Balkanlar’dan Gelen Müslüman Göçmenlerin Malları Sorununa Genel Bir Bakış (1913-1918)

Osmanlı Devleti, kuruluş döneminden itibaren çeşitli tarihlerde göç hareketlerine maruz kalmıştır. Milliyetçilik hareketleriyle devletten kopan topraklardan ve 17. yüzyılın sonları ile özellikle 18. yüzyıldan itibaren girilen savaşlar sonucunda kaybedilen bölgelerden Osmanlı ülkesine yönelik çok sayıda göç olmuştur. Göç hareketliliği 19. yüzyılda artarak devam etmiş, özellikle Balkan Savaşları bu sürecin kırılma noktasını teşkil etmiştir. Eski gücünü kaybeden ve uzun süren savaşların da etkisiyle ekonomisi harap olan Osmanlı Devleti, Birinci Dünya Savaşı yıllarında bir taraftan bu göçmenlerin uygun yerlere iskân ve iaşeleriyle uğraşırken, diğer taraftan bunların göç ettikleri ya da göçe zorlandıkları bölgelerde bıraktıkları malların ortaya çıkardığı sorunlarla da ilgilenmek zorunda kaldı. Osmanlı Devleti’nin sevk ve iskâna tabi tuttuğu Ermenilerin mallarının korunması ve idaresi ile ilgili bir dizi hukuki çalışmalar yaptığı bir dönemde, Müslümanların terk ettiği mallarıyla ilgili herhangi bir düzenlememenin yapılmamış olması dikkat çekicidir. Günümüzde dahi Ermenilerin tazminat talepleri artarak devam ederken, Müslümanların geride bıraktıkları malları konusuna gereken önemin verilmediği görülmektedir. Nitekim bu kişilerin kalan mallarının iadesi için yaptıkları müracaatlar ve ilgili devletlerin uygulamaları da bu düşünceyi doğrulamaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı Devleti, Balkanlar, göç, göçmenler, mallar

Ottoman Empire had been exposed to movements of migration in various times since its foundation. So many migrations to Ottoman country occurred from areas lost in battles fought since 17th and 18th centuries, and from lands drifted away from the government with Nationalist movements. Migration mobility continued increasing in number, and Balkan Wars, especially, constituted the breaking point of this process. Ottoman Empire, who lost its former power and whose economy was badly affected because of the long lasting wars, had to take care of the proper settlement and feeding affairs on the one hand, and had to handle with the problems about the properties that the immigrants left in the places they were forced to migrate, on the other. It is remarkable that no regulation was made related to the properties left by Muslims, while there were some legal studies for protecting and managing Armenians’ properties. Even today, while Armenians’ demands are increasing, it is seen that Muslims’ properties left behind are not taken into consideration. Thus, these people’s appeals for the return of the properties and relevant governments’ practices confirm this thought

Keywords:

Ottoman Empire, Balkans, Migration, Immigrants, Properties,

PDF

___

Arşivler

Başbakanlık Osmanlı Arşivi

Bâb-ı Âlî Evrak Odası

Dâhiliye Nezareti İdare-i Umûmîye

Dâhiliye Nezareti Hukuk Müşavirliği

Hariciye Nezareti İstanbul Murahhaslığı

Hariciye Nezareti Hukuk Müşavirliği İstişare Odası Evrakı

Hariciye Nezareti Siyasi Kısım Evrakı Kitap ve Makaleler

Abdula, İ. (2005). Türkiye-Romanya Arasında Göç ve Göçmen Meselesi (1878-1940). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Ağanoğlu, H. Y. (2012). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Balkanların Makûs Talihi: Göç. İs- tanbul.

Akyüz, J. (Yaz 2008). “Göç Yollarında; Kafkaslardan Anadolu’ya Göç Hareketleri”. Bi- lig, (46), 37-56.

Armaoğlu, F. (2003). 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1789-1914). Ankara.

Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, (1995). Arşiv Belgelerine Göre Balkanlar’da ve Anadolu’da Yunan Mezâlimi, I: Balkanlar’da Yunan Mezâlimi. Ankara.

Arslan, S. (2008). Balkan Savaşları Sonrası Rumeli’den Türk Göçleri ve Osmanlı Devleti’nde İskânları. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Edirne: Trak- ya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Bayraktarova, E. (2009). Bulgaristan’daki Müslüman Azınlıkların Statüsü (1908-1919). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.

Çağ, G. (2013). “Atayurttan Anayurda Bir Göç Hikâyesi: Balkanlardan Sakarya’ya Göç- ler”. Türk Tarihinde Balkanlar II, Sakarya, 1145-1178.

Çalış, A. K. (2010). Tercüman-ı Hakikat Gazetesine Göre 1914’te Balkanlar. (Yayım- lanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Demirtaş, M. (2009). “Kırım Savaşı ve 93 Harbi Sürecinde Osmanlı Memleketine Ge- len Göçmenlerin Sevk ve İskânları”. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (41), 215-238.

