Ali Rıza Paşa Hükümeti Kuva-yı Milliye İlişkileri

Mondros mütarekesini takip eden dönemde, Anadolu'da yer yer teşekkül etmiş bulunan kuva-yı milliye birliklerinin, işgalcilere karşı kazandığı başarılar, bu teşekküllere duyulan güvenin artmasına neden ol¬muştur. Zayıf durumda bulunan nizamiye kuvvetleri yanında, sayıca giderek büyüyen kuva-yı milliye, iaşesi ile silah, araç ve gereçlerini tamamlamak amacıyla Anadolu'da kanunsuz eylemlere başvurmakta idi. Kuva-yı milliye liderleri ile iyi ilişkilerin başladığı Ali Rıza Paşa kabinesi döneminde bu kanunsuz eylemler iki taraf ilişkilerini de olumsuz yönde etkilemekte idi. Bundan dolayı Ali Rıza Paşa kabinesinin askerî kanadı - Harbiye Nezareti İle Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Riyaseti- kuva-yı milliyeyi himayeleri altına almayı düşündü ve bu amaçla çalışmaları başlattı. Ali Rıza Paşa hükümeti, Anadolu'daki kuva-yı milliye hareketini Damat Ferit Paşa gibi haince nitelemediği gibi, aksine, millî mücadele hareketini meşru ve halkın işgalcilere karşı haklarını geri almak için başlattığı bir mücadele olarak görüyordu. Bu yüzden kabinenin kuruluşundan hemen sonra Anadolu ile diyalog kurulması konusunda faaliyete geçildi. Nitekim bu kabine, millî hareketi meşru bir dava olarak tanımakla kalmıyor; önceki hükümetlerin (Damat Ferit hükümetleri) aksine bu hareketin liderleri ile de temasa geçmekte bir sakınca görmüyordu. Kuva-yı Milliyenin lider kadrosunun Ali Rıza Paşa kabinesinde ken¬dilerine yakın gördükleri kişi ise, Harbiye Nazırı Mersinli Cemal Paşa idi. Cemal Paşa da bunun farkında İdi ve mesaisinin büyük bir kısmını kuva-yı milliyenin desteklenmesi yolundaki çalışmalar için harcamaktan geri kalmıyordu . Bu hükümet döneminde Anadolu ile ilişkileri daha da düzenlemek amacıyla Bahriye Nazırı Salih Paşa ve heyeti Amasya'ya gönderilerek milli hareketin lideri Mustafa Kemal Paşa ile münasebete geçildi. Yine bu kabine döneminde, Harbiye Nazırı Mersinli Cemal Paşa'nm kuva-yı milliye hareketinin desteklenmesi yolundaki gizli emir ve uygulamaları da son derece önemlidir. Mersinli Cemal Paşa, İstanbul'da İtilaf Devletleri baskısına rağmen, Milli Mücadele hareketinin ilk safhasında Batı Anadolu’daki düzenli ordu birlikleri aracılığıyla kuva-yı milliyeyi desteklemiş; silah ve malzeme desteği sağlamıştır. Anadolu'da başlatılan millî direniş hareketinin lideri Mustafa Kemal Paşa'ya, işgal güçlerinin tüm baskılarına rağmen itibarının iade edilmesi, kuva-yı milliyenin silah, cephane ve teçhizat bakımından desteklenmesi gibi mühim görevleri yerine getiren Ali Rıza Paşa ve kabinesi, yapılacak arşive dayalı belgesel çalışmalarla Türk Millî Mücadele Tarihi'nde haklı yerini alacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Kuva-yı milliye, Mersinli Cemal Paşa, harbiye nezareti, Ali Rıza Paşa, Mustafa Kemal Paşa

