TANZİMAT SONRASINDA OSMANLI DEVLETİNDE YABANCI ŞİRKETLER TARAFINDAN YÜRÜTÜLEN İŞ VE İŞLEMLERİNDE TÜRKÇENİN KULLANIMI MESELESİ
Tanzimat sonrası yabancı şirketlerle Osmanlı Hükümeti arasındaki ilişkiler geliştirilerek ortak yatırımlar yapılması söz konusu olmuştur. Sanayi devriminin getirdiği yenilikler neticesi olarak ortaya çıkan ve Osmanlı toplumunda da gelişen dünya ile birlikte ihtiyaç olarak görülen; telgraf, elektrik, demiryolu, fabrikalar vs.’nin ülkeye kazandırılması planlanmıştır. Bu planların tabii bir sonucu olarak Tanzimat sonrası yabancı şirketlerle Osmanlı Hükümeti arasında ilişkiler geliştirilerek ortak yatırımlar yapılması söz konusu olmuştur. Bu durum hem Batı bürokrasinin gerektirdiği yasa ve anlaşmalara bağlı kalarak hem de Osmanlı bürokrasinin nizamlarına uygun olarak yapılmasını zorunlu kılmıştır. Ancak ikili anlaşmalarla hazırlanan mukavelenamelerde sadece yabancı dilin kullanılması bürokraside birçok sorunu beraberinde getirmiştir. Antlaşma hükümlerinin farklı anlaşılması, özellikle Batılı şirketlerin mukavelede yer alan maddeleri kendi lehlerine yorumlamaları devleti ekonomik açıdan birçok zarara uğratmıştır. Osmanlı Devleti bu durum karşısında, mukavelelerde yer alan maddelerdeki dil kaynaklı belirsizliği ortadan kaldırmak için yabancı şirketlerle yaptığı yatırım işlerinde yabancı dilin yanında Türkçenin de kullanılması kararını almıştır. Bu çalışmada yabancı şirketlerle yapılan yatırım antlaşmalarının bürokrasisi ve Türkçenin bu antlaşmalarda kullanımı hakkında alınan kararlar ile uygulama şekilleri, Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde yer alan belgeler temelinde ele alınıp incelenecektir.
After Tanzimat, The Usage of Turkish Language in the Works and Transactions Performed by Foreign Companies of the Ottoman State
After the Tanzimat, making joint investments with foreign companies after developing relationships have been said. The innovations of the industrial revolution emerged as a result of the need in Ottoman society and is seen as the developing world; the Telegraph, Electricity, railways, factories wait for-it is planned to equip students in the country. In this case, both adhering to the law and the agreement requires Western bureaucracy has made it compulsory to be made in accordance with the order of the Ottoman bureaucracy. However, the two agreements are prepared with only the use of the foreign language in the Act has brought many problems in the bureaucracy. A different understanding of the contract provisions, especially Western agents under the articles of association of the company the state from the economic point of interpretation in their favor, and inflicted many losses. The Ottoman state in this situation, the contract contained in the source language in order to eliminate such ambiguity in the use of Turkish as a foreign language with foreign companies in investment was made on. In this study, foreign companies in investment treaties and in the Treaty of the Turkish bureaucracy with decisions about the use of application forms, on the basis of the documents in the Ottoman Archives of the Prime Ministry will be analyzed and discussed.
Keywords:
Turkish Language, Ottoman Empire, Tanzimat Foreign Companies.,
___
- 1.Arşiv Belgeleri Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (BOA.)
- Bâb-ı Âli Evrak Odası Evrakı (BEO.)
- Hâriciye Nezâreti Mektûbî Kalemi (HR.MKT.)
- Hâriciye Nezâreti Tercüme Odası (HR.TO.)
- Dâhiliye Nezâreti Mektûbî Kalemi (DH.MKT.)
- Meclis-i Vâlâ (MV.)
- Şûrâ-yı Devlet (ŞD.)
- 2. Tetkik Eserler AKILLI, Hüsniye, “Su Hizmetlerinde Dejavu, Osmanlı Su Şirketlerinden Antsu’ya”, Çağdas Yerel Yönetimler, XXI/4, Ekim 2012, s. 15-26.
