Hasan-ı Sabbah

Hasan-ı Sabbâh Nizârî Ismâ'îlîlerin Alamût'taki ilk dâ'îsidir. Kûfe'li bir İmâmî Şî'î'Alî b. es-Sabbâh el-Himyerî'nin oğlu olup M. 1052 veya 1053 yılında Kum'da dünyaya geldi. Rey'de ve orada tahsil gördü, on yedi yaşından sonra bir ara, Ismâ'îlîlik mezhebine girdi. 464/1071-72'de Selçuklu topraklarında baş İsmâ'îlî dâ'îsi 'Abdü'l-Melik b. 'Attâş'ın yardımcısı oldu; 469/1076-77'de muhtemelen eğitim için Mısır'a gönderildi, orada yaklaşık üç yıl kaldı. İran'a dönünce, İsmâ'îlî davası için geniş çapta seyahatler yaptı. 483/1090'da garnizon arasında kendi mezhebinin görüşlerini benimseyenlerin yardımıyla Deylemân'da Rûdbâr'da kayalık üzerindeki Alamût Kalesi'ni ele geçirdi. Aynı zamanda o, burada bir devlet kurdu ve görüşlerini yaymak için propaganda faaliyetlerine girişti. Kurmuş olduğu Haşîşîler ve Fidâ'îler (Fedâîler) teşkilâtı ile etrafa dehşet saçtı. Bu devlete 1257 yılında Moğollar tarafından son verildi. Tarafımızdan Türkçeye tercüme edilen bu yazı, Hasan-ı Sabbâh'ın hayatını, Alamût Kalesi'ni ele geçirmesini ve bu bölgede ve diğer yerlerde kendi görüşlerini yaymak için yaptığı propaganda faaliyetlerini ele almaktadır.

Hasan-i Sabbâh

Hasan-i Sabbâh is first dâ'î of the Nizârî Ismâ'îlîs at Alamût. He was born at Qumm in A. D. 1052 or 1053, son of an Imâmî Shî'î of Kûfa, 'Alî b. al-Sabbâhal-Himyarî. He studied at Rayy and there, some time after the the age of seventeen, was converted to Ismâ'îlism. In 464/1071-72 he became a deputy of ' Abd al-Malik b. ' Attâsh, chief Ismâ'îlî dâ'î in the Saljûk domains; in 469/1076-77 he was sent to Egypt, presumably for training, where he remained about three years. On returning to îrân, he travelled widely in the Ismâ'îlî cause. In 483/1090 he seized the rock Fortress of Alamût in Rûdbâr in Daylamân with the aid of converts among the garrison. At the same time, he founded a state here and he started propagandist activities for the sake of spreading his own order. He terrorized the surroundings with the organization of Assassins and Fidâ'îs, founded by him. This dynasty was brought to an end by Mongols in 1257. The present article translated by me into Turkish deals with the life ofHasan-i Sabbâh, his seizure of the Fortress of Alamût and his propagandist activities for the sake of spreading his own order in these lands and other places.

PDF

___

Abdullah Cevdet, v. dğr., Ömer Hayyam, Rubailer, yayına haz. ve çev. Mehmet Kanar, İstanbul 2000, s. 20-21, 34-36, 214-215, 217, 218.
Anıl, Yaşar Şahin, Alamut Terörünün Kaynakları ve Hasan Sabbah, İstanbul 2003.
'ÂrifTâmir, 'Alâ Ebvâbi Alamût, Harîsa 1959.
Ateş, Ahmed, "Gazâlî'nin "Bâtmîlerin Belini Kıran Deliller"i: "Kitâb Kavâsim al-Bâtinîya" ", [Ankara Üniversitesi] İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 3, sy. I-II (1954), s. 23-54.
Atıcı, Ayşe, Büyük Selçuklu İmparatorluğu 'nda Bâtinî Hareketi (Hasan Sabbah ile İlk Halefleri ve İran Nizârî İsmâilîleri) (1090-1157), Ankara Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2005.
Babaoğlu, Ali N., Uyuşturucu ve Tarihi, Bağımlılık Yapan Maddeler, İstanbul 1997, s. 80-83.
Bartlett, W. B., The Assassins: The Story of Medieval Islam's Secret Sect, Gloucestershire 2008.
Bartol, Wladimir, Fedaîlerin Kalesi Alamut-Tarihî Roman, çev. Atilla Dirim, Ankara 1998.