In the period following the Mondros Armistice, the successful battles gained by the National Forces organized partly in Anatolıa against the occupation forces increased the trust in the organizations of these forces. Be sides the Regular Army which was in a weak position, the National Forces increasing gradually conducted illegal actions in Anatolia to maintain its ammunitions and food supplies. These actions conducted by the National Forces disaffected the relations between the cabinet of Ali Rıza Pasha and the leaders of the National Forces in a period during which the relations se- emed to go well. Therefore, the military side of the cabinet of Ali Rıza Pasha -Ministry of War and General Staff considered to protect and pat- ronize the National Forces and so took some actions. To the contrary of Damat Ferit Pasha who considered the National Forces to be treacherous the cabinet of Ali Rıza Pasha considered this national movement a legal struggle in which the nation was trying to get its rights which was taken by the occupation forces. Therefore an activity was started to build a dialogue with Anatolia immediatly after the cabinet was formed. Thus this cabinet not only considered the national movement as a legal struggle, but also did not see any objection to get into contact with the leaders of this movement to the contrary of the previous cabinets (ca- binets of Damat Ferit). The leading stuff of National Forces found Mersinli Cemal Pasha, Minister of War close to themselves among the cabinet of Ali Rıza Pasha. Ali Rıza Pasha was aware of it and he spent most of the National Forces. Salih Pasha, Minister of Marine and his delegation were sent to Anatolia during the period of this cabinet to organize the relations with Anatolia and a contact was built with Mustafa Kemal Pasha who was the le- ader of the national movement. Stili during the period of this cabinet, the secret orders and activities of Mersinli Cemal Pasha, Minister of War in order to support the National Forces had a great importance. In spite of being under pressure of the Allied Powers in İstanbul, Mersinli Cemal Pasha gave support to the National Forces through the regular army coıps in Anatolia by supplying weapons and ammunitions during the first phase of the National Movement. Ali Rıza Pasha and his cabinet which rehabilitated Mustafa Kemal Pasha who was the leader of the National Movement in spite of the ali the pressure of the occupation forces and gave support to the National Forces by giving weapons, ammunitions and military equipment will take their right place in the history of Turkish National Combat with the documental study based on the archives

Keywords:

The National Farces, Mersinli Cemal Pasha, The Ministry of War, Ali Rıza Pasha, Mustafa Kemal Pasha,

