Molla Mustafa'nın İzinde 18. Yüzyılda Bosna'da Sosyal Hayat
18. yüzyıl Saraybosna sakinlerinden olan Molla Mustafa, 18. yüzyılın ikinci yarısından itibaren tutmaya başladığı kayıtlarla yaklaşık elli yıl boyunca Bosna eyalet düzenine ve gündelik hayatına dair eşsiz bir bilgi hazinesi sunmuştur. Molla Mustafanın mecmuası, Bosna eyaletinin merkezle olan ilişkileri hakkında detaylı bilgiler aktarmakta, 18. yüzyılda Saraybosna şehrinin idari yapısı ve mimari özelliklerinden, Müslüman ve gayrimüslim halkın birbirleriyle olan ilişkilerine, bölge halkının kutladığı törenler, şenlikler ve eğlencelerden, yeme- içme alışkanlıklarına kadar başka kaynaklarda bulamayacağımız zenginlikte bir gündelik hayat kesiti göz önüne sermektedir. Makalede sosyal hayatın ana meseleleri olan bu başlıklar örnekleriyle tartışılmakta; ayrıca sel, yangın ve deprem gibi afetlerden, bölgedeki salgın hastalıklara toplumu etkileyen birçok olay Molla Mustafanın izleğinde analiz edilmektedir. Bu dönemde Bosnada yaşanan sosyal huzursuzluklar ve savaşların halkın yaşamına etkisi makalenin bir diğer tartışma konusudur. Molla Mustafanın satır araları genel bir toplum panoramasını ortaya koyduğu kadar, çoğu zaman unvanları, lakapları ve meslekleriyle, fiziksel özellikleri ve karakterleriyle, aile yaşantıları ve birbirleriyle olan ilişkileriyle sayısız insana dair bilgiler vermektedir. Makale 18. yüzyıldaki Bosna toplumu kadar, o toplumu oluşturan bireylerin özelliklerini de biyografik bilgiler açısından değerlendirmektedir.
In the Footsteps of Molla Mustafa, Social Life in Bosnia in the 18th Century
As being one of the inhabitants of Bosnia and recording many aspects of everyday life for almost fifty years during the second half of the 18th century, Molla Mustafa has provided a unique wealth of knowledge about the daily life and administrative structure of Bosnia. Molla Mustafa gives us a detailed information about the relationships between the Bosnian province and the Ottoman center; the administrative structure of Sarajevo and its architectural features; the Muslims and non-Muslims of the city; the ceremonies, festivities and entertainments of its people as well as their food culture. Based on statements of Molla Mustafa this paper discusses main issues of everyday life with their examples and analyzes many cases from disasters such as floods, fires and earthquakes to plagues that affected people of the period very much. The impacts of social unrests and wars on Bosnian people in the 18th century is another debate of this paper. Molla Mustafas book does not only give a panorama of the society at that time, but also provides a detailed information about numerous people by mentioning their titles, nicknames and jobs, their physical appearances and characters, as well as their family lives and their relations to each others. Thus this paper evaluates the Bosnian society of the 18th century as well as individuals, in terms of their biographical data.
___
- Aličić, Ahmed S. Pokret za Autonomiju Bosne od 1831 do 1832 Godine, Orijentalni Institut u Sarajevu, Saraybosna, 1996.
- And, Metin. Kırk Gün Kırk Gece, Eski Donanma ve Şenliklerde Seyirlik Oyunları, Taç Yayınları, İstanbul, 1959.
- Aruçi, Muhammed. Saraybosna, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, cilt 36, 2009.
- Bıyık, Ömer. Osmanlı-Rus Hududunda Bir Kale: XVIII. Yüzyılda Hotin, Tarih İncelemeleri Dergisi, Sayı 29/2, 2014.
- Boehm, Christopher. Blood Revenge: The Enactment and Management of Conflict in Montenegro and Other Tribal Societies, University of Pennsylvania Press, Philadelphia, 1984.
- Donia, Robert, John V. A. Fine. Bosnia and Herzegovina A Tradition Betrayed, Colombia University Press, New York, 1994.
- Emecen, Feridun. Bosna Eyaleti, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, cilt 6, 1992.
- Ercan, Yavuz. Osmanlı İmparatorluğunda Gayrimüslimlerin Giyim, Mesken ve Davranış Hukuku, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı: 1, 1990.
- Eroğlu, Haldun, Güven Dinç, Fatma Şimşek. Osmanlı İmparatorluğunda Telkîh-i Cüderî (Çiçek Aşısı), Millî Folklor Dergisi, Sayı 101, 2014.
- Evliya Çelebi. Seyahatname, cilt 5, İkdam Matbaası, İstanbul, 1315.
- Faroqhi, Suraiya. Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam: Ortaçağdan Yirminci Yüzyıla, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1997.
- Kerima Filan, Religious Puritans in Sarajevo in the 18th Century, OTAM, No: 33, Bahar 2013.
- Filan, Kerima. Saraybosnalı Molla Mustafanın Mecmuası Işığında Bir Osmanlının Topluma Bakışı, (Ed. Hatice Aynur vd), Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları VII, Mecmûa: Osmanlı Edebiyatının Kırkambarı, Turkuaz Yayınları, İstanbul, 2012.
