Mersiye Türünün Mizahî Eleştirisi: Meâlî’nin Mersiye-i Gürbesi

Hayatın evrelerinden biri olan ölümü ve ölenin kaybı karşısında insanoğlunun acısını ifade etme şekli çeşitli biçimlerde gerçekleş¬miştir. Bu ifade edişin edebî biçimlerinden biri de mersiyelerdir. Mersiyeye ölen kişilere yapı¬lan güzellemeler de denebilir. Mersiyelerde, kaybedilen varlığın iyilikleri, meziyetleri, ya¬şarken sergilediği başarıları ve ayırt edici özel¬likleri çoğu zaman abartıya kaçacak şekilde sı¬ralanır. Bu şiirler, padişah, şehzade, devlet bü¬yüğü, din adamı, akraba veya arkadaş için ya¬zılabildiği gibi kaybedilen şehirler ve hayvan¬lar için de yazılmıştır. Bunlardan biri de 16. yüzyıl şairlerinden Meâlî’ye aittir. Meâlî, kay¬naklarda neşeli mizaçlı, hafif meşrep, görenle¬rin gülmeden duramadığı, köse bir adam olarak tanımlanmıştır. Şiirlerinde, hicve ve mizaha devrin şiir anlayışını zorlayacak ölçüde yer vermiştir. Meâlî, ölümün acı verici bir ifadesi olan mersiye türünü, ince ve zarif zekâsıyla “Mersiye-i Gürbe” adlı 21 bentlik şiirinde hic¬vetmiştir. O, mersiye geleneğinin abartılı un¬surlarını mübağalalı bir şekilde, ölmüş olan ke¬disi üzerinden mizahî bir üslûpla eleştirir. Ça¬lışmamızın amacı, ilk anda güldüren 21 bentlik “Mersiye-i Gürbe”yi mersiye geleneği içinde ele alarak, onun yapı özelliklerini ve türünün mizâhî bir hicvi olduğunu ortaya koymaktır.

Anahtar Kelimeler:

mersiye, Meâlî, mizah, hiciv, mersiye-i gürbe

Humorous Criticism of Elegies: Mersiye-i Gurbe of Meali

Death which is one of the life stages and various ways to express the suffering of human beings in the face of the loss of the deceased have been demon¬strated in a variety of ways. The literary form of this expression is an elegy. Elegies are a kind of folk lyr¬ics in praise of the deceased or the lost. Favours, vir¬tues, successes and distinguishing characteristics of the lost are listed often in an exaggerated way. These poems have been composed to sultans, princes, statesmen, the religious leaders, relatives or friends as well as to lost cities. They are also elegies written to animals apart from those written to persons and places. One of them was written by the 16th century poet Meâlî. In several sources, Meâlî is described as a beardless man who was cheerful and frivolous by temperament, and it is also mentioned that those who saw him could not stop laughing. Meâlî fea¬tured satire and humor in his poems to such an ex¬tent to push the understanding of that time. Using his subtle wit and elegant intelligence, Meâlî sati¬rized/criticized an elegy that is the literary expres¬sion of the painful experience death in his 21-stanza poem entitled “Mersiye-i Gürbe” (literally trans¬lated as “Elegy to the Cat”). He criticized the extrav¬agant elements of the Ottoman elegiac tradition via this dead cat in a humorous and exaggerated style. The aim of the present paper is to reveal that the 21-stanza cat elegy that amuses at first is, in fact, a hu¬morous satire/critique on the elegiac literature on the basis of classical elegiac patterns and parts.

Keywords:

Meâlî, humor, satire, mersiye-i gürbe,

PDF

___

Akün, Ö. (1994). “Divan Edebiyatı”. İslâm Ansiklopedisi, (C.9, s.389-427). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. Çiftçi, H. (1998). “Klâsik İslâm Edebiyatında Hiciv ve Mizah”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 10, 139-162. Halman, T. S. (2013). “Me’âlî’nin Melâli Hirre-nâme veya Mersiye-i Gürbe”. AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Semih Tezcan’a Armağan, 13, 191-197. İpekten, H. (1994). Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri ve Aruz. İstanbul: Dergâh Yay. İsen, M. (1994). Acıyı Bal Eylemek Türk Edebiyatında Mersiye. Ankara: Akçağ Yay. İsen, M., Horata, O., Macit, M., Kılıç, F. ve Aksoyak, İ. H. (2009). Eski Türk Edebiyatı El Kitabı. Ankara: Grafiker Yay. İsen,M.(2013).“Meâlî”.http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=30 [erişim tarihi: 17.01.2016] Kılıç, Z. (2012). “Türk Edebiyatında Birbirine Yakın Üç Kelime: Hiciv, Medih ve Hezel”. Turkish Studies 7/3. 1741-1750. Kılınç, A. (2007). “Metinlerarası İlişkiler Bağlamında Ömer Seyfettin’in Halk Anlatı Kaynaklı Hikâyeleri”. 1. Dünden Bugüne Ömer Seyfettin Sempozyumu. İstanbul: Gönen Belediyesi Kültür Yayınları. Kocatürk, V. M. (2016). Büyük Türk Edebiyatı Tarihi Başlangıçtan Bugüne Kadar Türk Edebiyatının Tarihi, Tahlili ve Tenkidi. İstanbul: İkü Yayınevi. Kortantamer, T. (2004). “Kuruluştan Tanzimat’a Kadar Osmanlı Dönemi Türk Mizahının Kısa Bir Tarihi”. Eski Türk Edebiyatı Makaleler, s. 138-169. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10720,eskiturkedebiyatipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 13.10.2016) Levend, A. S. (1984). Divan Edebiyatı Kelimeler ve Remizler Mazmunlar ve Mefhumlar. İstanbul: Enderun Kitabevi. Mengi, M. (1983). “Eski Edebiyatımızın Mersiyelerine Toplu Bir Bakış”. Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları II, Prof. Dr. Harun Tolasa Özel Sayısı, 91-101, İzmir: Ege Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Yayınları. Mermer, A. Koç Keskin, N. (2005). Eski Türk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yay. Pala, İ. (2009). Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yay. Şahin, Ö. (2017). Meâ’lî’den Nâmık Kemâl’e Kedi Mersiyesi. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, (Yaz 2017) 12/1: 217-238 / (Summer 2017) 12/1: 217-238. Şentürk, A. A. (2013). Osmanlı Şiiri Antolojisi. İstanbul: YKY. Türk Dil Kurumu. (2005). Türkçe Sözlük (10. bs.). Ankara: Türk Dil Kurumu.