- AVCI, İlhan, “İstanbul’un Tarihsel Gelişim Süreci İçinde Öne Çıkan Bir Öge Su”, Türkiye Mühendislik Haberleri Dergisi, 413, Ankara, TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası Yayını, 2001, s. 25-29.
- BEYDİLLİ, Kemal, “Bağdat Demiryolları”, DİA, c. IV, Ankara 1991, s. 442-444.
- DAVIDSON, Roderic H., “Osmanlı İmparatorluğuna Elektrikli Telgrafın Girişi”, (çev. Durdu Mehmet Budak), OTAM, c. XIV, Ankara (2003), s. 347-386.
- Düstur II. Tertip c. VIII, Evkâf Matba‘ası İstanbul 1928, s. 775-776.
- EARLE, Edward Mead, Bağdat Demiryolu Savaşı, (çev: Kasım Yargıcı), İstanbul 1972, s. 142.
- ELDEM, Vedat, Osmanlı İmparatorluğunun İktisadi Şartları Hakkında Bir Tetkik, Ankara 1970, s. 156-157.
- ENGİN, Vahdettin, Rumeli Demiryolları, İstanbul 1993.
- ERGİN, Osman Nuri, Türkiye Maarif Tarihi, İstanbul 1939-1943.
- EYİCE, Semavi, İstanbul'da İlk Telgrafhane-i Amire'nin Projesi (I855)”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, c. XXXIV, İstanbul, 1983-84, s. 61-73.
- GÖKOĞLU, A. Baha, Batı ve Doğuda Telgrafçılık Nasıl Doğdu?, İstanbul 1935.
- IMBERT, Paul, Osmanlı İmparatorluğunda Yenileşme Hareketleri, (çev. Adnan Cemgil), İstanbul 1981.
- Mehmed Cavid, “Rumeli Şimendiferleri”, Ulûm-i İktisadiyye ve İçtimaiyye Mecmuası, I/1, İstanbul 1324, s. 72-123.
- Mühendis Tevfik, Halk Konferansları, Türkiye Demiryolları, Devlet Matba‘ası, İstanbul 1927, s. 1-23.
- YAZICI, Nesimi, “Osmanlı Telgrafında Dil Konusu”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. XXVI, Ankara 1983, s. 763.
- YAZICI, Nesimi, "Osmanlı Telgraf Fabrikası", Türk Dünyası Araştırmaları, c. XXII, Şubat 1983, s. 69-70.
- ÖKÇÜN, A. Gündüz, “Osmanlı Meclis-i Mebûsanında Bağdat Demiryolu İmtiyazı Üzerine Yapılan Tartışmalar”, A.Ü. SBF Dergisi, c. XXV, Haziran 1970, s. 2.
- TANRIKUT, Asaf, Türkiye Posta ve Telgraf ve Telefon Tarihi ve Teşkilat ve Mevzuat, Ankara, 1984.
- TAN, Turgut, “Osmanlı İmparatorluğunda Yabancılara Verilmiş Kamu Hizmeti İmtiyazları”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, c. XXII/2, 1967, s. 285-326.
- YILDIRIM, İsmail, “Osmanlı Demiryolu Politikasına Bir Bakış”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, c. XII/1, (Elazığ 2002), s. 311-324.
- YURDAKUL, İlhami, Aziz Şehre Leziz Su Dersaadet (İstanbul) Su Şirketi 1873-1933, Kitabevi yayınları, İstanbul 2010.
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 2012
- Yayıncı: İstanbul Üniversitesi
Sayıdaki Diğer Makaleler
2003 IRAK SAVAŞI SONRASI BASRA KÖRFEZİ’NDE ETKİLİ BİR UNSUR OLARAK GÜVENLİKLEŞTİRME SİYASETİ
Arabian Drugs in Early Medieval Mediterranean Medicine
CUMHURİYET HALK PARTİSİ KONGRELERİNDE DEVLETÇİLİK TARTIŞMALARI (1931-1947)
SEVR BARIŞ ANTLAŞMASI SÜRECİNDE ELEFTHERİOS VENİZELOS: GÖRÜŞMELER, KONFERANSLAR VE İMZA
BÖLGESEL GÜVENLİK KOMPLEKSİ ÇERÇEVESİNDEN KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ’NİN BAĞIMSIZLIK SORUNSALI