TBMM’DE MUHALİF BİR MİLLETVEKİLİ: MEHMET FUAT KÖPRÜLÜ VE İKTİDARA YÖNELİK MÜTALAALARI (1945-1947)

7 Ocak 1946’da Celal Bayar, Adnan Menderes, Mehmet Fuat Köprülü ve Refik Koraltan öncülüğünde kurulan Demokrat Parti, Türk siyasi yaşamı içerisinde çok önemli bir yere sahiptir. Demokrat Parti’nin kurucuları arasında yer alan Mehmet Fuat Köprülü, 1935’te girmiş olduğu siyaset arenasında, uzun süre göz önünde olmayan bir siyasi karakter olarak bilinmektedir.Ancak Köprülü, Türkiye Cumhuriyeti’nin üçüncü muhalefet partisi olan Demokrat Parti’nin kuruluş süreci ve sonrasında önde gelen siyasi bir kişilik olarak karşımıza çıkmaktadır. Öyle ki, 1945-1947 döneminde Köprülü’nün siyasi faaliyetlerine bakıldığında, ilmi kişiliği gibi siyasi kariyerinin de, oldukça parlak olduğu değerlendirmesine varılabilir. Bu bağlamda, muhalefet yıllarında iktidar partisinin adeta hedefinde olan Köprülü, muhalefetin dozajını öylesine sertleştirmiştir ki hakkında milletvekilliği dokunulmazlığının kaldırılması dahi düşünülmüştür. Demokrat Parti’nin muhalefet yıllarının bir bölümünün ele alındığı bu çalışmada, Köprülü’nün bu süreçteki siyasi faaliyetleri incelenmiştir. Köprülü’nün siyasi yaşamı ile ilgili birçok çalışma olmasına rağmen onun, özellikle Demokrat Parti’nin kurulmasından hemen önce ve sonraki süreci kapsayan muhalefet yılları ile ilgili müstakil bir çalışma vücuda getirilmemiştir. Çalışma ile bu spesifik alandaki boşluğun doldurulması hedeflenmiştir.

A DISSIDENT PARLIAMENTARIAN IN TURKISH GRAND NATIONAL ASSEMBLY MEHMET FUAT KÖPRÜLÜ AND HIS OPINIONS TOWARDS THE GOVERNMENT (1945-1947)

Democratic Party, founded under the guidance of Celal Bayar, Adnan Menderes, Mehmet Fuat Köprülü and Refik Koraltan in 7 January 1946, has an important place in Turkish political life. One of the founder of Democratic Party, Mehmet Fuat Köprülü, is known as a political character who is not within sight long time in political arena. However, Köprülü shows himself as a leading political figure of Democratic Party, the Turkey’s third opposition party, during and after its establishment process. In fact, when it is looked at Köprülü’s political activities in 1945-1947, it can be concluded that his political career is quite successful like his scientific personality. In this sense, beinga target of the ruling party during his opposition party years,Köprülühardened his oppositionsuch a level that it was thought toremovehis parliamentary immunity. In this study, handling a part of Democratic Party’s opposition years, Köprülü’s political activities in this process are investigated. Although there are so many studies about the political life of Köprülü, there is not one about his opposition years including the period just before and after the foundation of Democratic Party. It is aimed to fill a void in this specific area with this study.

PDF

___

T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA)
T.C. Cumhurbaşkanlığı İsmet İnönü Arşivi
Resmi Gazete
TBMM Seçim Mazbatası
TBMM Tutanak Dergisi
TBMM Zabıt Ceridesi
Ahmad, Feroz, Bedia Turgay Ahmad. Türkiye’de Çok Partili Hayatın Açıklamalı Kronolojisi. Ankara: Bilgi Yayınları, 1976.
Akın, Rıdvan, “Türkiye’de Çok Partili Siyasal Yaşama Geçiş ve Demokrat Parti İktidarı (1946-1960)”, Türkler, Cilt 16, Yeni Türkiye Yayınları, 2002, 1684-1706.
Akün Ömer, Faruk. “Mehmed Fuad Köprülü”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 28, 2003, 471-486.
Albayrak, Mustafa, Türk Siyasi Hayatında Demokrat Parti (1946-1960). Ankara: Phoneix Yayınları, 2004.
Alpay, Yalın. “Fuat Köprülü’nün Muhafazakâr Ulusal Tarih Tezi Kurgusu”, Muhafazakâr Düşünce Dergisi, Yıl 10, Sayı 38, (2013), 83-126.
Arcayürek, Cüneyt. Bir İktidar Bir İhtilal 1955-1960. Ankara: Bilgi Yayınevi, 1984.
Arslan, Mustafa; Mehmet Surur Çelepi. “Kültür Araştırmalarında Yüz Yıllık Ufuk: Fuat Köprülü ve Metodolojisi”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, Cilt 16, Sayı 2, (2016), 20-31.
Asker, Ayşe. Askeri Darbeye Doğru, Ankara: İmge Kitapevi Yayınları, 2013.
Atayakul, Fatma Alev. Türkiye'de Demokrat Parti Döneminde Genel Seçimler (1950-1954-1957). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2007.
Baban, Cihat, Politika Galerisi Büstler ve Portreler. İstanbul: Remzi Kitapevi, 1970.
Babaoğlu, Resul. “İngiliz Belgelerinde Türkiye’nin Demokrasiye Geçiş Yılları: Demokrat Parti’nin Kuruluşu ve 1946 Seçimleri”, Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 10, (2017), 372-402.
Barutçu, Faik Ahmet. Siyasi Anılarım 1939-1954. İstanbul: Milliyet Yayınları, 1977.
Bayar, Celal. Başvekilim Adnan Menderes. İstanbul: Aile ve Kültür Kitaplığı Yayınları, 1986.
Çakmak Aşçı, Züleyha. İsmet İnönü Döneminde Uygulanan İç Politikanın İktisadi, Sosyo-Kültürel Etkileri (1938-1950), Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2012.
Çakmak, Fevzi, Bursa Yerelinde Cumhuriyet Halk Partisi. Doktora Tezi. Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2012.
Çalışoğlu, Murat. Mehmed Fuad Köprülü’nün Siyasi Hayatı. Doktora Tezi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2009.
Çavdar, Tevfik, Türkiye’nin Demokrasi Tarihi (1950-1995). İstanbul: İmge Kitapevi, 2000.
Demir, Şerif. Türk Siyasi Tarihinde Adnan Menderes (1930-1960). Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, 2009.
Edip, Eşref. “Halk Partisi Başmuharriri Prof. Nihat Erim ve Demokrat Parti Başmuharriri Fuat Köprülü Üstatlara” İslam-Türk Ansiklopedisi Mecmuası, Sayı: 2, Cilt: 90, (1947), 16.
Ercan, Zühal. Demokrat Parti İle İlgili Bibliyografya Çalışması, Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2013.
Erdinç, Erol Şadi. Ahmet Emin Yalman Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim. İstanbul: Özener Matbaacılık, 1997.
Eroğul, Cem. Demokrat Parti Tarihi ve İdeolojisi, Ankara: İmge Kitapevi, 1998.
Fildiş, Berna. “M. Fuad Köprülü’nün Çok Yönlü Entelektüel Kimliği ve Disiplinlerarası Metodolojisi” Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları E- Dergisi, Cilt 4, Sayı 2, (2017), 14-26.
Fuat Köprülü, Melanges. Fuat Köprülü Armağanı. Ankara: TTK Basımevi, 2010.
Gök, Hacı Veli. Demokrat Parti’nin Önemli Bir Siması: Namık Gedik ve Siyasi Faaliyetleri, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2020.
Güneş, Hasan Hüseyin. “Bir Üstad-ı Âlem: Mehmet Fuat Köprülü”, Tarih Okulu Dergisi, Sayı XI, (2011), 103-119.
Gürlek, Mehmet. Siyasi Hesaplaşma Yahut 27 Mayıs. Ankara: İyi Bir İnsan Yayınları, 2008.
Hür, Ayşe. İnönü ve Bayarlı Yıllar. İstanbul: Profil Yayınları, 2015.
Kapucu, Davut. “Mehmet Fuat Köprülü’nün İlmi ve Siyasi Hayatı”, Dünya İnsan Bilimleri Dergisi, Sayı 2, (2020), 205-227.
Karakuş, Emin. İşte Ankara. İstanbul: Hürriyet Yayınları, 1977.
Karpat Kemal H. Türk Demokrasi Tarihi. İstanbul: Timaş Yayınları, 2010.
Kısakürek, Necip Fazıl. Benim Gözümde Menderes. Ankara: Büyük Doğu Yayınları, 1993.
Koçak, Cemil. İkinci Parti Türkiye'de İki partili Siyasi Sistemin Kuruluş Yılları (1945-1950). İstanbul: İletişim Yayınları, 2010.
Kurtboğan, Yeter. Mehmet Fuat Köprülü’nün Dış İşleri Bakanlığı Döneminde Türk Dış Politikası ve Adana Basınına Yansıması (1950-1956). Yüksek Lisans Tezi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2020.
Küçüktepe, Furkan. Mehmet Fuat Köprülü’nün Demokrat Parti’den Kopuşu ve Sonraki Siyasi Hayatı. Yüksek Lisans Tezi. Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2018.
Nutku, Emrullah. Demokrat Parti Neden Çöktü ve Politikada Yitirdiğim Yıllar 1946-1958. İstanbul: Fakülteler Matbaası, 1979.
Osman, Akandere. “Fuad Köprülü ve Demokrat Parti’nin Kurulmasındaki Rolü”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 3, (1997), 231-242.
Palabıyık, M. Hanefi. “Ord. Prof. Dr. Mehmet Fuat Köprülü İlmi Hayatı ve Türkiye Tarihi Adlı Eseri Münasebetiyle Tarih Anlayışı”, Atatürk Dergisi, Cilt 3, Sayı 3, (2003), 7-29.
Sarol, Mükerrem. Bilinmeyen Menderes. Cilt:1. İstanbul: İnkılap Yayınları, 2014.
Selimefendigil, Yasemin. Fuad Köprülü Dönemi Türk Dış Politikası (1950-1955). Yüksek Lisans Tezi. Atatürk Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, 2018.
Toker, Metin. Demokrasimizin İsmet Paşalı Yılları (1944-1973): Tek Partiden Çok Partiye (1944-1950). İstanbul: Bilgi Yayınevi, 1990.
Uran, Hilmi. Hatıralarım. Ankara, 1959.
Yıldırım, Yılmaz. Muhalefet ve Basın İlişkileri Çerçevesinde 1957-1960 Dönemi Demokrat Parti. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019.
Yıldız, Nuran. “Demokrat Parti İktidarı (1950-1960) ve Basın”, AÜSBF Dergisi, Cilt 51, Sayı 1, (1996): 482-505.
Yücel M. Serhan, “Menderes Dönemi”, Türkler, Cilt: 16, Yeni Türkiye Yayınları, [2002]: 1542-1578.
Akşam
Gülek
İkdam
Tanin
Ulus
Vakit
Yeni Sabah