Bowen, Harold, "The Sar-gudhasht-i Sayyidnâ, the 'Tale of the Three Schoolfellows' and the Wasaya of the Nizâm al-Mulk", Journal of the Royal Asiatic Society, 1931, s. 771 -782.
Brockelmann, Carl, İslâm Ulusları ve Devletleri Tarihi, çev. Neşet Çağatay, Ankara 1992, s. 147-149, 206-207.
Bulduk, Zeki, "Alamut ve Terör Üzerine", Kitap Haber, sy. 5 (Temmuz-Ağustos 1998), s. 42-43.
Bulut, Faik, Eşitlikçi Dervişan Cumhuriyetleri ve Hasan Sabbah Gerçeği, İslâm'da ÖzgürlükArayışı-3, 2. baskı, İstanbul 2002.
Burman, Edward, The Assassins-Holy Killers of Islam, Wellingborough 1987.
Campbell, Anthony, The Assassins of Alamut, Lulu.com, United Kingdom 2008.
el-Cellâd, Muhammed Velîd, "Alamût",, el-Mevsû'atü'l-Arabiyye, Mü'essesetü's-Sâlihânî li't-Tıbâ'a, Dimaşk 2001, III, 404-406.
Cüveynî, Tarih-i Cihan Güşâ, çev. Mürsel Öztürk, Ankara 1999, s. 495-577 ve tür. yer.
Çağatay, Neşet-Çubukçu, İbrahim Agâh, İslâm Mezhepleri Tarihi, 3. baskı, Ankara 1985, s. 84-89.
Çubukçu, ibrahim Agâh, islâm Düşüncesi Hakkında Araştırmalar, 2. baskı, Ankara 1983, s. 66-67, 76-77, 224.
Daftary, Farhad, The Assassin Legends: Myths of the Isma 'ilis, London 1994.
Daftary, Farhad,Muhalif Islâmın 1400 Yılı: Ismailîler-Tarih ve Kuram, çev. Ercüment Özkaya, Ankara 2001.
Daftary, Farhad,"İsmailîler Arasında Entelektüel Hayat: Bir Özet", İslâm 'da Entelektüel Gelenekler, haz. Farhad Daftary, trc. Muhammet Şeviker, İstanbul 2005, s. 105-129.
Doğrul, Ömer Rıza, Hasan Sabbah 'ın Cennet Fedaîleri, İstanbul 1975.
Ebüzziyâ Tevfîk, Hasan b. Sabbâh, İstanbul 1300.
Ebüzziyâ Tevfîk,"Terâcim-i Ahvâl: Hasan Sabbâh", Muharrir, nr. 3 (1 Rebîülevvel 1293), s. 93-96; nr. 4 (1 Rebîülâhir 1293), s. 125-128; nr. 5 (1 Cemâziyelevvel 1293), s. 129-134.
Franzius, Enno, History of the'Order of Assassins, New York 1969.
Franzius, Enno,"Alamut Kalesi (1090-1092)", çev. Süleyman Tülücü, EKEV Akademi
Dergisi, c. 2, sy. 2 (Mayıs 2000), s. 77-83. Frere, Jean-Claude, L 'Ordre des Assassins, Paris 1973.
(Günaltay), Mehmed Şemseddin, (Hurâfâttan Hakikate), Hurâfeler ve İslâm Gerçeği, yayma haz. Ahmet Gökbel, İstanbul 1997, s. 161-186.
Hammer-Purgstall, Joseph von, Die Geschichte der Assassinen aus Morgenlândischen Quellen, Stuttgart und Tübingen 1818 [İngilizce çevirisi: The History of the Assassins, translated by Oswald Charles Wood, New York 1835, 1968].
"Hasan [al-Hasan b. al-Sabbâh]", İA, V/l, 311-312.
"Haşşâşîn", İA, V/l, 355-357.
Heine, Ernst W, Güvercinin Gerdanlığı Alamut'a Dönüş-Tarihî Roman, çev.
Atilla Dirim, Ankara 2002.
Hodgson, M. G. S., "Alamüt (The Dynasty)", EP (İng.), I, 353-354.
'îd, Muhammed Fethî, "Kal'atü Alamût ve Firdevsühe'l-Mez'ûm", Mecelletü'l-Ezher, LI/10 (1399/1978), s. 2455-56.
Ivanbw, W., Studies in Early Persian Ismailism, Leiden 1948.
Ivanbw, W.,Alamut and Lamasar, Tahran 1960.
Ivanbw, W.,"Alamut", The Geographical Journal, LXXVII/1 (January 1931), s. 38-45.
Ivanbw, W.,"Some Ismaili Strongholds in Persia", Islamic Culture, XII (1938), s. 383-392.
Kafesoğlu, İbrahim, Sultan Melikşah Devrinde Büyük Selçuklu imparatorluğu, İstanbul 1953, s. 128-135.
Kara, Seyfullah, Büyük Selçuklular ve Mezhep Kavgaları, İstanbul 2007, s. 126-153.
Kaygusuz, İsmail, Nizarı Ismailî Devletinin Kurucusu Hasan Sabbah ve Alamut (Öğretisi, Tarihi, Felsefesi), İstanbul 2004.
Keightley, Thomas, Secret Societies of the Middle Ages: The Assassins, the Templars, and the Secret Tribunals of Westphalia, United States 2005.
Kişâverz, Kerîm, Hasan-ı Sabbâh, Tahran 1344 hş.
Köymen, Mehmet Altay, Selçuklu Devri Türk Tarihi, Ankara 1989, s. 206-220.
Lamb, Harold, Yıldızların Efendisi Hayyam-Tarihî Roman, çev. Suat Kaya, 2. baskı, Ankara 2001.
Lewis, Bernard, Haşîşîler: Ortaçağ İslâm Dünyasında Terörizm ve Siyaset, çev. Ali Aktan, İstanbul 1995, diğer bir çevirisi: Kemal Sarısözen, Haşîşîler: islâm 'da Radikal Bir Tarikat, İstanbul 2005.
Lewis, Bernard,"İsmâilîler", İA, V/2, 1120-1124.
Lewis, Bernard,"The Ismâ'îlites and the Assassins", A History of the Crusades, I, ed.K. M. Setton, Philadelphia 1955, s. 99-132.
Lewis, Bernard,"Haşhışhiyya", EI2 (İng.), III, 267-268.
Lockhart, Laurence, "Some Notes on Alamut", The Geographical Journal, LXXVII/1(January 1931),s.46-48.
Lockhart, Laurence,"Alamüt (The Fortress)", EP (İng.), I, 352-353.
Lockhart, Laurence,"Hasan-ı Sabbâh ve Haşîşîler", çev. Süleyman Tülücü, Atatürk Üniversitesi Ilâhiyat Fakültesi Dergisi, sy. 26 (2006), s. 213-240.
Maalouf, Amin, Semerkant, çev. Esin Talu Çelikkan, 3. baskı, İstanbul 1996.
Madelung, Wilferd, "Ismâ'ıliyya", El2 (İng.), IV, 198-206.
Madelung, Wilferd,"İsmâ'îlîlik: Eski ve Yeni Davet", çev. Muzaffer Tan, Dinî Araştırmalar, c. 8, sy. 25 (Mayıs-Ağustos 2006), s. 281-294.
McCarthy, Kevin, M., "The Origin of Assassin", American Speech, 48/1-2 (Spring-Summer 1973), s. 77-83.
Minûçihr-i Sutûde, Kıla '-ı İsmâ 'îliyye, Tahran 1345.
Mustafa Gâlib, es-Sâ'irul-Himyerî: el-Hasan b. es-Sabbâh, Beyrut 1966.
'Ömer Ebü'n-Nasr, Kal'atü Alamût, el-Hasan b. es-Sabbâh, 2. baskı, Beyrut 1970.
Öz, Mustafa, "İsmâiliyye Mezhebi", Milletlerarası Tarihte ve Günümüzde Şiilik Sempozyumu (Tebliğler ve Müzakereler), İstanbul 1993, s. 605-652.
Öz, Mustafa,"Haşîşiyye", DÎA, XVI, 418-419.
Öz, Mustafa,eş-Şek'a, Mustafa Muhammed, "İsmâiliyye", DÎA, XXIII, 128-133.
Özaydın, Abdülkerim, Sultan. Muhammed Tapar Devri Selçuklu Tarihi (498-511/1105-1118), Ankara 1990, s. 71-88.
Özaydın, Abdülkerim,"Alamut Kalesi", Türk Kültürü, sy. 28 (Eylül 1986), s. 53-57.
Özaydın, Abdülkerim,"Alamut", DÎA, II, 336-337.
Özaydın, Abdülkerim,"Sultan Berkyaruk Devrinde (1092-1104) Bâtmîlerle Yapılan Mücadeleler", Prof. Dr. Fikret Işıltan'a 80. Doğum Yılı Armağanı, İstanbul 1995, s. 177-185.
Özaydın, Abdülkerim,"Hasan Sabbâh", DÎA, XVI, 347-350.
Özaydın, Abdülkerim,"Selçuklular Zamamnda Suriye'deki Bâtınî Faaliyetleri", Türklük Araştırmaları Dergisi, sy. 12 (Eylül 2002), Prof. Dr. Coşkun Alptekin'e Armağan, s. 195-207.
Philippe, Aziz, Les Sectes secretes de l'islam: De l'Ordre des Assassins ata Freres musulmans, Paris 1983.
Sahebjam, Freidoune, Dağın Şeyhi Hasan Sabbah, çev. Faik Baysal, İstanbul
Semenov, A., "Pamir İsmailîlerinin Akidelerine Dair", yayma haz. Ceyhun Ünlüer, Milel ve Nihal, c. 4, sy. 3 (Eylül-Aralık 2007), s. 183-190.
Sevim, Ali-Merçil, Erdoğan, Selçuklu Devletleri Tarihi; Siyaset, Teşkilât ve Kültür, TTK Yay., Ankara 1995, s. 119-122, 131,190, 515.
Stark, Freya, The Valleys of the Assassins, London 1934.
Stark, Freya, "The Assassins' Valley and the Salambar Pass", The Geographical Journal, LXXVII/1 (January 1931), s. 48-60.
Stark, Freya,"The Country of the Assassins", Journal of the Royal Central Asian Society, 21/2 (April 1934), s. 277-287.
Stark, Freya,"The Valley of the Assassins to the Caspian Sea", Scottish Geographical Journal, 53/3 (May 1937), s. 155-166.
Şehristânî, el-Milel ve 'n-Nihal, çev. Mustafa Öz, yayma haz. Mehmet Dalkılıç, İstanbul 2008, s. 171-177, 502-503.
Tarr, Judith, Alamut, New York 1989.
Timur, Kemal, "Süleyman Muslî ve Semerkant Romanlarında Batmîlik ve Hasan Sabbah", Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, sy. 31 (2006), s. 217-232.
Togan, A. Zeki Velidi, "Alamut", İA, I, 289-290.
Turan, Osman, Selçuklular Tarihi ve Türk-Islâm Medeniyeti, 2. baskı, İstanbul 1969, s. 184, 245-248,401.
Tülücü, Süleyman, "Ahmed Midhat Efendi'nin "Süleyman Musulî" (Musullu Süleyman) Adlı Romanında Hasan-ı Sabbâh ve Bâtmîler'le İlgili Bilgiler", Atatürk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, sy. 14 (1999), s. 25-45.
Wasserman, James, The Templars and the Assassins: The Militia of Heaven, Vermont 2001.
Willey, Peter, The Castles of the Assassins, London 1963; Türkçe tercümesi: İlhan Kaya, Alamut Kalesi [dış kapakta Alamut Kalesi, Haşhaşîler, Hasan Sabbah ve Fedaîleri şeklinde], İstanbul 2007.
Willey, Peter,Eagle's Nest: Ismaili Castles of Iran and Syria, London 2005.
[Yaltkaya], Mehmed Şerefeddîn, "Fâtımîler ve Hasan Sabbâh", Dârülfünûn İlâhiyat Fakültesi Mecmuası, 1/4 (1926), s. 1-44.
Yazıcı, Tahsin, "Fidâî", Dİ A, XIII, 53.
Yuvalı, Abdulkadir, "Selçuklular Zamanında Batınîler'in Faâliyetleri", Fırat Üniversitesi Dergisi (Sosyal Bilimler), III/2 (1989), s. 289-298.
ez-Zehebî, Şemsüddîn, Siyerü A 'lâmi 'n-Nübelâ', nşr. Beşşâr ' Avvâd Ma'rûf-Muhyî Hilâl es-Sirhân, 3. baskı, Beyrut 1406/1986, XXII, 158.
Zeydân, Corcî, Selâhaddîn Eyyûbî ve Haşhaşîler (Ismâilîler), yayma haz. Ahmet Cemil, İstanbul 2002.
Kısaltmalar
DİA: Türkiye Diyanet Vakfı islâm Ansiklopedisi, I-, İstanbul 1988-.
El2 (İng.) : The Encyclopaedia of Islam, I- , New Edition, Leiden 1960-.
İA: İslâm Ansiklopedisi, I-XIII, İstanbul 1940-1988.
TTK : Türk Tarih Kurumu (Ankara).