghyzstan On The Way To Progess And Democracy, Bişkek 1995.
Akayev, Askar, İstoriya, Proşedşaya Cerez Moe Serdtse, Moskova, Bişkek 2003.
Akkan, Erdoğan, “Kırgızistan”, DİA, C: XXV, 2002, s. 441.
Akmataliyev, Abdıldacan, Kırgız Folkloru ve Tarihi Kahramanlar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2001.
Anderson, John, Kyrgyzstan Central Asia’s Island of Democracy?, Harwood Academic Publishers, Singapore 1999.
Arıklı, Erhan, Başlangıçtan Günümüze Kırgızistan ve Kırgızlar, Nüans Kitabevi, Ankara 2015.
Arvas, Abdulselam, “Kırgız Şecereleri Üzerine Bir Değerlendirme”, Karatekin Edebiyat Fakültesi Dergisi, C: IV/II, s. 103-115.
Asankanov, A., Osmanov, O., Istoriya Kyrgyzstana, Kyrgyz State Pedagogical University, Bishkek 2002.
Aytımbet, Orozbek, Kara Kırgız, I-V, Bişkek 2007. Bağımsız Kırgızistan Düğümler ve Çözümler, der. Emine Gürsoy Naskali, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2001.
Belli, Oktay, Kırgızistan’da Taş Balbal ve İnsan Biçimli Heykeller, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2003.
Butanayev, Viktor, Butanayeva, İrina, Yenisey Kırgızları, akt. Yaşar Gümüş, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2007.
Buyar, Cengiz, “Kırgızlarda Tarih Yazımı”, I. Uluslararası Türklerde Tarih Bilinci ve Tarih Yazıcılığı Sempozyumu, ed. Nurettin Hatunoğlu, Canan Kuş Büyüktaş, Bülent Ecevit Üniversitesi Yayınları, Zonguldak 2015, s. 3-7.
Buyar, Cengiz, “Kırgızistan’da Oğuz Araştırmaları”, Turkish Studies, S: X/V, 2015, s. 95-106.
Central Asian Security The New İnternational Context, ed. Roy Allison, Lena Jonson, Brookings Institution Press, Washington 2001.
Chotonov, U., Istoriya Kyrgyzstana: 20 Vek, Bishkek: Kyrgyzstan 1998.
Cihan, Ahmet, Gelenek ile Modernite Arasında Kırgızistan, Ark Yayınları, İstanbul 2006. Cusupov, Keneş, Kırgızdar, Kırgızistan Basması, Bişkek 1993.
Devrisheva, Khalida, “Kırgız Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Tarihinin Bazı Meseleleri”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S: 39, Bahar 2016, s. 188-204.
Doronbekova, R., Mokrynin, V., Ploskikh, V., Kyrgyzdardyn Jana Kyrgyzstandyn Taryhy, Ilim, Bishkek 1993.
Göktaş, Vahit, Kırgızistan Notları, İlahiyat Yayınları, Ankara 2013. Gömeç, Saadettin, Kırgız Türkleri Tarihi, Berikan Yayınevi, Ankara 2011.
Güngör, Ebubekir, “Kırgızların İlk Modern Tarihçisi Osmonaalı Sıdıkuulu”, Türkiyat Mecmuası, C: XXV, Güz 2015, s. 237-254.
Hunter, Shireen T., Central Asia Since Independence, Praeger Publishers, Washington 1996.
Igmen, Ali, Speaking Soviet with an Accent: Culture and Power in Kyrgyzstan, PA: University of Pittsburgh Press, Pittsburgh 2012.
Iskhak Razzakov: Zhizn, Otdannaya Sluzheniu Narodu, Bişkek 2000.
İdil, Aydın Yerel Kaynaklara Göre Özet Kırgızistan Tarihi, Mega Media, Bişkek 2007.
Kalkan, Mustafa, Kırgızlar ve Kazaklar, Selenge Yayınları, İstanbul 2006.
Kanlıdere, Ahmet, “Genel Türk Tarihi Kaynakları”, Tarih Metodu, ed. Zekeriya Kurşun, Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayınları, Eskişehir 2011, s. 145-146.
Karatayev, Olcobay, “Kırgız-Oguz Tarıhıy-Etnikalık Baylanıştarı”, Sosyal Bilimler Dergisi, 1, Bişkek 2001, 175-185.
Karatayev Olcobay, “Kırgızların-Oğuzların (Türkmenlerin) Tarihi ve Etnik Bağları”, Çev. Mustafa Kalkan, Sosyal Bilimler Dergisi, 5, Bişkek 2003, s. 199-207.
Kazakhstan, Kyrgyzstan and Uzbeskistan, ed. Hisao Komatsu, Timur Dadabaev, Palgrave Macmillan, 2017.
Kıldıroğlu, Mustafa Erdem, Kırgız Türkleri Dini ve Sosyal Hayat, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2005. Kırgızistan, ed. Cengiz Buyar, Publishing House, Bişkek 2017. Kurmangaliyeva Ercilasun, Güljanat, “Research Trend in Kyrgyz History (1991-2009)”, Asian Research Trends New Series, C: IV, Toyo Bunko 2009, s. 21-36.
Lewis, David, The Temptations of Tyranny in Central Asia, Hurst-Company, London 2008. McChesney, R. D., Central Asia Foundations of Change, The Darwin Press, New Jersey 1996.
Mokrynin, V., Ploskikh, V., “Kagan Bars-Beg i Gosudarstvennost Yeniseyskikh Kyrgyz v 6-13 vv.”, Bars Beg Kagan, ed. T. K. Peskovaya, Ilim, Bishkek 2003, s. 21-46.
Nurmatov, Mirlanbek, “Kırgızların Eski Yazısının Tarihi Hakkında Görüşler”, Dil Araştırmaları, S: XVI, Bahar 2015, s. 259-267.
Ölçekçi, Tamara, Kırgızların Sosyo-Kültürel Durumları, Gece Kitaplığı, Ankara 2014.
Pay, Salih, Kırgızistan’da İslam Bir Diriliş ve Varoluş Mücadelesi, Emin Yayınları, İstanbul 2015. Saray, Mehmet, “Kırgızistan”, DİA, C: XXV, 2002, s. 442-445.
Saray, Mehmet, Modern Kırgızistan’ın Doğuşu, Tika Yayınları, Ankara 2004. Savinov, D. G., “Etnokul’turnye Svyazi Yeniseiskikh Kyrgyzov i Kimakov v 9-10 vv”, Tyurkoloogicheskii Sbornik, Moskow 1975, s. 209-225.
Solmonoyev, Belek, Kızıl Kırgız Tarihi, Uçkun Yayınevi, Bişkek 1993. Tabyshalieva, A., “Historical Studies in Kyrgyzstan 1917-2000”, Asian Research Trends, No: XI, 2001, s. 1-13.
Turan, Güngör, Sovyet Sonrası Orta Asya Sosyalist Devletten Sosyal Devlete Geçiş, Tasam Yayınları, İstanbul 2006.
Türkoğlu, İsmail, “Kırgızlar”, DİA, C: Ek-II, 2016, s. 62-64. Vassiliev, Alexei, Central Asia Political-Economic Challenges in the Post Soviet Era, Saqi Books, London 2001.