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Dahiliye
Nezareti Kalem-i Mahsus Müdüriyeti (DH.KMS.), (Dosya) Ds: 53-3, (Numara) ıır 20, F: 1.
İkdam tır: 8172, 3 T.saııi 1919
Mahmut Kemal İnal, Osmanh Devrinde Son Sadrazamlar, Milli Eğitim Bakanlığı Yay., İstanbul 1940-1953, s. 2115
Atatürk'le İlgili Arşiv Belgeleri, Başbakanlık Osmanlı Arşivi Yay., Ankara 1982, Belge nr: 70,72 . Ebubekir Hazım Tepeyran, Belgelerle Kurtuluş Savaşı Anılan,İstanbul 1982, s. 31-32.
İlhan Bardakçı,Taşhan’dan Kadifekale'ye, İstanbul 1975, s. 58.
Bcrthe Georges Gaulis, Türk Milliyetçiliği, (Çev. Cenap Yazansoy), İstanbul 1981, s. 83; ayr¬ıca bk., Mareşal Ahmet.İzzet Paşa, Feryadım, c. II, İstanbul 1993,s. 143 vd. Bilal Şimşir, İngiliz Belgelerinde Atatürk, c.I, Ankara 1975, vesika nr: 38 ; ayrıca bk. D.V.Mikusch, Gazi Mustafa Kemal, (Çev. Nermİtı Erendi!), İstanbul 1981, s. 237 . Arnold Toynbee, Türkiye, İstanbul 1971,s. 104. Mikusch, Aynı eser, s. 238. Bilal Şimşir, İngiliz Belgelerinde Atatürk, c.I, vesika nr: 39. Sabahattin Selek, Anadolu İhtilali, c.I, İstanbul 1987, s. 308-309. Selek, Aynı eser, s. 310-311. Selek, Aynı eser, s. 312-314. Berthe Geoıges Gatdis, Aynı eser, s. 83 ; ayrıca bk. Arnold Toyobee, Aynı eser, İstanbul 1971,s. 104. Miralay Mehmet Arif Bey, Anadolu İhtilali: Milli Mücadele Anıları (1919-1923), (Yay. Hz., Bülent Demirbaş),İstanbul 1987, s. 37. Bilal Şimşir, İngiliz Belgelerinde Atatürk, c.I, vesika nr; 37,ek 38. Şimşir, Aynı eser, vesika nr: 60, ck 2-3. Kâmil Erdeha, Milli Mücadelede Vilayetler ve Valiler, İstanbul 1975, s. 256. Mevlan-zade Rıfat, Türkiye İnkılâbının İçyüzü, (Hz. Metin Hasırcı), İstanbul 1993, s. 334 vd.; ayrıca bk. Mehmet Tevfik (Bireıı) Bey, II. Abdülhamit, Meşrutiyet ve Mütareke
Dönemi Ha¬tıraları, (Yay. Hz. Fatma Rezaıı Hiirmen), İstanbul 1993, c.II, s. 316-317. Mevlan-zade Rıfat, Aynı eser, s. 338. BOA.DH.KMS.,Ds: 57-1,nr: 61, F: 2-1. BOA., Babtâlî Evrak Odası (BEO.), Harbiye Giden nr: 343557; Aynı arşiv, Dosya Usulü İrade Tasnifi, (DUİT.), nr: 68. Kemal Atatürk, Nutuk, c.I, s. 48-49. BOA.BEO., İsti'zan-ı İrade-i Senİyye nr: 344453. Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Arşivi (Gn.Kur.ATAŞE) Arşivi: 1-2, Kls:257,Ds: 8, F: 15, 17,21-1,31-1,31-2. Gn.Kur .ATAŞE Arşivi: 1-1, Kls: 25, Ds: 68, F: 10, BOA.BEO., Hariciye Giden ıır: 344605, lef: 1. BOA.BEO., Hariciye Giden nr: 344605, lef: 2. BOA.DUİT., nr: 77-1, F: 1-2 / 3, BOA.DUİT., nr: 77-1, F: 1-3 12 ; ayrıca bk. Ali Fuat Ccbcsoy, Millî Mücadele Hatıraları, İs-tanbul 1953,s.197-198. Gn.Kıır.ATASE Arşivi: 1-2,Kis; 86,Ds: 144(318),F: 56. Gn.Kıır.ATASE Arşivi: 1-l.Kls: 17,Ds: 102(68),F: 33-2. Gn.Kıır.ATASE Arşivi: 1-1 ,Kls: 17, Ds: 102,F: 39,39-1. Ankara Üniversitesi, Tiirk İnkılâp Tarihî Enstitüsü (A.Ü.TİTE) Arşivi: 114 / 52204 ; Bekir Sıtkı Bay kal, Hey'et-i Temsiliye Kararları, Ankara 1974, s. 4. Gn.Kıır.ATASE Arşivi: 1-1, Kls: 21, Ds: 143(82), E: 83. BOA.DUİT., nr: 77-1, F: 1-4/2. A.Ü.TİTE Arşivi nr: 114 / 51606, Forma 16, s. 10. Alî Fuat Cebesoy, Aynı eser, s. 223-224 ; Kemal Atatürk, Nutuk, c.I, s. 198-199. A.Ü.TİTE Arşivi ur: 114/ 51606 , Forma 10, s, 29. Ali Fuat Cebesoy, Aym eser, s. 235. Gtı.Kur.ATAŞE Arşivi: 1-1, Kls: 23, Ds: 78, F: 4 Gn.Kıır.ATASE Arşivi: 1-1, Kls: 27, Ds: 41, E: 69. Gn.Kıır.ATASE Arşivi: aynı dosya , F: 68, 68-1. Gn.Kıır.ATASE Arşivi: aynı dosya, F; 65,67. Gn.Kıır.ATASE Arşivi: aynı dosya, F: 64-1,2,3,4,5,6. Gn.Kur .ATAŞE Arşivi: 1-1, KIs: 27, Ds: 41 / 108, F: 70. Gn.Kur .ATAŞE Arşivi: l-l, Kls: 28, Ds: 35 / H1,F: 12-16. Gn. Kur .ATAŞE Arşivi: 1-1, Kîs: 14, Ds: 131 / 57, F: 4 - 5. BOA.BEO,, Harbiye Giden nr: 345403. BOA.BEO., Harbiye Giden nr; 345403, lef: 2. BOA.DUİT., nr: 68 / 13,68 / 14,68 ! 16. BOA.BEO,, Harbiye Giden nr: 345546. BOA.BEO,, Harbiye Giden nr: 345546. BOA., Meclis-i Vükelâ Mazbatası, (MVM.), nr: 217, s. 629 ; Atatürk'le İlgili Arşiv Belgeleri, Belge nr: 75. BOA.BEO., Harbiye Giden nr: 345542. BOA.DUİT.,nr: 68 / 18. BOA.BEO. Dahiliye Giden nr: 343585, telgraf 28 Aralık tarihlidir. BOA.,Dahil i ye Nezareti Kalem-i Mahsus Müdüriyeti, (DH.KMS.), Ds: 53-4, nr: 21, F: 4. BOA.DH.KMS., Ds: 53-4, nr: 21, F: 7.

ISSN: 1011-727X
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 1984
Yayıncı: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi