Eskişehir Mutasarrıfı Hilmi Bey'in öldürülmesi

Milli Mücadele sürecinde Anadolu’daki birçok kentin yöneticisi Kuva-yı Milliye ile İstanbul Hükümeti arasında kaldı. Büyük bir kısmı çok kısa sürede var olan durumu kavrayıp Millicilerin yanına geçerken, çok azı İstanbul yanlısı tutumunu son ana kadar sürdürdü. Bunlardan biri de Eskişehir Mutasarrıfı Hilmi Bey’di. Dördüncü Damat Ferit Kabinesi döneminde Eskişehir’e Mutasarrıf atanan Hilmi Bey, ateşli bir Kuva-yı Milliye muhalifiydi. Mondros Mütarekesi sonrasında İngilizler demiryolu hattı güzergâhını işgale başlayınca, Eskişehir’de stratejik önemi nedeniyle işgal edildi. Mutasarrıf Hilmi Bey, bu süreçte gerek kentte yeni kurulmaya çalışılan 5. Kolordu ve onun komutanı Kiraz Hamdi Paşa, gerekse bölgedeki İtilaf Kuvvetleri komutanı ile Kuva-yı Milliye’ye karşı işbirliği yaptı. Kentteki Kuva-yı Milliye örgütlenmesini engelleyebilmek için yetkisini aşarak sıkıyönetim bile ilan eden Mutasarrıf Hilmi Bey, 4 Ekim 1919’da öğle yemeği için evine giderken öldürüldü. Hükümet olayın soruşturulması için Adliye ve Mülkiye Müfettişleri görevlendirdi. Bölgedeki Kuva-yı Milliye Komutanlığı ve Heyet-i Temsiliye de var olan durumu eleştirdi. Ancak, yapılan araştırmalara rağmen cinayetin faili belirlenemedi.

Murder of Hilmi Beg, Mutasarrıf of Eskişehir

Many urban leaders of the Turkish National War of Independence were sequeezed between national forces and the İstanbul Governmont in their fight against enemy forces. Soon afterward, however, most of them recognized the very nature of the situation and participated in national forces, with little supporters left in favor of İstanbul Governmont. One of the advocates of İstanbul Government was Hilmi Beg, Mutasarrıf (local governor) of Eskişehir. Appointed to this position during his post in the IVth Damat Ferit Cabinett, he was an ardent opponent of national forces. After the British set out to occupy the regions along the railway route in accordance with the stipulations of the armstice in force, Eskişehir, due to his strategic location, was subjected to occupation. During this occupaation, Hilmi Beg cooperated both with Kiraz Hamdi Pasha and his recently founded 5th Army corps and the commander of the occupants in the town, against national forces. Hilmi Beg even promulgated a martil law, an act beyond his official authority. On October 4, 1919, He was murdered on his way to home for lunch. Ottoman Government assigned civil and official inspectors to inquire the incident. The commandery of national forces in the region and the Representative Committe also protested against the incident but, in spite of extensive inquiries, the perpetrator could not be detected.

PDF

___

A- BELGESEL KAYNAKLAR
B.O.A., DH., EUM.,AYŞ., Dosya No: 24, Vesika No: 87
Başbakanlık Osmanlı Arşivi, DH. KMS, Dosya No: 53-3, Vesika No: 32.
BOA., DH, KMS, Dosya No: 53-3, Vesika No: 55
BOA., DH, SSM, Dosya No: 38, Vesika No: 14.
BOA., DH. KMS, Dosya No: 56-1, Vesika No: 25.
BOA., DH. KMS, Dosya No: 53-3, Vesika No: 55
BOA., DH. ŞFR, Dosya No: 103, Vesika No: 16;
BOA., DH., EUM., Dn. 24, Vn.87,
BOA., DH., EUM., Dn. 57-2, Vn. 28.
BOA., EUM, AYŞ, Dosya No: 24, Vesika No: 87
BOA., Meclis-i Vükela Mazbataları, Dn: 218, Gn: 152
Düstur, Tertîb-i sani, c. XII, İstanbul: 1927
Gazi Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk/Söylev, Vesikalar/Belgeler, c. III, TTK, Ankara: 1989
Genkur. ATASE Arşivi, İSH Kutu No: 40, Gömlek No: 128
Genkur. ATASE Arşivi, İSH, Kutu No. 272, Gömlek No. 115, Belge No. 115-1
Genkur. ATASE Arşivi, İSH, Kutu No: 103, Gömlek No: 34.
Genkur. ATASE Arşivi, İSH, Kutu No: 195, Gömlek No: 146
Genkur. ATASE Arşivi, İSH, Kutu No: 195, Gömlek No: 265.
Genkur. ATASE Arşivi, İSH, Kutu No: 195, Gömlek No: 30
Genkur. ATASE Arşivi, İSH, Kutu No: 346, Gömlek No: 70.
Genkur. ATASE Arşivi, İSH, Kutu No: 40, Gömlek No: 119
Genkur. ATASE Arşivi, İSH, Kutu No: 40, Gömlek No: 129.
Genkur. ATASE Arşivi, İSH, Kutu No:196, Gömlek No: 276
Genkur. ATASE Arşivi, İSH, Kutu No:225, Gömlek No: 157.
Genkur. ATASE Arşivi, İSH, Kutu No:242, Gömlek No: 84
Genkur. ATASE Arşivi, İSH, Kutu No:29, Gömlek No: 99
Genkur. ATASE Arşivi, İSH, Kutu No:61, Gömlek No: 114.
TİTE Arşivi , Kutu No: 307, Belge No: 12.
TİTE Arşivi., Kutu No: 21, Belge No: 16-2001.
TİTE Arşivi., Kutu No: 21, Belge No: 16-3001
TİTE Arşivi., Kutu No: 21, Belge No: 16-4001
TİTE Arşivi., Kutu No: 21, Belge No: 16-5001.
TİTE Arşivi., Kutu No: 307, Belge No: 19.
TİTEA., Kutu No: 311, Belge No: 27.
TİTEA., Kutu No: 311, Belge No: 35.
TİTEA., Kutu No: 312, Belge No: 3.
ANILAR VE ARAŞTIRMALAR
Arıburnu, Kemal; Milli Mücadelede İstanbul Mitingleri, Yeni Desen Matbaası, Ankara: 1975.
Atatürk’ün Bütün Eserleri, c. 3, Kaynak yayınları, İstanbul: 2000.
Baykal, Bekir Sıtkı; Heyet-i Temsiliye Kararları, TTK, Ankara: 1989
Cumhuriyetin 15. Yılında Eskişehir, İstanbul: 1938
Çankaya, Mücellidoğlu Ali; Son Asır Türk Tarihinin Önemli Olayları ile Birlikte Yeni Mülkiye ve Mülkiyeliler (1860-1923), c. 3, Ankara: 1968
Darkot, Besim; “ Eskişehir ”, İslam Ansiklopedisi, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul:1964
Earle,Edward Mead; Bağdat Demiryolu Savaşı, (Çev: Kasım Yargıcı) , Milliyet Yayınları, İstanbul: 1972;
Efe, Ayla; Eskişehir Demiryolu, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir: 1998.
Engin,Vahdettin; Rumeli Demiryolları, Eren Yayınları, İstanbul:1993
Erdeha, Kamil; Milli Mücadelede Vilayetler ve Valiler, Remzi Kitabevi, İstanbul 1975.
Erendil, Muzaffer; “Atatürkçü Uygulamada Milli Güç”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, c. V, Mart 1989, S. 14,
Ertin, Gaye; Eskişehir Kentinde Yerleşmenin Evrimi, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir: 1994
“Eskişehir ”, Yurt Ansiklopedisi, c.4, Anakra:1968
Goloğlu, Mahmut; Milli mücadele Tarihi II: Sivas Kongresi, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul: 2008
Gökbilgin, Tayyib; Milli Mücadele Başlarken, c. 1, Türkiye İş Bankası Yayınları, Ankara: 1959
Güneş, İhsan -Kemal Yakut, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Eskişehir (1840-1923), Anadolu Üniversitesi Yayınları No: 1724, Edebiyat Fakültesi yayınları No: 25, Eskişehir 2007
İğdemir, Uluğ; Sivas Kongresi Tutanakları, Türk Tarih Kurumu, Ankara:1986
İnce, Celal; Eskişehir Çevre İncelemesi, İstanbul: 1969,
Jaeschke, Gothart; Kurtuluş Savaşı Kronolojisi, Türk Tarih Kurumu, Ankara: 1989
Koylu, Zafer, “XX. Yüzyılın Başlarında Eskişehir”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, c. XXIV, Temmuz 2008, Sayı: 71
Koylu, Zafer; Esaretten Özgürlüğe 423 Gün, Eskişehir Ticaret Odası Yayınları, Eskişehir 2010.
Kurat, Yuluğ Tekin; Osmanlı İmparatorluğu’nun Paylaşılması, Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar: 8, Turhan Kitabevi: Ankara 1986
Kurmuş, Orhan; Emperyalizmin Türkiye’ye Girişi, (3. Baskı), Savaş Yayınları, Ankara: 1982;
M. L. Smith, Anadolu Üzerindeki Göz, Hürriyet Yayınları, İstanbul: 1978
Oğuzoğlu, Yusuf - Feridun Emecan, “ Eskişehir ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Araştırmaları Merkezi, İstanbul: 1995
Olcay, Osman; Sevr Antlaşmasına Doğru (Çeşitli Konferans ve Toplantıların Tutanakları ve Bunlara ilişkin Belgeler), Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları No: 455, Ankara: 1981
Osmalı’dan Cumhuriyet Türkiye’sine İşçiler 1839-1950, (Derleyenler: D. Quataert-E.J. Zürcher), (Çev. Cahide Ekiz), İletişim Yayınları, İstanbul:1988.
Özsoy, Osman; Saltanattan Cumhuriyete Kurtuluş Savaşı 1918-1923; Olaylar-Belgeler-Gerçekler, İstanbul Timaş Yayınları 2007.
Özyüksel, Murat; Anadolu ve Bağdat Demiryolları, Arba Yayınları, İstanbul: 1988.
Quataert, Donald; “19. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda Demiryolları” Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, c. 6, İletişim Yayınları, İstanbul:1985.
Quataert, Donald; Osmanlı Devleti’nde Avrupa İktisadi Yayılımı ve Direniş (1881-1908), (Çev. Sabri Tekay), Yurt Yayınları, Ankara:1987;
Rothaman, Lothar; Berlin-Bağdat, Alman Emperyalizminin Türkiye’ye Girişi, (Haz: Ragıp Zarakolu), Belge Yayınları, İstanbul:1982;
Sarıkoyuncu, Ali -Selahattin Önder-Mesut Erşan, Milli Mücadelede Eskişehir, Osmangazi Üniversitesi Yayınları, Yayın No: 072
Saruhan, Zeki; Kurtuluş Savaşı Günlüğü, c.I, Öğretmen Dünyası Yayınları, Ankara: 1984
Selek, Sabahattin; Milli Mücadele, c. I, Ankara, 1982
Sina Akşin, İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele, c. I, İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara: 1988,
Şahingöz, Mehmet; İzmir, Maraş ve İstanbul’un İşgali Üzerine Yapılan Protesto ve Mitingler, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 1986,
Tansel, Selahattin; Mondros’tan Mudanya’ya Kadar, c.2, MEB. Yay., İstanbul: 1991
Tolon, Ahmet Hurşit; Birinci Dünya Savaşı Sırasında Taksim Anlaşmaları ve Sevr’e Giden Yol, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara:2004;
Türk İstiklal Harbi I, Mondros Mütarekesi ve Tatbikatı, TC. Genelkurmay Başkanlığı Yayını, Ankara: 1999
Türkgeldi, Ali Fuad; Görüp İşittiklerim, TTK, Ankara:1987
Türkiye’de Yunan Vahşeti, (Çev: Yrd. Doç. Dr. Necdet Ekinci) Yeniden Anadolu Müdafaa-i Hukuk Yayınları, Antalya: 2006
Ural, Selçuk; “Ali Galip Olayının Milli Mücadele Taraftarı Gazetelerdeki (İradei Milliye ve Albayrak) Yankıları”, Atatürk Yolu, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, S. 29-30, Mayıs-Kasım 2002.
Yalazan, Em. Kur. Alb. Talat; Türkiye’de Yunan Vahşet ve Soy Kırımı (15 Mayıs 1919-9 Eylül 1922), c.1-2, TC. Genkur. ATASE Bşk. Yay., Genelkurmay Basım evi, Ankara:1994
Yıldırım, İsmail; Milli Mücadele’nin başlangıcında Eskişehir (22 Ocak 1919-20 Mart 1920), Eskişehir Büyükşehir Belediyesi Yayını, Eskişehir:1998