199105

ŞEYYAD HAMZA’NIN YÛSUF U ZELİHA’SINDAKİ ARKAİK UNSURLAR

Yûsuf u Zeliha, Eski Anadolu Türkçesinin önemli eserlerindendir. 13. yüzyılın son çeyreği ile 14. yüzyılın ortalarında yaşadığı bilinen Şeyyad Hamza’nın bu eseri, edebi özelliklerinin yanı sıra dil hususiyetleri bakımından da önemlidir. Eser, Eski Anadolu Türkçesinin tüm özelliklerinin yanı sıra, ağız özellikleri ve arkaik kelimelerin çokluğu bakımından da dönem eserleri içerisinde en dikkat çekici ve en karakteristik olanıdır. Yine eserde geçen bazı kelime veya kalıplaşmış kullanışların bazıları tek örnektir (hapax legoomenon). Bu eser her ne kadar da mesnevi tarzında yazılmış ise de eserde sık sık vir salavāt eydeyim gibi ifadelerin olması, şairin bu eseri tıpkı halk ozanları gibi bir mecliste okuduğunu gösterir. İşte bu çalışmamızda gerek edebiyat gerekse dil özellikleri bakımından Türk edebiyatı içerisinde çok önemli yere sahip olan bu eserdeki arkaik kelimeler incelenecektir. Çalışmamızda tespit edilen kelimelerin Eski Türkçe ve tarihi lehçelerdeki seyirleri verilmiştir. Eski Türkçe, tarihi lehçeler ile Batı Türkçesinin ilk zamanlarında kullanılan bu arkaik kelimeler, bugün için Türkiye Türkçesinde kullanılmamaktadır; ancak Anadolu ağızlarında bazı arkaik kelimelerin halen daha kullanıldığı tespit edilmiştir. Derleme Sözlüklerinde tespit edilen bu kelimeler de çalışmamızda gösterilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Yûsuf u Zeliha, Şeyyad Hamza, arkaik, Eski Türkçe, Eski Anadolu Türkçesi, halk ağızları.

Yusuf u Zeliha is one of the important works of Old Anatolian Turkish. This work of Şeyyad Hamza, who is known to have lived from in the last quarter of the 13th century to middle of the 14th century, is also important in terms of language characteristics as well as literary characteristics. The work of all the features of Old Anatolian Turkish, as well as the multitude of word of mouth in terms of features and archaic periods in the works is the most remarkable and most characteristic. Also, some words in work or some of the stereotypes of the work is the only example usage (Hapax of legoomeno). This work, although the work is written in the style of the mesnevi has often “vir salavāt eydeyim”, so the poet's work is just like the minstrel shows that a community read. In the present study, both in terms of literary and linguistic features that have an important place in Turkish literature archaic words will be examined. In our study, the development of identified vocabulary in the old Turkish and history dialects are given. The archaic words used in the old Turkish, historical dialects and the early days of Western Turkish is not used today in Turkey Turkish; but, it has been identified that some archaic words still used in Anatolian dialect. These words determined in compiling dictionaries are also shown in this study.

Keywords:

Yûsuf u Zeliha, Şeyyad Hamza, Archaic, Old Turkish, Old Anatolian Turkish, Folk dialects.,

PDF

___

Arat, R. R. (1959). Kutadgu Bilig (Çeviri). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

Arat, R. R. (1999). Kutadgu Bilig I (Metin). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Arat, R. R. (2006). Atabetü’lHakayık. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Asmussen, J. P. (1965). Xuāstvānīft, Studies in Manichaeism, Copenhagen: Prostant Apud Munksgaard.

Ata, A. (1988). Nehçü’lFerādis III. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Ata, A. (1997). Kıssasü’l-Enbiyā II (Dizin). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Ata, A. (2004). Türkçe İlk Kur’an Tercümesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Atalay, B. (1988). Divanü Lugat-it-Türk Tercümesi. C. I, II, III, IV. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Aydın, E. (2007). Şine Usu Yazıtı. Çorum: Karam Yayınları.

Bang, W. ve Gabain, A. V. Türkische Turfan-Texte I- V, I = SPAW 1929, 1-30, II = SPAW 1929, 41-430, III = SPAW 1930, 183-211, IV = SPAW 1930, 432-450, V = SPAW 1931, 323-356, 1929-1931.

Bang, W., Gabain, A. V. ve Arat, R. R. (1934). Türkische Turfan-Texte VI. SPAW, 93-192.

Bayraktar, N. (2004). Türkçede Fiilimsiler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Borovkov, A. K. (2002). Orta Asya’da Bulunmuş Kur’ân Tefsirinin Söz Varlığı (XII.-XIII. yüzyıllar). (çev. Halil İbrahim Usta, Ebülfez Amanoğlu). Ankara: Türk Dil Kurumu Y ayınları.

Brockelmann, C. (1954). Osttürkische Grammatik der İslamischen Litteratursprachen Mittelasiens. Leiden.

Caferoğlu, A. (1933). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Enderun Kitabevi.

Clauson, G. (1972). Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. London: Oxford the Clarendon Press.

Demirci, Ü. Ö. ve Korkmaz, Ş. (2008). Yusuf u Zeliha. İstanbul: Kaknüs Yayınları.

