203211

SOVYET RUSYA’NIN MİLLİ MÜCADELE HAREKETİNE MALİ VE ASKERİ YARDIMLARI (1919-1922)

Milli Mücadele döneminde Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Hükümeti temsilcileri bağımsızlık mücadelelerini sürdürmek için gerek ihtiyaç duydukları silah, cephane, askeri teçhizat ve mali yardımları temin etmek gerekse diplomatik anlamda destek sağlayabilmek amacıyla Sovyet Hükümeti ile yakın ilişki kurmuştur. Sözü edilen dönemde Türk ve Sovyet Hükümetlerini ortak paydada hareket etmeye sevk eden en önemli faktör tarafların İtilaf Devletlerine karşı mücadele halinde olmalarıydı. TBMM Hükümeti temsilcileri bağımsızlık mücadelelerinin başarılı olamaması durumunda Sovyet Hükümetinin de İtilaf Devletlerinin baskı ve tehdidine maruz kalacaklarını ileri sürerek, onlardan askeri ve mali destek talep etmiştir. Sovyet Hükümeti temsilcileri ise İtilaf Devletlerinin Türk Boğazları, Kafkasya ve Karadeniz yoluyla ülkelerine yönelik olası tehdit ve saldırılarını bertaraf etmek için TBMM Hükümeti temsilcilerinin taleplerine olumlu yanıt vermiştir. Taraflar arasında gerçekleştirilen müzakerelerden sonra yardımların gönderilmesi kararlaştırılmıştır. Gönderilmesi planlanan malzemeler için sevkiyat merkezi olarak Rusların Tuapse ve Novorossiysk limanları belirlenmiştir. Karadeniz İtilaf Devletlerinin denetiminde olduğundan sözü edilen limanlardan yüklenen malzemeler gizli bir şekilde Trabzon limanı başta olmak üzere TBMM Hükümetine bağlı limanlara sevk edilmiş ve bu limanlardan da Batı Cephesine ulaştırılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Aid, National Struggle, Russian, Soviet Archive Documents, Turkish

SOVIET RUSSIA'S FINANCIAL AND MILITARY AIDS TO THE NATIONAL STRUGGLE MOVEMENT (1919-1922)

During the National Struggle period, the representatives of the Turkish Grand National Assembly (TGNA) Government established close relations with the Soviet Government in order to provide the weapons, ammunition, military equipment and financial aid they needed to continue their struggle for independence and to provide diplomatic support. The most important factor that prompted the Turkish and Soviet governments to act on a common ground in the mentioned period was the fact that both sides were in a struggle against the Entente States. The representatives of the TGNA Government claimed that if their struggle for independence was not successful, the Soviet Government would also be exposed to the pressure and threats of the Entente States and requested military and financial support from them. The representatives of the Soviet Government, on the other hand, responded positively to the demands of the representatives of the TGNA Government in order to eliminate the possible threats and attacks of the Entente States against their country through the Turkish Straits, the Caucasus and the Black Sea. After the negotiations between the parties, it was decided to send the aid. The Russian ports of Tuapse and Novorossiysk were designated as the shipping centers for the materials planned to be sent. Since the Black Sea was under the control of the Entente States, the materials loaded from the ports mentioned above were secretly shipped to the ports affiliated with the Government of the TGNA, especially Trabzon port, and from these ports they were delivered to the Western Front.

Keywords:

