Türkiye'deki Balkan muhacirleri arasında kaybolan bir topluluk: Torbeşler

Osmanlı döneminde özellikle 1877-78 Osmanlı-Rus Harbinin ve 1912-1913 Balkan Savaşlarının ardından Balkanlardan Anadoluya doğru Türklerden ve Türk olmayan Müslüman topluluklardan oluşan güçlü bir göç akımı başladı. Osmanlı Devletinin parçalanmasından sonra yine binlerce perişan mülteci yollara döküldü. İkinci Dünya Savaşından sonra Türk karşıtı düşünceler komünist yönetimler tarafından desteklenmeye başlanınca benzer bir göç dalgası daha yaşandı. Nüfusun tektipleştirilmesi ve dinden soyutlanması, bazı Balkan ülkelerinin izlediği bu hasmane ve genellikle saldırgan politikanın temel düşüncesiydi. Bu konuda yapılan araştırmalarda, Anadoluya gelen göçmenler arasında yer alan ve Tor- beşler olarak bilinen (Makedonca konuşan Müslümanlar) göçmen topluluğundan fazla söz edilmediği görülmektedir. Bu nedenle, bu makale Makedonyadan Türkiyeye özellikle 1950 yılından sonra göç eden Torbeşlerin uyum ve kimlik sorunları incelenecektir. Bu çalışmada ayrıca Torbeşlerin kendi milliyetlerini tanımlama ve Türkiyeye göç nedenleri üzerinde durulacaktır. Bu sebeple, makalede öncelikle Makedonya Cumhuriyetinde halen mevcut olan Torbeşlerin kimlik tartışmalarına kısaca değinilecektir. Bu çerçevede Türkiyede Türkçe konuşamayan bir göçmen topluluk olmanın sıkıntıları ve Türkiyenin Türk ve Müslüman kimliği bağlamında yeni bir milli kimlik oluşturma sürecinde Torbeşlerin uyruk değiştirme zorlukları incelenmektedir.

A lost and forgotten Balkan immigrant community in Turkey: Torbeshes

During Ottoman Empire particularly after the Russo-Ottoman War of 18771878 and the Balkan Wars of 1912-1913, a strong emigration wave of the Turks and the non-Turk Muslim population started from Balkan countries towards Anatolia. After the disintegration of the Ottoman Empire, thousands poured into the miserable refugee road again. After the Second World War anti-Turkish thoughts more experienced a similar wave of immigration began to be supported by the communist authorities. The aim of single-modeled and de-religionization of the population was the basic idea of some Balkan countries in this hostile and of- ten aggressive policy. In the search done on this topic, an immigrant community known as Torbesh (Macedonian speaking Muslims) have not been mentioned of- ten. So, this article examines the Torbesh community migrated from Macedonia to Turkey, their adaptation and identity problems in Turkey particularly in the post-1950 era. This study also focuses on the ways in which the Torbeshes defne their nationality and the reasons for emigration to Turkey. Therefore, the article frst will briefy discuss the identity of Torbeshes in the Republic of Macedonia currently available. In this context, the diffculties and challenges for Torbesh being a non-Turkish speaking immigrant in Turkey and also the changing nation- alities as an immigrant community in Turkey through the process of a creating a new national identity in the context of Muslim and Turkish identity are examined.

PDF

___

Ağanoğlu, H. Yıldırım. Osmanlıdan Cumhuriyete Balkanların Makûs Talihi: Göç, Kum Saati Yayınları, İstanbul, 2001.
Anastasovski, Nick. Contestations Over Macedonian Identity, 18701912, (A Thesis Submitted to Victoria University in Fulfllment of the Re- quirements of the Degree of Doctor of Philosophy School of Social Sciences Melbourne, Victoria, May, 2005).
Andrews, Peter Alford. Türkiyede Etnik Gruplar, Ant Yayınları, İstanbul, 1992.
Arı, Kemal. Cumhuriyetin İlk Yıllarında Yaşanan Göç Olayları ve Sağlık Hizmetleri, Atatürk Dönemi Sağlık Tarihi Kongresi (19201938), Bildiriler, (6-9 Kasım 2007), (ed. Mustafa Mutluer ve Eren Akçiçek), Ege Üniv. Bas., İzmir, 2009, s. 105-113.
Atatürk, Mustafa Kemal. Atatürkün Söylev ve Demeçleri, (Bugünkü dille yayına hazırlayanlar: Ali Sevim, M. Akif Tural ve İzzet Öztoprak), http://atam.gov.tr/turk-milletini-olusturan-musluman-unsurlar-oge- ler-hakkinda/ Erişim: 26.12.2012.
Atsız, Nihal. Çanakkaleye Yürüyüş, y.e.y., İstanbul, 1933.
Aydemir, Şevket Süreyya. Çok Nüfuslu Anadolu, Kadro, II/5 (Mayıs 1932), s. 35-36.
Aydemir, Şevket Süreyya. İkinci Adam, I. Cilt, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1973.
Balkanpazar, Torbeşler, http://balkanpazar.org/torbes.asp. Erişim: 20.01.2010.
Balkanskidom, Bir Türküyle Torbeşler-Pesna Za Gorno Vranovci, http://www.balkanskidom.com/showthread.php?t=3869. Erişim: 28.03.2012.
Bielenin-Lenczowska, Karolina. Visiting of Christian Holy Places by Muslims as a Strategy of Coping With Difference, Anthropological Notebooks, Vol. 15, Issue 3, 2009, pp. 27-41.
Bougarel, Xavier. The Role of Balkan Muslims in Building a European Islam, EPC Issue Paper No. 43, 23 November 2005.
Cevizci, Elin Şehnaz. 1950 Sonrası Türkiyeye Makedonyadan Göç Eden Vranofçalılar Üzerine Sosyo-Kültürel Bir Kimlik İncelemesi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyoloji Anabilim Dalı Ankara, 2007).
Culture Republic of Macedonia, Project of Womens Organization Radi- ka in Debar Area Reka Women Embroider Scarves for Americans, http://www.culture.in.mk/story.asp?id=9246. Erişim: 17.4.2014.
Çağaptay, Soner. Türklüğe Geçiş: Modern Türkiyede Göç ve Din, için- de Vatandaşlık ve Etnik Çatışma (ed. Haldun Gülalp), Metis Yayınları, İstanbul, 2007.
Çavuşoğlu, Halim. Bursada Yerleşik Yugoslavya-Makedonya Göçmen- lerinin Sosyo-Kültürel Yapısı ve Sosyal Bünye ile Bütünleşme Duru- mu, Karadeniz Araştırmaları, C. 3, S. 10, Yaz 2006, KaraM Yay., s. 107-147.
Çavuşoğlu, Halim. Yugoslavya-Makedonyadan Türkiyeye 1952-67 Kitlesel Göçü ve Bursadaki Göçmen Kesimi, Mülkiye, Mülkiyeliler Birliği Genel Merkezi Yayın Organı, S. 251, C. XXX, Yaz 2006, Ankara, s. 151-184.
Demir, Metin. Manisada Yaşayan Torbeşlerin Düğün Adet ve Gelenekleri, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Türk Halkbilimi Anabilim Dalı, 1990).
Duman, Önder. Atatürk Döneminde Balkan Göçmenlerinin İskân Çalışmaları (1923-1938), Atatürk Yolu Dergisi , S. 43, (Bahar 2009), s. 473-490.
Dündar, Fuat. İttihat ve Terakkinin Müslümanları İskân Politikası (1913- 1918), İletişim yay., İstanbul, 2002.
Eryılmaz, Bilal. Osmanlı Devletinde Millet Sistemi, Ağaç Yayınevi, İstan- bul, 1992.
Fraenkel, Eran. Turning a Donkey into a Horse: Paradox and Confict in the Identity of Makedonan Muslims in Balkan Forum, Vol. 3, No. 4 (13), Skopje-Macedonia, (December 1995), pp. 153-163.
Gökalp, Ziya. Türkleşmek-İslamlaşmak-Muasırlaşmak (Sadeleştiren: Fer- hat Tamir), Türk Kültür Yayınları, İstanbul, 1974.
Gözler, Kemal. Osmanlı Tahrir Defterlerine göre Lofça Pomak Köylerinin İlk Müslüman Sakinleri: 14791579, http://www.anayasa.gen.tr/ pomteb.htm#_ftnref5. Erişim: 28.11.2006.
Güçlütürk, Taner. Göç ve terk edilmişlikle bütünleşenler: Gora ve Goralılar, Onlar son yüz yıl içerisinde ne merhamet nede acımasızlığın koynuna bırakıldılar, Yeni Dönem , Kosova, http://www.balgoc.org. tr/email/gora.html. Erişim: 21.12.2006.
Hamza, Yusuf. Makedonyada Türk Sorunu, Birlik Gazetesi, (1 Ağustos 1996), Üsküp.
Hamzaoğlu, Yusuf. Balkan Türklüğü, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2000.
Jong, Fred de. The Muslim Minority in Western Thrace, in Georgina Ashworth (ed.), Muslim Minorities in the Eighties, Sunbury, Quarter- maine House Ltd., 1980.
Kahramanyol, Mustafa. Türkiyeden Makedonyaya Bakış; Dünden Bugüne Makedonya Sorunu, (Der. Murat Hatipoğlu) Avrasya-Bir Vakfı Yayınları, Ankara, 2002.
Karpat, Kemal. Ottoman Population 1830-1914: Demographic and Social Characteristics, The University of Wisconsin Press, London, 1985.
Malcolm, Noel. Bosnia: A Short History, Macmillan Publishers. 2nd ed., London, 1996.
Mardin, Şerif. Adlarla Oynamak, Kültür Fragmanları - Türkiyede Günlük Hayat (Der. Ayşe Saktanber, Deniz Kandiyoti), Metis Yayınları, İstanbul, 2003, s. 127-140.
Memoğlu-Süleymanoğlu, Hayriye. Edebiyatımızda Balkan Türklerinin Türkiyeye Göçleri, EJOS, VII (2004), No. 4, s. 1-53.
Musai, Musa. Balkan Müslümanlarında Din-Kimlik Bütünleşmesi, Hikmet, S. 6, Gostivar-Makedonya, 2005, s. 29-45.
Musai, Musa. Balkan Müslümanlarında Din- Kimlik Bütünleşmesi (Yayınlanmamış Doktora Tezi), M.Ü. Sosyal Bilimler Enstütüsü, İstanbul, 2004.
Nuredin, Abdülmecit. Türkbaşlar, Hikmet, Gostivar-Makedonya, (Haziran 2007), s. 4957.
Oran, Baskın. Balkan Müslümanlarında Dinsel ve Ulusal Kimlik, AÜS- BF Dergisi, C. 48, S. 1-4, (Ocak-Aralık 1993), s.109-120.
Öksüz, Hikmet ve Ülkü Köksal, Emigration from Yugoslavia to Turkey (19231960), Turkish Review of Balkan Studies, Annual 20049, s. 145-177.
Özergin, M. Kemal. Yugoslavyada Yaşayan Türkler, Türk Kültürü Der- gisi, Yıl: 1, S. 11, Eylül 1963, s. 14-19.
Poulton, Hugh. Non-Albanian Muslim Minorities in Macedonia, The New Macedonian Question, James Pettifer (ed.), London: Macmillan Press Ltd., 1999, pp. 107-126.
Republic of Macedonia State Statistical Offce, http://www.stat.gov.mk/ pdf/kniga_13.pdf. Erişim: 17.04.2014.
Sakarya Kırçovalılar Derneği, http://kircovalilar.wordpress.com/ Erişim: 30.12.2009.
Sepetcioğlu, Tuncay Ercan. Türkiyede Ana Dili Türkçe Olmayan Göçmen Topluluklara Yaklaşımlara Dair Bir Örnek: Girit Göçmenleri, ÇTTAD, IX/20-21, (2010/Bahar-Güz), s. 77-108.
Svetieva, Aneta. On the Migration of the Balkan Muslims and of the Nashinci - The Torbesh, Pomaks and Other (Turks) in Turkey, Et- hnoAnthropoZum, Issue no. 6, 2009, Skopje-Macedonia, pp. 3967.
Şen, Bayram. Nationalism and Migration: The Post-1950 Balkan Immigrants from Yugoslavia, (Unpublished M.A. thesis, Boğaziçi University, the Atatürk Institute for Modern Turkish History, 2007) .
Şimşir, Bilal N. Rumeliden Türk Göçleri-Belgeler I (187778), II (1879), III (18801885), (3 cilt), TTK Yayınları, TTK Basımevi, Ankara, 1989.
Şiyak, İlber. Makedonyanın Batısında Torbeş Gerçeği, Haber Rumeli, 27 Mart 2013, http://www.haberrumeli.com/koseyazilari/makedonya-39nin-batisinda-torbes-gercegi.html. Erişim: 17.04.2014.
Şiyak, İlber. Makedonya Rekalar Kazasında Türk İzleri (M.S. 376-1960) Kökler, Şafak basımevi, Manisa, 2011.
T.C. Başbakanlık İstatistik Umum Müdürlüğü, İstatistik Yıllığı, C. 10, Hüsnütabiat Basımevi, Ankara, 1938-39.
Tekirdağ Valiliği, Doğu-Batı Trakya Belediyeler Birliği ve TASAM işbirliği tarafından 24-26 Nisan 2008 tarihlerinde Namık Kemal Üniversitesinde düzenlenen Balkan Milletleri Arası Etkileşim konulu Uluslararası Balkan Kongresi Sonuç Bildirisi, http://www.tasam.org/ FileDownload.ashx?p=Etkinlik&i=28&f=DEKLARASYON. Erişim: 20.04.2014.
The Macedonian Cultural and Historical Resources Center, http://faq.ma- cedonia.org/ Erişim: 22.5.2004.
Todorova, Maria. The Ottoman Legacy in the Balkans, The Balkans: A Mirror of the New International Order, (Günay Göksu Özdoğan and Kemal Saybaşılı, eds.), Eren Yayıncılık ve Kitapçılık, İstanbul, 1995, pp. 55-74.
Turan, Ömer. Pomaks, Their Past and Present, Journal of Muslim Minority Affairs, Vol. 19, No. 1, April 1999, pp. 69-83.
Türbedar, Erhan. Balkanlarda Müslüman Topluluklar ve Türkiye, http://www.balgoc.org.tr/2004/bmtseminer/bursateblig.doc. Erişim: 2.8.2005.
Ülker, Erol. Assimilation of the Muslim Communities in the frst De- cade of the Turkish Republic (1923-1934), European Journal of Turkish Studies, (2007), para. 29, http://ejts.revues.org/822. Erişim: 28.04.2014.
Yıldız, Ahmet. Ne Mutlu Türküm Diyebilene: Türk Ulusal Kimliğinin Etno-Seküler Sınırları (1919-1938), İletişim Yayınları, İstanbul, 2007.