FARABİ’NİN İNSAN TASAVVURU

Biz bu yazımızda, Farabi'nin insan tasawurunu ele alacak, onun insan tasavvurunu kullandığı kavramlardan ve yaptığı tanımlardan hareketle tespit edecek, Farabi düşüncesindeki insan tasawurunu ortaya koyamaya çalışacağız. Öz olarak belirtmek gerekirse, Farabi'nin insan tasawuru, bir madde--suret, tasawuru, bir amir--memur tasavvurudur. Bir cevher--araz ilişkisi de olan madde--suret tasawuru, iç içe geçen üç latif varlıktan, yani akıl--ruh--nefs'ten oluşmakta, özünde akıl yer almaktadır. Her üçünün mahalli, merkezi organ "kalb"tir. Farabi, bu düşüncesini Kuran'ın "mişkat içindeki kandilin nuru" metaforuyla örnekler. Amir--memur ilişkisi, öncelikle akıl--ruh--nefs arasında gerçekleşir. Ruhun ve nefsin memuru olan alt güçler vardır. Akıl ise hepsinin amiridir, çünkü ilk ve önce olandır. Bedenin amiri ise "kalb"tir. Çünkü kalb, her üç amirin mahallidir. Akıl, iki temelden oluşan felsefeyi ortaya koyar. Bu iki temel ilim/teori ve irade/pratik/dir. Felsefeden amaç, en yüce sebebin bilgisine ve mutluluğa ulaşmaktır. Ancak insan türü, tek başına mutluluğu elde edemez. İnsanın şehir oluşturmaya ve yardımlaşmaya ihtiyacı vardır. Şehri kuran ve diğer insanlara rehberlik yapacak olan, filozof--nebi'dir.

FARABİ’NİN İNSAN TASAVVURU

In this article, we will discuss the human conceptions of Farabi and try to show his human imaginations. We will detect Farabi's human conceptions, using his human concepts and definitions. ln summary, specifically, Farabi's human imagination is matter—form and senior— officer relationship. Both the matter—form imagination and substance—accident relationship are formed from three nested subtlebeing, namely reason—spirit—soul, reason is located in its essence. The place of all three is the central member, heart. Farabi givesthe Quranic metaphor "The light of the lamp in the mishkat’ as an example on histhisidea. First of all senior—officer relationship occurs between reason—spirit—soul. Sprit and soul have got powers which are their workers. Reason is the chief and the head of all because of being first and before. Heart is the officer of body. Because the heart is the place of all three officers. Reason produces the philosophy consisting of two parts. These two parts are theoretical (ilm or nazarî) and practical (irade or amalî) philosophy. The aim of philosophy is to approach knowledge of the Supreme reason and happiness. But human species cannot achieve happiness alone. Man need to build city and help each other. Man who builds the city and guides the city people is philosopher—Messenger.

PDF

___

AL—l YASİN, Cafer. el—Farabi fi hududihi ve rusumihi, Beyrut, 1985.
ALPER, Ömer. lslam Felsefesinde Akıl—Vahiy Felsefe—Din İlişkisi. lstanbul: Ayışığı Kitapevi, 2000.
ARNELDEZ, Roger. ”Farabi'nin Felsefi Sisteminde Nefs ve Alem", (çev. Hayrani Altıntaş), AÜ. İlahiyat Fakültesi Dergisi, (XXIII/1978): 349—358.
ATAY, Hüseyin. "Farabi'nin Yaratılış Nazariyesi", Diyanet Dergisi, XVI/ 3, 1977.
AYDİN, İ.Hakkı. Farabi'de Metafizik Düşünce. İstanbul: Bil Yayınları, 2000.
AYDİN, İ.Hakkı. Farabi'de Bilgi Teorisi. lstanbul: Ötüken, 2003.
AYDİN, Mehmet. "Farabi'de Pratik Akıl Yürütme”, DEÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, (XXI/2005): 149—174.
AYDİNLİ, Yaşar. Farabi'nin Siyaset Felsefesinde 'İlk Başkan' (er—Reis el—Ewel) Kavramı, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2/2, 1987: 291—302.
AYDİNLİ, Yaşar. Farabi’de Tanrı—İnsan İlişkisi. lstanbul: İz Yayın.2000.
AYDİNLİ, Yaşar. “Farabi'nin Bilgi Anlayışına genel Bir Bakış", Bilimname, IV. 2004.
BAYRAKLI, Bayraktar. "Fadıl Devlette Reis", Farabi'de Devlet Felsefesi, lstanbul: Doğuş, 1983.
BOLAY,M.Naci. Farabi ve İbn Sina’da Kavram Anlayışı, lstanbul: MEB, 1990.
CEVİZCİ, Ahmet. Felsefe Sözlüğü. lstanbul: Paradigma, 2010.
DAVİDSON, Herbert A. "Risale fi’l—akl", AÜİFD, (çev. Eyüp Şahin), (II/2004): 271—277.
EBU HANİFE. el—Alim ve'l—Müteallim, Thk. Mehmed Zahid Kevseri, Kahire: Matbaatu'l—envar, 1368.
FARABİ. "Cevabat li—mesail suile anha", Risalatân Felsefiyetân, thk.Cafer Al—i Yasin, Beyrut: Darulmenahil, 1987.
FARABİ. Kitab ârâu ehli'l—medineti'l—Fazıla, thk. E. Nasri Nadir, Beyrut: Darulmeşrik, 1986. Türkçesi İdeal Devlet, El—medine el—fazıla, (çev. Nafiz Danışman), Farabi H. Gazi Topdemir neşri, Farabi içinde. İdeal Devlet (El—Medinetü'l—Fazıla), (çev. Ahmet Aslan), Ankara: Vadi, 1990.
FARABİ. Risaletü't—tenbih ala sebili's—saade, Thk.Sehban Halifât, Amman.Türkçe (çev.Hanifi Özcan), Farabi'nin İki Eseri içinde, 1987.
FARABİ. Şeraitu'l—yakin, Neş.M.Türker Küyel. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1990.
FARABİ. Kitabu'l—mille ve nusus uhra, thk. Muhsin Mehdi, Beyrut: Darulmeşrik, 1991.
FARABİ. el—Siyase el—medeniye, Thk.Ali Bumelhem, Beyrut: Dar ve mektebetü'l—hilal, 1994. Tür. Es— Siyasetü'l—medeniye veya mebadiu'l—mevcudat, (çev. M.
Aydın&A.Şener&M.R.Ayas), lstanbul:Kültür Bakanlığı, 1980.
FARABİ. Tahsilü's—saade,Thk.Ali Bumelhem, Beyrut: Dar ve mektebetü'l—hilal, 1995. Türkçesi.
Mutluluğa Ulaşma, (çev. H. Atay), Farabi H. Gazi Topdemir neşri.
FARABİ. lhsau'l—ulum, Thk.Ali Bumelhem, Beyrut: Darumektebeti’l—hilal, 1996.
Türkçesi İlimlerin Sayımı, çev. A. Ateş, Farabi H. Gazi Topdemir neşri.
FARABİ. "Aklın Anlamları", lslam Filozoflarından Felsefe Metinleri, (çev. Mahmut Kaya), Klasik, İstanbul 2005a, 127—130.
FARABİ. Fusul, vwvw.el—mostaFa.com: Fusulü’l—Medeni, Farabi'nin İki Eseri, (çev. Hanifi Özcan), İstanbul: İFAV, 2005b.
FARABİ. Kitabu'l—huruf, (çev. Ömer Türker), İstanbul: Litera, 2008.
FARABİ. Makalat el—Refia fi usuli'İ—ilmi't—tabii Tabiat İlminin Kökleri Hakkında Yüksek Makaleler, (çev.
Necati Lugal ve Aydın Sayılı), neşr. Hüseyin Gazi Topdemir, Farabi, İstanbul: Say Yayınları, 2009.
FİLİZ, Şahin. İlk İslam Hümanistleri İhvan—ı safa Topluluğu ve İnsan Felsefesi, Konya: 11 Eylül, 2002.
GÖRKAŞ, İrfan. "Hacı Bektaş Veli, Makalat ve Bilgi Sorunu", Erdem İ—İİ—İİİ Atatürk Kültür Merkezi Dergisi, Ankara: 1996, 8/24, 999—1005.
HAMMOND, Robert. “Psikolojisi”, İslam Felsefesi ve Ortaçağ Düşüncesine Etkisi. İstanbul: Alfa, 2001.
HAWİ, Sami S. "İbn Tufeylin Farabi’nin Bazı Görüşlerinin Eleştirisi", Sakarya Ünv. İlahiyat Fakültesi Dergisi, çev. Atilla Arkan, 2002, Sayı 5.
KONUK, Ahmed Avni, İbn Arabî Tedbirat—ı İİahiyye Terceme ve Şerhi, (Yay. Haz. Mustafa Tahralı), İstanbul: İz Yayıncılık, 2004.
KÖKTÜRK, Milay. "Farabi'de Psikoloji”, PAÜ Eğitim Fakültesi Dergisi, (2/1997): 55-7ı. L.BLACK, Deborah. "Piskolojide Nefs ve Akıl", İslam Felsefesine Giriş, Peter Adamson Richard C. Taylor neşri, (çev. C. Kaya), İstanbul: 2007, 339—358.
MAROUET, Yves. "Farabi'de İniş ve Yükseliş: İkiye Ayrılan Bir Bağlantı Zinciri", Uluslararası İbn Türk, Harezmi, Farabi, Beyruni ve İbn Sina Bildirileri 1985, (çev. Kenan Gürsoy), Ankara: 1990, 203— 2".
MÜCAHİD, H. Tevfik. Farabi'den Abduh'a Siyasi Düşünce. (Tür. Vecdi Ala/üz), İstanbul: İz, 2005.
OLGUNER, Fahrettin. Farabi. İzmir: 1993.
ÖZGEN, M. Kasım. Farabi'de Mutluluk ve Ahlak İlişkisi. İstanbul: İnsan Yayınları, 1997.
SARI, Mehmet Ali. "Farabi Epistemolojisinde Akıl", Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, (5/2005): 87— 98.
SEZGÜL, İbrahim. “Farabi'nin Siyaset Felsefesi", Felsefe Dünyası, (47/2008): 198—205.
ŞAHİN, Eyüp. "Farabi'nin Düalizmi", Felsefe Dünyası, (47/2008): 185—197.
TERKAN, Fehrullah. "Eİ—Farabi'ye Atıcedilen Yeni Eflatuncu Bir Eser: Risale fi'l—ilmi'l—ilahi", Divan İlmi Araştırmalar, 2006, Sayı 20: 185—226.
TOKAT, Latif. “Farabi Felsefesinde Mutluluğun Eleştirilmesi", Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, (Vİ/3, 2006): 133—157.
TOKTAŞ, Fatih. Farabi'de Ahlak ve Siyaset. Samsun: Etüt, 2009.
TOKU, Neşet. İslam Felsefesine Giriş, Ankara: Savaş, 2007.
TOPDEMİR, Hüseyin Gazi. Farabi, İstanbul: Say, 2009.
UYANIK, Mevlüt. İslam Bilgi Felsefesinde Kalbin Anlaması Gazali Örneği, Ankara: Araştırma Yay., 2006.
UYSAL, Enver. "Farabi ve Kindi'de Akıl ve Nefs kavramlarının Ahlaki İçeriği", Uludağ Ünv. İlahiyat Fakültesi Dergisi, (ı3/2, 2004): ı4ı—ı56.