SİVİL TOPLUM BAĞLAMINDA II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ'NDEÖĞRETMEN CEMİYETLERİ VE TERAKKİ-İ MAÂRİF VE İTTİHÂD-I MUALLİMİN CEMİYETİ

Sivil toplum; bireysel özgürlükleri ve bireylerin temel haklarını korumaya çalışan, aynı zamanda gönüllülük prensibine dayalı örgütlenmelerin esas alındığı, toplumun devlet politikalarını denetleyip yönlendirebildiği, aktif bir yurttaşlık bilincine sahip olmayı gerektiren bir gelişmişlik düzeyi olarak tanımlanmaktadır. Bu kapsamda sivil toplum, devletle birey arasında bir denge unsuru vazifesi görmektedir. Sivil toplum kavramının çekirdeğini bireylerin devlet karşısındaki konumunu belirleyen bir takım örgütlenmeler oluşturmaktadır. Sivil toplum örgütleri aracılığıyla birey, devletle ilişkilerini temel bir düzende tuttuğu gibi, temel hak ve özgürlüklerini koruyarak devletin politikalarını doğrudan veya dolaylı bir şekilde yönlendirmeye çalışmaktadır. II. Meşrutiyet dönemi de bu anlamda Osmanlıda sivil toplum anlayışının yaygınlık ve bu yönde sivil örgütlenmelerin yoğunluk kazandığı bir zaman dilimidir. Bu çalışmanın amacı da II. Meşrutiyet döneminde ortaya çıkan sivil toplum anlayışını ve bu anlayışın somut yansımasına örnek olabilecek öğretmen cemiyetleriyle Terakki-i Maârif ve İttihâd-ı Muallimin Cemiyeti'ni sivil toplum kavramı bağlamında analiz etmektedir.

TERAKKI-I MAÂRIF, ITTIHÂD-I MUALLIMIN AND TEACHERS' COMMUNITIES DURING THE 2ND CONSTITUTIONAL PERIOD (1908-1918) IN TERMS OF NON-GOVERNMENTAL ORGANIZATION

Civil society is defined as a level of development that tries to protect individual rights and fundamental rights of individuals; also it is grounded on voluntariness based organizations. In civil society, the society can control and direct government policies and it requires having an active citizenship consciousness. Within this context, civil society serves as an equilibrant between the state and individual. The core of the civil society notion consists of a set of organizations which determine the position of individuals against the state. An individual tries to -directly or indirectly- lead government policies by protecting fundamental rights and freedoms as well as keeping the relations with the state in a fundamental order, via the civil society. The Second Constitutional Period, in this sense, is a time period in which civil society understanding gained generality in the Ottoman Empire and in which civil organization occurred in this way. The aim of this study is to analyze the civil society understanding and the Terakki-i Maârif and İttihâd-ı Muallimin Society as well as Teachers' Communities, which can be an example of a tangible representation of this understanding within the context of civil society notion.