Derleme Sözlüğü (1963, 1982). C. I, II, III, IV, V, VI, VII, VIII, IX, X, XI, XII. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Dilçin, D. (1946). Yusuf ve Zeliha. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları..

Eckmann, J. (1988). Çağatayca El Kitabı. (çev. Günay Karaağaç). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.

Eminoğlu, E. (2008). Destân-ı Yusuf. İstanbul: IQ Yayınları.

Eraslan, K., Sertkaya, O. F. ve Yüce, N. (1979). Kutadgu Bilig III (İndeks). İstanbul: Türk Kültürünü Araştırmaları Enstitüsü.

Erdal, M. (1991). Old Turkic Word Formation, A Functional Approach to the Lexicon. Volume: I, II. Wiesbaden: Harrassowitz.

Eren, H. (1999). Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü. Ankara: Bizim Büro Basımevi.

Gabain, A. V. (1954). Türkische TurfanTexte VIII (Texte in Brāhmī-Schrift). Berlin: ADAW. Gabain, A. V. (1959). Türkische Turfan-Texte X. Berlin: ADAW.

Gabain, A. V. ve Winter, W. (1958). Türkische Turfan-Texte IX. Berlin: ADAW. * TAED 52

Gazihan, Sultan Abdülhamid. (1298). Lugati Çağatai ve Türki Osmâni. İstanbul: Mihran Matbaası.

Grİnbech, K. (1942). Komanisches Wörterbuch, Türkischer Wortindex zu Codex Cumanicus, Kopenhagen: E. Munksgaard.

Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Hacıeminoğlu, N. (1968). Kutb’un Hüsrev ü Şirin’i ve Dil Hususiyetleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.

Hamilton, J. R. (1988). İyi ve Kötü Prens Öyküsü. (çev. Vedat Köken). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Han, M. M. (1960). Sanglax ( Yayınlayan: Sır Gerard CLAUSON). London.

İzbudak, V. (1936). El-İdrak Haşiyesi. İstanbul.

Karamanlıoğlu, A. F. (1958). Kıpçak Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Kaya, C. (1994). Uygurca Altun Yaruk. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Kşnos, İ. (1902). Seyx Süleyman Efendi’s Çagataj-Osmanisches Wörterbuch. Budapest.

Le Coq, A. V. Türkische Manichaica aus Chotscho I-III, I= APAW 1911, Anhang Berlin 1912, II= APAW 1919, III=APAW 1922 (Türkçesi: Fuat Kösearif (1932): Türkçe Mani Metinler I , İstanbul: Devlet Basımevi.

Müller, F. W. (1908). Uigurica I. Berlin: APAW.

Müller, F. W. (1910). Uigurica II. Berlin: APAW.

Müller, F. W. (1922). Uigurica III. Berlin: APAW.

Müller, F. W. (1931). Uigurica IV. (A. V. Gabain tarafından yayımlandı). . Berlin: APAW.

Nadelyayev, V. M. ve Nasilov, D. M., Tenişev, E. R. ve Şçerbak, A. M. (1969). Drevnetyurskiy Slovar. Leningrad: Izdatel’stvo Nauka.

Orkun, H. N. (1936, 1938, 1940, 1941). Eski Türk Yazıtları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Ölmez, M. (1991). Altun Yaruk III. Kitap, (=5. Bölüm) (Suvar ṇaphâsûtra), Ankara.

Ölmez, M. (2003). Çağataycadaki Eskicil Öğeler Üzerine. Dil ve Edebiyat Araştırmaları Sempozyumu. Mustafa Canpolat Armağanı, s. 135-142, Ankara.

Radloff, W. (1911). Kuanşi-im Pusar. St. Petersbourg: Commissionnaires de I’Académie İmpériale des Sciences.

Radloff, W. (1911). Nachtràge zum Chuastvanit. St. Petersbourg: Bulletin de I’Académie İmpériale des Sciences.

Radloff, W. (1911). Uigurische Sprachdenkmäler. Leningrad: Akademic der Wissenschaften. Röhnborn, K. (1977). Uigurisches Wörterbuch, Sprachmaterial der Vorislamischen Türkischen Texte aus Zentralasien. Franz Steiner Verlag GMBH-Wiesbaden.

Tarama Sözlüğü (1962, 1977). C. I II, III, IV, V, VI, VII. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Taş, İ. (2008). Yusuf ve Zeliha. (Yayınlayan: Mehmet ÖLMEZ). İstanbul.

Tekin, T. (1988). Orhon Yazıtları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Toparlı, R. (1988). Mu ¡ inü’l- Mürid. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Yayınları.

Türkçe Sözlük (2009). ( Baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Usta, H. İ. (2011). Orta Asya Kur’ân Tefsiri, Türk Dilinin Tarihi Kaynakları. Ankara.

Üşenmez, E. (2014) Eski Anadolu Türkçesinde Arkaik (Eski) Öğeler. İsanbul: Akademik Kitaplar Yayınları.

Yıldız, O. (2008). Yusuf ve Zeliha. Ankara: Akçağ Yayınları.

Yüce, N. (1993). Mukaddimetü’l-Edeb. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Zajaczkowski, A. (1954). Bulgat Al Muştâq Fi Lugat At-Turk Wa-l-Qıfzâq II. Warzawa.