KAZAKISTAN’DA DIN-DEVLET İLIŞKILERINI ETKILEYEN FAKTÖRLER

Bağımsızlık sonrası dönemde Kazakistan’da dil ve eğitim politikaları ile yeniden tarih yazımının yanında din politikalarının da kimlik inşa sürecinde belirleyici olduğu kabul edilmektedir. 130 civarında etnik topluluk ve 18 farklı inanca mensup topluluklara ev sahipliği yapan Kazakistan’da yapılan araştırmalar, 1990’lardan itibaren dini alanda bir canlanmaya ve dindarlaşmaya işaret etmektedir. Sosyolojik ve kültürel olarak, Türkistan, Çarlık ve Sovyet geçmişinin her birisinden farklı ölçülerde etkilenen günümüz Kazakistan toplumunda din-devlet ilişkileri, gündemdeki sıcaklığını korumaktadır. Bu durum, özellikle 2000 sonrasında yapılan yasal ve kurumsal düzenlemelerde bariz bir şekilde görülmektedir. Bağımsızlığından günümüze bir bütün olarak bakıldığında Kazakistan’daki din-devlet ilişkilerinin, tarihi miras, eğitim politikaları, sosyal yapıdaki etnik ve dini çeşitlilik, liderin (N. Nazarbayev) kökeni ve söylemleri gibi iç faktörler ile Rusya ve Çin etkisi, yurtdışı kökenli tebliğ ve misyonerlik faaliyetleri, Batı’nın ve uluslararası örgütlerin etkisi ve son olarak diasporanın vatana dönüşü (Oralman) gibi dış faktörlerden etkilendiği söylenebilir.

FACTORS AFFECTING RELIGION-STATE RELATIONS IN KAZAKHSTAN

It is considered that the policies of religion, as well as language, education and rewriting history are determined by the process of identity building in Kazakhstan. Researches conducted on religion point out that there is religious revival and increase of piety in Kazakhstan, which is currently home to more than 130 ethnic communities and 18 religious groups. Being influenced, socially and culturally by the heritage of Turkestan, Tsarist and Soviet periods in different extents from each, in society of Kazakhstan relationship between religion and state still remains on the agenda of politics. This can be seen from legal and institutional regulations, particularly after 2000. Considering the time elapsed since independence to present day it can be said that religion-state relations in Kazakhstan are influenced by some major internal and external factors such as historical heritage, policies of education, ethnic and religious diversity in the social structure, religious identity and discourse of the leader (N. Nazarbayev), influence of Russia, China, western and international organizations, activities of tabligh and missionary groups from abroad and return of Kazakh diaspora (Oralman).

PDF

___

Adilbayev, Alau. “Çarlık Döneminde Kazak Topraklarında Yürütülen Ruslaştırma Faaliyetleri”, Bilig, Güz/23, Ankara, 2002, s-76-82.
Altundağ, Zehra. “Geçmişten Günümüze Şanghay İşbirliği Örgütü”, Avrasya Etüdleri, No: 49 (2016,1), s.114.
Anuarbekov, Asset. Kazakistan’da Misyonerlik Faaliyetleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 2008.
Bennigsen, A and Lemercier, Q. Sufi ve Komiser Rusya’da İslam Tarikatları, Akçağ, 1998.
Borbasova, K.M and Abjalov, SU. “Kazakistan’da Din Eğitimi”, Kazakistan ve Türkiye’de Din Devlet İlişkisi, İSAF, İstanbul, 2013.
Burova, E.E. “Bir Fenomen ve Gerçeklik Olarak Yeni Dindarlık”, http://ctc-rk.kz/wp, Erişim:12.11.2017.
Calilov, E.G. “KC Dini Durum Raporu”, KC Eğitim ve Bilim Bakanlığı, Astana, 2014.
Çalışkan, İsmail. “Üç İslam Anlayışı, Orta Asya’da İslam, Temsilden Fobiye”, https://www.ayu.edu.tr/yayin_detay/36, Erişim:09.03.2019.
Erpay, İlyas ve Jandarbek Zikiriya. “Training Problems of Religious Studies in Independent Kazakhstan”, 12.12.2013, https://dergipark.org.tr/en/pub/intjscs/issue/8660/108021, Erişim: 22.03.2019.
IPH. “Assessment of Religious Consciousness in the Country; Analytical Report”, www.iph.kz, Erişim: 18.12.2015.
Kalafat, Yaşar. “Geçmişten Günümüze Türklerde Din ve İlgili Bazı Meseleler”, 1998, http://turkoloji.cu.edu.tr/HALKBILIM/kalafat_02.pdf., Erişim:14.2.2017.
Kartbayeva, Yerke and Solytyeva, Baktytkul. “Teaching Religious Studies as an Academic Discipline in Higher Education Institutions of Kazakhstan”, Procedia, 2015, s.290-296.
Kasımbekov, Mahmud. Önder, Irmak, İstanbul, 2012.
Kosichenko, A. Religion; Current Issues, KC Eğitim ve Bilim Bakanlığı, 2012.
Maukhara, Yerkinay. Siyasi ve Kültürel Açıdan Kazak Hanlığı (1456-1731), Yayımlanmamış
Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 2011.
Mendikulova, Gulnara. “The Diaspora Policy of the Republic of Kazakhstan”, Slavic Eurasian Research Center, s.77, http://src-h.slav.hokudai.ac.jp/, Erişim: 19.09.2017.
Mirzayev, Balgabek. “Управления религиоведческой экспертизы Комитета по делам религий МКС РК”, http://www.niac.gov.kz/ru, Erişim:18.4.2017.
Nazarbayev, N. Kritik On Yıl, Kazakistan Cumhuriyeti Büyükelçiliği, 2012.
Nazarbayev, N. Yüzyılların Kavşağında, Kazakistan Cumhuriyeti Büyükelçiliği, 2012.
Nazarbayev, N. “Ulusa Sesleniş Konuşması”, 1999, www.akorda.kz, Erişim: 09.07.2017.
Nazarbayev, N. Tarihin Akışında, Kazakistan Cumhuriyeti Büyükelçiliği, 2012.
Nazarbayev, N. “Ulusa Sesleniş Konuşması”, 1997, www.akorda.kz, Erişim: 09.07.2017.
Nazarbayev, N. “Ulusa Sesleniş Konuşması”, 2000, www.akorda.kz, Erişim: 09.07.2017.
Nazarbayev, N. “Ulusa Sesleniş Konuşması”, 2002, www.akorda.kz, Erişim: 11.07.2017.
Nazarbayev, N. “Ulusa Sesleniş Konuşması”, 2005, www.akorda.kz, Erişim: 11.07.2017.
Nazarbayev, N. “Ulusa Sesleniş Konuşması”, 2006, www.akorda.kz, Erişim: 11.07.2017.
Nazarbayev, N. “Ulusa Sesleniş Konuşması”, 2007, www.akorda.kz, Erişim: 11.07.2017.
Nazarbayev, N. “Ulusa Sesleniş Konuşması”, 2008, www.akorda.kz, Erişim: 11.07.2017.
Nazarbayev, N. “Ulusa Sesleniş Konuşması, 2011, www.akorda.kz, Erişim: 16.07.2017.
Nazarbayev, N. “Ulusa Sesleniş Konuşması”, (2050 Strategy), 2012, www.akorda.kz, Erişim: 11.07.2017.
Nazarbayev, N. “Ulusa Sesleniş Konuşması”, 2017, www.akorda.kz, Erişim: 02.6.2018.
Sandybayev, Zhalgas. “Günümüzde Kazakistan’da İslam”, Kastamonu Eğitim Dergisi, 2014, s.215-222.
Sashka, Zhanbota. 19. yüzyılda Kazak Aydınların Din ve Eğitim Görüşleri ve Faaliyetleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstütüsü, Konya, 2015.
Shauyenov, Didar. Güney Kazakistan Kazaklarında Ölüm ile İlgili İnançlar ve Ritüeller, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri, 2018.
Somuncuoğlu, Anar. “Kazakistan-Rusya İlişkilerinde Coğrafi Tahayüller”, Gazi Türkiyat:19, s.116.
Tacibayev, Raşid. “Kazakistan Cumhuriyetinde İslam Dinine Yönelik Devlet Politikası”, Orta Asya’da İslam-Temsilden Fobiye Cilt: 3, Der: M.S. Kafkasyalı, Ahmet Yesevi Üniversitesi, 2012.
Togan, İsenbike. “Bugünü Anlamak İçin Orta Asya Tarihine Bir Bakış”, Bağımsızlıklarının Yirminci Yılında Orta Asya Cumhuriyetleri Türk Dilli Halklar-Türkiye İle İlişkiler, (Der: Ayşegül Aydıngün; Çiğdem Balım), AKM, Ankara, 2010.
Yemelianova, G.M. “Islam, national identity and politics in contemporary Kazakhstan”, Asian Ethnicity,15:3, 2014, s.286-301.
Zatov, Kairat and Gabitov, Tursun. “Islam and Values of Kazakh Culture”, International Journal of Social, Management, Economics and Business Engineering, 2013, s.722-728.
2009 Kazakistan Nüfus Sayım İstatistikleri. 06.04.2009, http://stat.gov.kz/census/ national/2009/general, Erişim: 13.04.2018.
2009 Kazakistan Nüfus Sayım İstatistikleri. 06.04.2009, http://stat.gov.kz/census/ national/2009/general, Erişim: 13.04.2018.
Al Farabi State University, Department of Religious and Cultural Studies, https://www.kaznu. kz/en/10844, Erişim: 18.03.2019.
Assembly of People of Kazakhstan. https://assembly.kz/en, Erişim: 17.10.2017 Congress of Leaders of World and Traditional Religions. www.religions-congress.org, Erişim:16.6.2018.
Dini Yapıya Dair Oranlar. www.qogam.gov.kz; http://mckr.kz/en/religions-in-kazakhstan, Erişim, 20.09.2019.
Kazakistan 2009 Nüfus Sayım İstatistikleri. http://stat.gov.kz/faces/mobileHomePage?_ Erişim: 04.09.2017.
Kazakistan Cumhuriyeti Anayasası. 30.08.1995, http://www.parlam.kz/en/constitution, Erişim:13.4.2018.
Kazakistan Cumhuriyeti Anayasası. http://www.parlam.kz/en/constitution, Erişim: 11.18.2018.
Kazakistan Cumhuriyeti Dini Faaliyetler ve Dini Kuruluşlar Kanunu. www.edilet.gov.kz, Erişim: 22.09.2018.
Kazakistan Cumhuriyeti Dini Faaliyetler ve Dini Kuruluşlar Kanunu. www.edilet.gov.kz, Erişim: 21.9.2018.
Kazakistan Cumhuriyeti Eğitim Kanunu. http://adilet.zan.kz/eng/docs/Z070000319, Erişim: 21.9.2018.
Kazakistan Eğitim İstatistiki Verileri. http://stat.gov.kz/, Erişim: 20.09.2019.
Kazakistan’da Kayıtlı Dini Gruplar. www.qogam.gov.kz, Erişim: 14.11.2018.
OECD Country Note On Transitions Kazakhstan 2016. https://www.oecd.org/countries/ kazakhstan/SS5-country-background-report-kazakhstan.pdf, Erişim: 09.12.2017.
Report on The Situation with Religious Freedom in the Republic of Kazakhstan. Din İşleri Ajansı, Astana, 2014.