PDF

___

Arşiv Kaynakları
Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Bâb-ı Âli Evrak Odası
Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Dâhiliye İdare
Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Dâhiliye Mektûbî Kalemi
Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Dâhiliye Muhaberât-ı Umumiye Dairesi
Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Maârif Nezâreti Evrak Odası
Emekli Sandığı Genel Müdürlüğü Arşivi
Türkiye Büyük Millet Meclisi Arşivi
Süreli Yayınlar
Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi
Bağçe
Ertuğrul
Hukuk-u Umumiye
İkdam
İttifâk
İttihâd ve Terakki
Kara Harp Okulu Bilim Dergisi
Mecmûa-i Kavânîn-i Cedide-i Osmânîye
Mir'ât-ı Maârif
Muhâcir
Öğretmen
Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, (OTAM)
Renin
Sabah
Sa'y ve Tetebbu
Servet-i Fünûn
Tanin
Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi
Vakit
Yeni Asır
Yeni Fikir
Yeni Gazete
Yeni İkdam
Kitap ve Makaleler
Akyüz, Y. (1971). " Türkiye'de İlk Öğretmen Kuruluşları Hakkında Orijinal Bir Belge İle Unutulmuş Bir Kaynak", Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, No: 1-4, C. 3, Ankara, s. 109-119.
Akyüz, Y. (2007). "Doğuşunun Yüzüncü Yılında Türkiye'de Öğretmen Örgütlenmesinin İlk On Yılına Bakışlar (1908-1918)", Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, S: 22, Ankara, Güz, s. 1-50.
Akyüz, Y. (2012). Türkiye'de Öğretmenlerin Toplumsal Değişmedeki Etkileri (1839-1950). Ankara: Pegem Akademi.
Anastassiadou, M. (2001). Tanzimat Çağında Bir Osmanlı Şehri Selanik, (Çeviren: Işık Ergüden). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Avrupa Bizi Nasıl Tanıyor?. (1329). Konferans Kütüphanesi II, Dersaadet.
Çaha, Ö. (2008). Sivil Toplum Aydınlar ve Demokrasi. İstanbul: Plato Film Yayınları.
Doğan, İ. (2002). Özgürlükçü ve Totaliter Düşünce Geleneğinde Sivil Toplum. İstanbul :Alfa Yayınları.
Doğan, İ. (2013). Sivil Toplum Anlayışı ve Siyasal Sistemler. Ankara: Astana Yayınları. Encümen-i Muallimin Nizâmnâmesi. Dersaadet 1324.
Erkek, M, S. (2012). Bir Meşrutiyet Aydını Ethem Nejat 1887-1921. İstanbul: Kitap Yayınevi.
Gümüşsoy, E. (2007). "Tanzimattan Sonra Halk Eğitimi İçin Kurulan İki Cemiyet: Cemiyet-i İlmiye-i Osmaniye ve Cemiyet-i Tedrisiye-i İslamiye", Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 8, Sayı: 2, s. 173-192.
Haupt, G. (1963), "Rapport au Bureau Socialiste International Mouvement socialiste en Turquie d'Europe 1910" Le Mouvement social, No: 45, Le socialisme et la question coloniale avant 1914, October-December, s. 124-128.
Hüdavendigâr Vilâyeti Sâlnâme-i Resmîsi. (1325). Def'a: 34, Bursa Vilayet Matbaası, Bursa.
Kalaç, A, H. (1960). Kendi Kitabım. Yeni Matbaa. Yayın Yeri Yok.
Mardin, Ş. (1990). Türkiye'de Toplum ve Siyaset Makaleler I. İstanbul: İletişim Yayınları.
Mazower, Mark, (2005), Salonica: City of Ghosts Christians, Muslims and Jews 1430-1950, Harper Perennial, London.
Muallimler Cemiyeti 335-919 Senesi Heyet-i Umumiye Risalesi. (1335-919). İstanbul. s. 23-25.
Mücellidoğlu, A, Ç. (1968-1969). Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler (1860-1923) Mekteb-i Fünûn-ı Mülkiye-Mekteb-i Mülkiyye-i Şahane ve Mekteb-i Mülkiye Mezunları, C. III. Ankara: Mars Matbaası.
Mücellidoğlu, A, Ç. (1968-1969). Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler (1909-1923) Mekteb-i Mülkiye Mezunları (Meşrutiyet, Mütareke ve Milli Mücadele Devri Mülkiyelileri), C. IV. Ankara: Mars Matbaası.
Nafi Atuf, (1932), Türk Maârif Tarihi Hakkında Bir Deneme. İkinci Kitap, İstanbul.
Nurdoğan, A, M. (2007). "Türkiye'de Öğretmenlik Mesleğinde Sosyal Dayanışma Fikrinin Doğuşu: Muallim Cemiyetleri (1908-1914)". Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, S. 17, s. 65-81.
Sarıbay, A, Y. (2000). Kamusal Alan Diyalojik Demokrasi Sivil İtiraz. İstanbul: Alfa Yayınları.
Taş, N, F. (1997). "Bulgar İttihâd-ı Muallimin Cemiyeti". Kara Harp Okulu Bilim Dergisi, C: 7, S: 1-2, Ankara, s. 131-149.
Taş, N. F. (2002). "Osmanlı Devleti'nde Azınlık Cemiyetlerinin Kurulması ve Bulgar İttihâd-ı Muallimîn Cemiyeti", Erzincan Eğitim Fakültesi Dergisi, C: 4, S. 1, Erzincan, s. 65-87.
Terakki-i Maârif ve İttihâd-ı Muallimin Cemiyeti Nizâmnâmesi. (1325). Hüdavendigâr Vilâyeti Matbaası.
Vatan İçin. (1329). Konferans Kütüphanesi I, Dersaadet.
Yaşaroğlu, A, H. (1949). "Meşrutiyetten Sonra İlk Talebe Cemiyeti-İlk Muallimler Cemiyeti", Öğretmen, C. III, S. 25, Kasım, s. 8-9.
Yel, A, M. (2008). "Sivil Toplum ve Demokrasi". Sivil Toplum Kavramı Tartışmaları. Kaknüs Yayınları, İstanbul, s. 141-158.
Tezler
Filiz, T. (2005). Milli Mücadele ve Cumhuriyet Döneminde Öğretmen Örgütlerinin Eğitim Sorununa Bakışı (1920-1935). Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü. İstanbul.
Karaçavuş, A. (2006). Tanzimat Dönemi Osmanlı Bilim Cemiyetleri. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara.