Barâk Hâcib ve Kutlughanlılar (Kirmân Karahıtayları)’ın Kuruluş Süreci

Kutlughanlılar (Kirmân Karahıtayları) İran’da büyük Deşt-i Lut Çölü’nün güneybatısında bulunan Kirmân’da Hicri 619 (Miladi 1222-23) yılında Barâk Hâcib tarafından kurulmuş yerel bir hanedanlıktır. Hanedanın kurucusu olan Barâk, Karahıtay Hükümdarı Gürhan’ın hâcibi olarak Karahıtaylara hizmet etmekteydi. Ancak daha sonra Karahıtaylar’ın yıkılmasıyla birlikte daha önce elçi olarak gönderildiği Hârizmşâh Alâaddîn Muhammed’in hizmetine girdi. Alâaddîn Muhammed’in oğlu Gıyâseddîn Pîrşâh babasının ölümünden sonra Irak-ı Acem’e yerleştiğinde Barâk da onun gözde emirleri arasına girerek İsfahân valiliğine tayin edildi. Bu görevden kısa bir süre sonra Hârizşâhlar’ın zayıflamasıyla birlikte Kutlug Han unvanıyla meşhur olan Barâk, Kirmân’a hâkim oldu ve Kutlughanlılar hanedanı kurdu.

Anahtar Kelimeler:

Barâk Hâcîb, Hârizmşâhlar, Gıyâseddîn Pîrşâh

Barâk Hâjib and Establishment Process of the Kutlughans (Kirmân of Karahitays)

Kutlughans (Kirman of Karahitays) was a local dynasty founded by Barâk Hâjib in Hijri 619 (AD 1222-1223) in Kirman, located on south-west of the Great Deşt-i Lut desert in Iran. Barâk, the founder of the dynasty, was serving as statesman for Gürhan who was the ruler of the Karahitays. Later on, following the collapse the Kharahitays, he entered to service of Hârizmşâh Alâaddîn Muhammed to whom he had served before as envoy. When Gıyâseddîn Pîrşâh who was the son of Alâaddîn Muhammed settled in Iraq-Acem after his father's death, Barâk was appointed as the governor of İsfahan as a favorite governor. After a short period; the Barâk, famous for the title of Kutlug Khan, controlled Kirmân and founded Kutlughans dynasty due to weakening of the Hârizmşâhs.

Keywords:

Barâk Hâjib, Hârizmşâhlar, Gıyâseddîn Pîrşâh,

PDF

___

Abd el-Muhammed Âyetî. (1383 hş). Tahrîr-i Târîh-i Vassâf. Tahrân: Pejûheşgâh-i Ulûm-i İnsânî ve Mutâleât-i Ferhengî. Ahmed Ali Han Vezîrî. (1364 hş). Târîh-i Kirmân, C. I, Neşr. Bâstânî-i Pârîzî ( Muhammed İbrahim). Tahrân: İntişârât-i İlmî. Alaaddin Ata Melik Cüveynî. (2013). Tarih-i Cihan Güşa, (Çev. Mürsel Öztürk). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. Âştîyânî, Abbâs İkbâl. (1387 hş). Târîh-i Moğol, Tahrân: Müessese-yi İntişârât-i Nigâh. Atâ Melik b. Muhammed Cüveynî. (1391 hş). Târîh-i Cihangüşây-i Cüveynî, Neşr. Muhammed Kazvînî. Tahrân: Müessese-yi İntişârât-i Nigâh. Barthold, W. (1990). Moğol İstilâsına Kadar Türkistan, (Haz. Hakkı Dursun Yıldız). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. Barthold, W. (1979). “Barak Hâcîb”, İslam Ansiklopedisi, C. II. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. Benâketî. (1348 hş). Târîh-i Benâketî (Ravzat ûlî’l-elbâb fî Ma’rifeti’t-tevârîh ve’l-ensâb), Neşr. Ca’fer Şi’ar. Tahrân: Silsile-i İntişârât-i Encümen-i Âsâr-i Millî. Caferî, Hasan. (1389 hş). Târîh-i Yezd, Neşr. İreç Afşâr. Tahrân: Şirket-i İntişârât-i İlmî ve Ferrhengî. Ebû Zeyd İbni Haldûn. (1383 hş). Târîh-i İbni Haldûn, (Tercüme-i Abdulmuhammed Âyetî), C. IV. Tahrân: Pejûheşgâh-i Ulûm-i İnsânî ve Mutâleât-i Ferhengî. Esîr, İbnü’l. (1987). El-Kâmîl fî’t-Târîh, C. XII, (Türkçe Trc. Ahmet Ağırakça-Abdülkerim Özaydın). İstanbul: Bahar Yayınları. Hamdullâh Mustevfî-i Kazvînî. (1364 hş). Târîh-i Güzîde, Neşr. Abdülhüseyin Nevâ’i. Tahrân: İntişârât-i Emîr Kebir. Kadı Ahmed Gaffârî-i Kazvînî. (1338 hş). Târîh-i Cihan Âra. Tahrân: Kitâb-i Furûşî-i Hâfız. Kafesoğlu, İbrahim. (2000). Harezmşahlar Devleti Tarihi (485-618/1092-1221). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. Kâşgarlı Mahmud. (2015). Dîvânu Lugâti’t-Türk, Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin, (Haz. Ahmet B. Ercilasun-Ziyat Akkoyunlu). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Kramers, J. K. (1977). “Kirmân”, İslam Ansiklopedisi, C. VI, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. Minhâc-i Sirâc Osman b. Muhammed el-Cüzcânî. (1363 hş). Tabakât-ı Nâsırî ya Târîh-i İrân u İslâm, C. I, Neşr. Abdülhayy Habibî. Tahrân: Dünyâ-yi Kitâb. Minorsky, V. (2008). Hudûdü’l-Âlem Mine’l-Meşrik İle’l-Magrib, (Çev. Abdullah Duman-Murat Ağarı). İstanbul: Kitabevi Yayınları. Minorsky, V. (1977). “Kutlug-Han”, İslam Ansiklopedisi, C. VI. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. Mîrhând, Muhammed b. Hândşâh-i Belhî. (1358 hş). Ravzatu’s-safâ fî Sîreti’l-enbiyâ ve’l-Mülûk ve’l-Hûlefâ, Neşr. Abbâs Zeryâb, Tahrân: İntişârât-i İlmî. Muîneddîn Natanzî. (1383 hş). Müntehabü’t Tevârîh-i Muînî, Neşr. Pervîn Îstehrî. Tahrân: Esâtîr. Nâsıreddîn Münşî-i Kirmânî. (1328 hş). Sımtü’l-ulâ li’l-Hazreti’l-‘ulyâ, der Târîh-i Karâhıtâiyân-i Kirmân, Neşr. Abbâs İkbâl Âştîyânî. Tahrân: İntişârât-i Esâtîr. Nesevi. (1934). Celalüttin Harezemşah, (Trc. Necip Asım). İstanbul: İstanbul Devlet Matbaası. Özaydın, Abdülkerim. (2002). “Barak Hâcîb ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. V. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları. Öztuna, Yılmaz, (1975). “Kutluğ-Hanlar veya Kirmân Karahıtayları” Türk Ansiklopedisi, C. XXII. Ankara: Milli Eğitim Basımevi. Reşîdüddîn Fazlullâh. (1338 hş). Câmi’ü’t-Tevârîh ez Âgâz-i Peydâyiş-i Kebâyil-i Moğol ta Pâyân-i Dovrey-i Tîmûr Kâân C. I, Neşr. Behmen Kerîmî. Tahrân: İntişârât-i İkbâl. Rûstâ, Cemşît. (1391 “2012”). “Elçîyân-i Karâhıtâyî der Derbâr-i Hârezmşâhîyân; Zemînehây-i Te’esîs-i Silsile-i Karâhıtâiyân-i Kirmân” Târîh-i İran, Şomâre 70/5, Tâbistân- Payîz, ss. 74-102. Spuler, Bertold, (2011). İran Moğolları, (Çev. Cemal Köprülü). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. Şebânkâreî, Muhammed b. Ali b. Muhammed. (1363 hş). Mecmau’l Ensâb, Neşr. Mîr Hâşim Muhaddis. Tahrân: Müessese-yi İntişârât-i Emîr Kebir. Târîh-i Şâhî Karâhıtâiyân-i Kirmân (Anonim), (1379 hş). Neşr. Bâstânî-i Pârîzî. Tahrân: Neşr-i İlmî. Taşağıl, Ahmet. (2002). “Kutluğhanlılar”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. XXVI. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları. Yahya b. Abdullatif Kazvinî. (1363 hş). Lubb et-Tevârih. Tahrân: İntişârât-i Bunyâd u Gûyâ. Yınanç, Mükrimin Halil. (1963). “Celâleddin Harezmşah”, İslam Ansiklopedisi, C. III. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. Zerrînkûb, Rûzbeh. (1391 hş). “Barâk Hâcib”, Dâ’iretü’l-ma’ârif-i Bozorg-i İslâm, C. XI, Tahrân.