Dündar, F. (2011). İttihat ve Terakki’nin Müslümanları İskân Politikası. İstanbul.

Efiloğlu, A. (2011). “‘24 Mayıs 1920 Tarihli Raporu’na Göre Aşair Muhacirin Müdüri- yet-i Umumiyesi ve Faaliyetleri”. Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Der- gisi, (19), 111-182.

Erim, N. (1953). Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri (Osmanlı İmparatorlu- ğu Andlaşmaları). Ankara.

Gökbunar, A. R. (2004). “19. ve 20. Yüzyıllarda Yaşanan Göçlerin Türk Maliye Tarihi Açısından Analizi”. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, VI (3), 231-252.

Günay, N. (Bahar 2012). “Osmanlı’nın Son Döneminde Ahıska Türklerinin Anadolu’ya Göç ve İskânı”. BİLİG, (61), 121-142.

Halaçoğlu, A. (1995). Balkan Harbi Sırasında Rumeli’den Türk Göçleri (1912-1913). Ankara.

Halaçoğlu, A. (2002a). “Bulgar Mezalimi”. Türkler, XIII, Ankara, 308-315.

Halaçoğlu, A. (2002b). “Balkan Savaşları (1912-1913)”. Türkler, XIII, Ankara, 296-307.

Hamzaoğlu, Y. (2010). Balkan Türklüğü (Osmanlı Öncesi, Osmanlı Dönemi ve Osmanlı Sonrası Sırbistan Türklüğü) III. Üsküp.

Hayta, N. ve Özkan, A. (2013). “Berlin Antlaşması Sonrasında Sırbistan’da Türk Emlakı Meselesi”. Türk Tarihinde Balkanlar II, Sakarya, 813-836.

İnan, Y. (1988-1989). “Bulgaristan’daki Türkler ve Uluslararası Hukuk Açısından Hu- kuksal Statüleri”. İnsan Hakları Yıllığı, No. 10-11, 65-90.

İpek, N. (1999). Rumeli’den Anadolu’ya Türk Göçleri. Ankara.

Jelavich, B. (2009). Balkan Tarihi 2, 20. Yüzyıl. İstanbul.

Köse, O. (Fall 2006). “Bulgaristan Emareti ve Türkler (1878–1908)”. Turkish Studies, I(2), 259-302.

McCarthy, J. (2012). Ölüm ve Sürgün Osmanlı Müslümanlarının Etnik Kıyımı (1821- 1922). (Çev. Fatma Sarıkaya). Ankara.

Okur, M. (2005). “Bulgaristan Türklerinin Maruz Kaldığı Uygulamalarla İlgili Olarak Rumeli İslam Muhacirleri Cemiyeti’nin Bir Talebi”. A. Ü. Türkiyat Araş- tırmaları Enstitüsü Dergisi (Prof. Dr. M. Fahrettin Kırzıoğlu Özel Sayısı), (28), 351-361.

Okur, M. (2006). “Balkan Savaşları”. Balkanlar El Kitabı, I: Tarih (Der. Osman Karatay- Bilgehan A. Gökdağ), Çorum/Ankara, 612-624.

Önal, M. N. (Aralık 1994). “Romanya Türklerine Bakış”. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, (93), 177-190

Özcan, U. (2012). II. Abdülhamid Dönemi Osmanlı-Karadağ Siyasi İlişkileri. Ankara.

Özçelik, M. (Kasım 2012). “1918 Bükreş Antlaşması”. History Studies, IV(4), 261-275.

Özgür, G. (2008). Balkan Savaşları ve Sonrasında Bulgaristan ve Osmanlı Devleti Ara- sında Nüfus Göçü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü.

Özkan, A. (Yaz 2014). “I. Dünya Savaşı’nda Sırbistan’ın Müslümanlara Karşı Tutumu”. Akademik Bakış, VII (14), 49-70.

Özlem, K. (Kış 2008). “Bulgaristan Türklerinin Tarihsel Süreç İçerisinde Dönüşümü, AB Üyelik Süreci ve Türk Azınlığa Etkileri”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, I(2), 341-371.

Saydam, A. (1997). Kırım ve Kafkasya Göçleri (1856-1876). Ankara.

Sarısır, S. (2005). Yunanistan’ın Uyguladığı Türk Sürgünleri (1919-1923). (Yayımlan- mamış Doktora Tezi), Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Ens- titüsü.

Şimşir, B. N. (1989). Rumeli’den Türk Göçleri III, Ankara.

Şimşir, B. N. (2012). Bulgaristan Türkleri (1878-2008). Ankara.

Tarihte Türk-Bulgar İlişkileri. (2004). Ankara: Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları.

Temizer, A. (2014). “İkinci Balkan Savaşı’nda Romanya”. Uluslararası Sosyal Araştırma- lar Dergisi, VII (31), 403-413.