- Filan, Kerima. XVIII. Yüzyıl Günlük Hayatına Dair Saraybosnalı Molla Mustafanın Mecmuası, Connectum Yayınevi, Saraybosna, 2011.
- Filan, Kerima. Life in Sarajevo in the 18th Century (According to Molla Mustafas Mecmua, (Ed. Vera Costantini, Markus Koller), Living in the Ecumenical Community: Essays in Honour of Suraiya Faroqhi, Brill, Leiden ve Boston, 2008.
- Filan, Kerima. Eğlence Kültür Mirası Olabilir mi? Saraybosnada XVIII. Yüzyılda Yaşanan Halk Eğlenceleri, Tarih ve Medeniyetler Tarihi, Bildiriler, Cilt 3, T. C. Başbakanlık Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Ankara, 2007.
- Fleischer, Cornell H. Tarihçi Mustafa Âli Bir Osmanlı Aydın ve Bürokratı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1996.
- Gradeva, Rossitsa. Secession and Revolution in the Ottoman Empire at the End of the Eighteenth Century: Osman Pazvantoğlu and Rhigas Velestinlis, Ottoman Rule and the Balkans, 1760-1850 Conflict, Transformation, Adaptation, (ed.) Antonis Anastasopoulos ve Elias Kolovos, University of Crete, Rethymno, 2007.
- Guer, Jean Antoine. Moeurs et Usages des Turcs, leur Religion, leur Gouvernement Civil, Militaire et Politique, avec un Abregé de lHistoire Ottomane, Paris, Chez Pierre Mortier, Paris, 1747.
- İnalcık, Halil. Vezir (Osmanlılar), Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, cilt 43, İstanbul, 2013.
- İyiyol, Fatih. Molla Mustafa Şevki Başeskinin Rûznâmesi Işığında Saraybosnada Halk Kültürü (1756-1805), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Sayı 45, 2011.
- Jelavich, Barbara. Balkan Tarihi I, 18. ve 19. Yüzyıllar, Küre Yayınları, İstanbul, 2009.
- Kazıcı, Ziya. Ahilik, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 1, 1988.
- Kenanoğlu, M. Macit. Vergi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 43, 2013.
- Kırımlı, Hakan. Kırım, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, cilt 25, İstanbul, 2002.
- Kreevljaković, Hamdija. Kapetanije u Bosni I Hercegovini, Svjetlost, Saraybosna, 1980.
- Kuzucu, Kemalettin. Osmanlı Başkentinde Büyük Yangınlar ve Toplumsal Etkileri, Büyük Osmanlı Araştırması, cilt 5: Toplum, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 1999.
- Malcolm, Noel, Bosnia A Short History, New York University Press, New York, 1999.
- McCarthy, Justin. Ottoman Bosnia, 1800 to 1878, The Muslims of Bosnia-Hercegovina Their Historic Development from the Middle Ages to the Dissolution of Yugoslavia, (ed.) Mark Pinson, Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts, 1994.
- Mujezinović, Mehmet (ed.). Mula Mustafa evki Baeskija, Ljetopis (1746-1804), Veselin Maslea, Saraybosna, 1968.
- Nagata, Yuzo. Materials on the Bosnian Notables, Hakuei Printing, Tokyo, 1979.
- Özgür, Hüseyin, Sedat Azaklı. Osmanlıda Yangınlar ve İtfaiye Hizmetleri, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Sayı 1, 2001.
- Paić-Vukić, Tatjana. Mecmua İncelemelerinin Sınırları ve Olanakları: Bosna Mecmualarına Bir Yaklaşım, (Ed. Hatice Aynur vd), Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları VII, Mecmûa: Osmanlı Edebiyatının Kırkambarı, Turkuaz Yayınları, İstanbul, 2012.
- Panzac, Daniel. Osmanlı İmparatorluğunda Veba 1700-1850, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1997.
- Sel Turhan, Fatma. Eski Düzen Adına Osmanlı Bosnasında İsyan (1826-1836), Küre Yayınları, İstanbul, 2013.
- Sezer, Hamiyet. 1894 İstanbul Depremi Hakkında Bir Rapor Üzerine İnceleme, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, No: 29, Ankara, 1997.
- Sućeska, Avdo. Osmanlı İmparatorluğunda Bosna, Prilozi za Orijentalnu Filologiju, Sayı 37, 1987.
- Şen, Ömer. Osmanlı Panayırları (18.-19. Yüzyıl), Eren Yayıncılık, İstanbul, 1996.
- Zens, Robert. Pasvanoğlu Osman Paşa and the Paşalık of Belgrade, 1791-1807, Mutiny and Rebellion in the Ottoman Empire, (ed.) Jane Hathaway, University of Wisconsin, Wisconsin, 2002.
- Zilfi, Madelin C. The Kadizadelis: Discordant Revivalism in Seventeenth-Century Istanbul, The Journal of Near Eastern Studies, Vol. 45, 1986.
- Başbakanlık Osmanlı Arşivleri, Hatt-ı Hümayun (BOA HAT) 429/21888, 21 Ramazan 1242/18 Nisan 1827. Saraybosna Sicilleri, Defter 65, s. 21.
- ISSN: 1300-1604
- Yayın Aralığı: Yıllık
- Başlangıç: 1994
- Yayıncı: Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı