Bir medcezir manzarası: Türkiye'de laiklik (1928-1948)

Bu makale, Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulma aşaması ile başlayan Laiklik fikriyatının, 1937 yılında son şeklini alan Laiklik Devrimi'ne dönüşmesi ve Atatürk'ün vefatı sonrası algılanışı üzerinde durmaktadır. Nitekim bu algılanışta içsel olarak çok partili hayata geçişin, dışsal olarak ise Soğuk Savaş ortamının büyük etkisi olduğu görülmektedir. Bu iki ana etken ekseninde, henüz on yıl kadar yetersiz bir zamanın geçmesine rağmen, devrimlerin yerleştiği iyimserliği gösterilmiştir. Özellikle 194O'lı yıllarda Laiklik, 1928-1938 yılları ile kıyasladığımızda, seçim-iktidar sorunu, dış gelişmeler-ekonomik buhran gibi temel etkenlerin aktarımıyla durağanlaşmış, hatta gerilemiştir. Çağdaşlaşma amacının en önemli dayanağı olan Laiklik devrimi, ulusal gereklerin doğurduğu anlayıştan, evrensel anlayışa yönelerek iç dinamiklerini yitirmiş, pasifleşmiştir'. Mustafa Kemal Atatürk'ün deyimi ile "Türk milleti ve bir de milletler tarihinin bin bir facia ve ızdırap kaydeden yapraklarından çıkardığımız netice"lerle yapılan Türk Devrimleri, özellikle Laiklik, Atatürk'ün ölümünden kısa bir süre sonra tahrip edilmeye başlanmış; ardından siyasi arena "Din Oyunu Aktörleri"ne açılmıştır.

This article focuses on the process in which the idea of Secularism that started with the foundation of the Republic of Turkey turned into the Secularism reform in 1937 and how it was perceived after the death of Atatürk. As a matter of fact, it can be seen that this perception was effected domestically by the commencing of the multi-party system while internationally by the Cold War environment. Under the scope of these two main factors, it was optimistically believed that the reforms were settled event though only an insufficient time of ten years have passed. Especially in the 40's, when compared to the period between 1928-1938, secularism entered into a stationary state, even receded, with the effect of basic factors such as international events and economical crisis. Secularism reform, which was the most important basis of the goal to become modern, lost its internal dynamics and became passive by heading towards a universal approach instead of an approach that is necessitated by local requirements. Turkish reforms, especially secularism, "which were created by the Turkish nation and as a result of the conclusions we have reached during our catastrophic and painful journey in the history of nations", as Atatürk puts it, started to be destructed after the death of Atatürk and then became the stage of the "Actors of the Religion Play" in the middle of the political scene.

PDF

___

ATATÜRK, Mustafa Kemal, Nutuk, Bugünkü Dille Yay. Haz. Zeynep Korkmaz, Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara 1999.
Atatürk'ün Söylev ve Demeçleri, Bugünkü Dille Yay. Haz. Ali Sevim, İzzet Öztoprak, Akif Tural, Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara 2006.
AHMAD, Feroz, "Türkiye'de Kemalizm ve Siyasetin Laikleşmesi", Atatürk'ün Düşünce ve Uygulamalarının Evrensel Boyutları, 2-6 Kasım 1981 Uluslararası Sempozyum, Ankara Üniversitesi Yayını, Ankara 1981.
BARKAN, Ömer Lütfi, "Türkiye'de Din ve Devlet İlişkileri", Cumhuriyetin 50. Yıldönümü Semineri, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara 1975.
BARUTÇU, Faik Ahmet, Siyasi Hatıralar, c. II, 21. yy Yayınları, Ankara 2001.
BAYUR, Yusuf Hikmet, "Laiklik", Laiklik 1, s. 20.
BERKES, Niyazi, Türkiye'de Çağdaşlaşma, 2. Baskı, Yay. Haz. Ahmet Kumaş, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2002.
Celal Bayar'ın Söylev ve Demeçleri 1946-1950, c. V, Haz. Özel Şahingiray, Ankara 1956.
CHP Büyük Kurultayı'nın 10 Mayıs 1946 Olağanüstü Toplantısına Sunulan
CHP Müstakil Grubu Raporu ve Ekleri, TBMM Basımevi, Ankara 1946.
CHP Yedinci Büyük Kurultayı, Ankara 1948, s. 448.
ÇAĞATAY, Neşet, "Laiklik ve Din İlişkileri", Atatürk Düşüncesinde Din ve Laiklik", Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara 1999.
FEYZİOĞLU, Turhan, "Türk İnkılabının Temel Taşı: Laiklik", Atatürk Yolu, Otomarsan Kültür Yayını, İ stanbul 1981.
GÖKBERK, Macit, Felsefe Tarihi, 17. Baskı, Bilgi Kitabevi, İstanbul 2007.
HEPER, Metin, "Aydınlanma Felsefesi, Devrimler ve Atatürk", Çağdaş Düşüncenin Işığında Atatürk, 2. Baskı, Dr. Nejat F. Eezacıbaşı Vakfı Yayınları, İstanbul 1986.
HEPER, Metin, İsmet İnönü, Çev. Sermet Yalçın, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1999.
JASCHKE, Gotthard, Yeni Türkiye'de İslamlık, Çev. Hayrullah Örs, 1. Baskı, Bilgi yayınevi, Ankara 1962.
KARAL, Enver Ziya, "Devrim ve Laiklik", Laiklik 1, Osman Yalçın Matbaası, İstanbul 1954.
KARPAT, Kemal, Türk Demokrasi Târihi, İstanbul Matbaası, İstanbul 1967.
MARDİN, Şerif, Türkiye'de Din ve Siyaset, 10. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul 2004.
NABİ, Yaşar, Nereye Gidiyoruz?, Varlık Yayınları, İstanbul 1948.
OZANKAYA, Özer, Atatürk ve Laiklik, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1. Baskı, Ankara 1981.
Tarih IV, Devlet Matbaası, İstanbul 1934, s. 188.
TBMM Zabıt Cerideleri, Devre 5, İçtima 2, Cilt 16, s. 61.
TANÖR, Bülent, "Prof. Dr. Tarık Zafer Tunaya'nın Anayasal Gelişme Tezi", Tarık
Zafer Tunaya'ya Armağan, İstanbul Barosu Yayını, İstanbul 1992.
TUNAYA, Tarık Zafer, İslamcılık Cereyanı, Siyaset İlmi Serisi, Baha Matbaası, İstanbul 1962.
TUNAYA, Tarık Zafer, Siyasi Müesseseler ve Anayasa Hukuku, 3. Baskı, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayını, İstanbul 1972.