Aid, National Struggle, Russian, Soviet Archive Documents, Turkish,

PDF

___

Ali Fuat Cebesoy’un Arşivinden Askeri ve Siyasi Belgeler. Haz. Osman Selim Kocahanoğlu. İstanbul: Temel Yayınları, 2005.
Armaoğlu, Fahir. “1920 Yılında Millî Mücadele ve Sovyet Rusya”, VII. Türk Tarih Kongresi. Cilt 2, Ankara, 1970: 893-900.
Aslan, Yavuz. “Moskova Antlaşması’ndan Sonra Türk-Sovyet İlişkilerinde Yaşanan Sorunlar ve Mustafa Kemal Paşa-M. Frunze Görüşmeleri”, Atatürk Dergisi. 3/2, (2010): 21-57.
Aslan, Yavuz. Mustafa Kemal-M. Frunze Görüşmeleri Türk-Sovyet İlişkilerinde Zirve. İstanbul: Kaynak Yayınları, 2002.
Atabey, Figen. Karadeniz’de Türk Donanması (Birinci Dünya Harbi ve Milli Mücadele Dönemi). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2006.
Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri IV. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2006.
Ateş, Toktamış. “Milli Mücadele’nin Mali Kaynakları”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi. 5, İstanbul: İletişim Yayınları, (1985): 1196-1199.
Cebesoy, Ali Fuat. Moskova Hatıraları Milli Mücadele ve Bolşevik Rusya. Haz. Osman Selim Kocahanoğlu. İstanbul: Temel Yayınları, 2002.
Çakıcı, Derya, Nurettin Çakıcı. “Kafkas Seddi Projesi ve Bolşevik Rusya’nın Bu Sedde Karşı Tutumu Üzerine Bir Değerlendirme”, Prof. Dr. Hikmet Öksüz’e Armağan. Ed. Ahmet Köksal-Veysel Usta, Trabzon: Serander Yayınları, 2022: 143-159.
Çakıcı, Nurettin, Hikmet Öksüz. “Bolşevik Rusların Milli Mücadele Hareketiyle Temas Kurma Girişimleri”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi. Yıl 16, 32, (2020): 717-746.
Çakıcı, Nurettin, Hikmet Öksüz. “Sovyet Arşiv Belgeleri Işığı Altında Havza Görüşmesi Üzerine Bir Değerlendirme”, 1918-1919 Mütarekeden Milli Mücadeleye Hayal Kırıklığı, Uyanış, Örgütlenme ve Direniş Uluslararası Sempozyum. İstanbul, 2020: 298-314.
Çakıcı, Nurettin. Türk Milli Mücadelesine Sovyet Rusya’dan Gelen Yardımlar (1919-1922). Doktora Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2021.
Çalışkan, Ülkü. “Türk Kurtuluş Savaşı’nda Sovyet Rusya’nın Mali ve Askeri Yardımları”, Karadeniz Araştırmaları. 3/9, Çorum, (2006): 35-54.
Develilioğlu, Ruhi. “Karadeniz’de İstiklal Safhasından Birkaç Safha ve Cumhuriyet Denizciliğine Umumi Bir Bakış”, Deniz Mecmuası, 50/347, (1938): 54-55.
Erdem, Ufuk. Türk Ocağı Kurucularından ve Teşkilat-ı Mahsusa’nın Önemli Simalarından Doktor Fuat Sabit. Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2009.
Erden, Ömer. “Milli Mücadele Döneminde Türk-Sovyet İlişkilerinde Kafkas Seddi Meselesi”, Vakanüvis-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi. 2/133, (2017): 133-143.
Frunze, M. V., Neizvestnoe i Zabıtoe Publitsistika, Memuarı, Dokumentı, Pisma. Moskva: İzdatelstvo Nauka, 1991. Gökay, Bülent. Emperyalizm İle Bolşevizm Arasında Türkiye. Çev. Sermet Yalçın, İstanbul: Agora Kitaplığı Yayınları, 2. Baskı, 2006.
Harris, George S. Türkiye’de Komünizmin Kaynakları. Çev. Enis Yedek. İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 3. Bakı, 1979.
Hergüner, Mustafa. Kurtuluş Savaşı’nda Denizciliğimiz. İstanbul: Türkiye Denizciler Sendikası, 1992.
Heyfets, Aleksandr Naumoviç. Sovetskaya Diplomatiya i Narodı Vostoka 1921-1927. Moskva: İzdatelstvo Nauka, 1968.
Işın, Mithat. İstiklal Harbi Deniz Cephesi. Ankara: T. C. Deniz Basımevi, 1946.
İstiklal Harbi’nde Bahriyemiz. Ed. Soner Polat. Ankara: Dz. İk. Grp. K.lığı Basımevi Amirliği, 2008.
Karabekir, Kazım. İstiklal Harbimiz. Cilt 1, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2014.
Karabekir, Kazım. İstiklal Harbimiz. Cilt 2, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2014.
Kılıç, Selda. “İstiklal Harbi’nde Sovyetler Birliğinden Gelen Yardımlar”, DTCF Dergisi. 56/1, (2016): 124-143.
Klyuçnikov, Yuriy Veniaminoviç, Andrey Sabanin. Mejduradnoya Politika Noveyşego Vremeni v Dogovorah, Notah i Dekleratsiyah. Çast 2, Moskva: İzdanie Litizdata NKİD, 1926.
Müderrisoğlu, Alptekin. Kurtuluş Savaşı’nın Mali Kaynakları. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2. Baskı, 2013.
Mütercimler, Erol. Destanlaşan Gemiler. İstanbul: Kastaş A.Ş. Yayınları, 1987.
Nutku, Emrullah. “İstiklal Savaşı’nda Denizciler: İlk Deniz Nakliyatı”, Yakın Tarihimiz. Cilt 2, (1962): 186-188.
Nutku, Emrullah. “İstiklal Savaşında Denizciler: İstanbul’dan Kaçırılan Alemdar”, Yakın Tarihimiz. Cilt 1, (1962): 217-218.
Nutku, Emrullah. “İstiklal Savaşında Denizciler: Trabzon Nakliyatı Bahriye Kumandanlığı”, Yakın Tarihimiz. Cilt 2, (1962): 149-150.
Orhan, M. Celaleddin. Bir Bahriyelinin Anıları 1914-1981. İstanbul: Kastaş Yayınları, 2001.
Öksüz, Hikmet. “Kurtuluş Savaşı Sırasında Türk Deniz Kuvvetleri’nin Durumu ve Milli Mücadeleye Katkıları”, Türk Dünyası Araştırmaları. 67, (2006): 55-74.
Özalp, Kazım. Milli Mücadele 1919-1922. Cilt I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1988.
Perinçek, Mehmet. Atatürk’ün Sovyetlerle Görüşmeleri Sovyet Arşiv Belgeleriyle. İstanbul: Kaynak Yayınları, 2014.
Saray, Mehmet. Atatürk’ün Sovyet Politikası. İstanbul: Damla Neşriyat, 1990.
Sonyel, Salahi R. Kurtuluş Savaşı Günlerinde İngiliz İstihbarat Servisi’nin Türkiye’deki Eylemleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2013.
Sonyel, Salahi R. Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2003.
Sorgun, Taylan. Halil Paşa İttihat ve Terakki’den Cumhuriyet’e. İstanbul: Destek Yayınevi, 2010.
Şamsutdinov, A., Y. A. Bagirov. Bir Karagün Dostluğu Kurtuluş Savaşı Yıllarında Türkiye-Sovyetler Birliği İlişkileri. Çev. A. Hasanoğlu. İstanbul: Bilim Yayınları, 1979.
Şimşir, Bilal N. Bizim Diplomatlar. Ankara: Bilgi Yayınevi, 1996.
T.C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı. Türk İstiklâl Harbi İdari Faaliyetler (15 Mayıs 1919-2 Kasım1923). Cilt 7, Ankara: Genelkurmay Basımevi, 1975.
Tansu, Samih Nafiz. İki Devrin Perde Arkası Teşkilat-ı Mahsusa. İstanbul: Nokta Kitap, 2016.
Tengirşek, Yusuf Kemal. “Milli Mücadelede Ruslarla İlk Temasımız”, Yakın Tarihimiz. Cilt 4, (1962): 97-100.
Tengirşek, Yusuf Kemal. Vatan Hizmetinde. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1981.
Tevetoğlu, Fethi. Millî Mücadele Yıllarındaki Kuruluşlar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1988.
Turtsiya: Rojdeniye Natsionalnogo Gosudartsva 1918-1923. Moskva: İzdatelskiy Dom “Gumanitarniy”, 2007.
Türk İstiklal Harbi Deniz Cephesi ve Hava Harekâtı. Cilt 5, Ankara: Gnkur. Basımevi, 1964.
Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti Dönemi (23 Nisan 1920-29 Ekim 1923). Cilt 4, I. Kısım, Ankara: Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, 2001.
Wells, Herbert George. Gölgeler İçinde Rusya. Çev. Mert Moralı. İstanbul: İthaki Yayınları, 2019.
Yerasimos, Stefanos. Türk-Sovyet İlişkileri Ekim Devriminden “Milli Mücadele”ye. İstanbul: Gözlem Yayınları, 1979.