İkinci Dünya Savaşı Döneminde Adana Görüşmelerinin Siyasi Yönü

Kasım 1942'deki Stalingrad çarpışmalarının neticesi ile Casablanca Konferansı'nda alman kararlar Adana görüşmelerine giden yoldaki önemli gelişmeler olmuştur. Adana görüşmeleri Churchill ile Roosevelt’in Ca- sablanca’da üzerinde anlaştıkları kimi konuların bir sonucu olarak, ortaya Çıkmıştır.. Bu görüşmelerin siyasi boyutunun ele alındığı bu çalışmada, Churchill'in şahsında beliren İngiliz politikasının Türklerce izlenen dış politikayla hangi hususlarda örtüştüğü ve hangi hususlarda İse ne tür nedenlerden dolayı çakıştığı ele alınmış; konuyla ilgili görüşme tutanakları başta olmak üzere kimi birinci elden kaynaklara dayanılarak görüşülen konular açıklanmaya ve irdelenmeye çalışılmıştır. Ayrıca; müttefiklerin başta Balkanlar olmak üzere Yakın doğu politikalarıyla Sovyetlerin özellikle Tür¬kiye’ye ve Balkanlara ilişkin siyasetleri, toplantıya yansıdığı ölçüde irdelenmiştir. Bu arada Türkiye'nin hassasiyetle üzerinde durduğu Sovyet baskısının toplantıda önemli bir görüşme konusunu oluşturduğu gözlenmiştir. Saptanan bir diğer özelliğin de Churchill'in şu ya da bu koşullar karşısında Türkiye'nin müttefikler yanında savaşa girmesini sağlamak için yoğun çaba gösterdiği olmuştur. Görüşmelerin Yabancı ve Türk kamuoyunda yarattığı yankı ve yorumlar da bu çalışmada göz önünde tutulan ayn bir husus olmuştur. Bu arada Türk yetkililerince toplantıda açıklanan düşüncelerin, ülke çıkarlarının mümkün olduğunca ne denli korunmaya çalışıldığını gösterdiği de dikkati çeken bir diğer nokta olmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Adana Konferansı, Adana Görüşmeleri, Türk Dış Politikası, Rus Baskısı, Casablanca Konferansı

Stalingrad battle at November 1942 and the agreements issued at Casabllanca Conference were the rnain developments resulting in Adana Negotiations. It was also resulted from some agreements issued between Churchill and Roosewelt at Casablanca on certain subject. In this study, political aspects of the Adana negotiatıons were evaluated crİtizing the coincidences and differences of the British policy performed by Churchill with the Turkish side's. More attention is paid to cover the first hand sources in interpretation and critizing the events. Other topics handed in the text are the evaluation of the policies of the Allİed Forces on Balkans and Near East and the Sovİet policy especially about Turkey and Balkans to an extent the negotiatıons covered. It was determined that the Soviet pressure, an event very important for Turkish side, had been also another important subject discussed at Adana. High pressure performed by Churchill on Turkish side to include them in war on the side of Alllied Fores determined to be one of the other important aspect of the negotiations with the upmost attention of the Turkish side to protect national interests as much as possible. Reflection and interpretation of the Adana negotiation at foreign and local public opinion forms another part of the study.

Keywords:

Adana Conference Adana negotiations, Turkish foreign policy, British polllicy, Soviet pressure - threat, Casablanca Conference,

PDF

___

Winston S.Churchill, The Second World War Volüme IV, The Hİnge of Fate, Boston 1950, s. 697-698
S.S.C.B. Dışişleri Bakanlığı Stalin-Roosevelt ve Churchill'in Gizli Yazışmalarında Türkiye (1941-1944), Türkçesİ; Levent Kotıyar, Havas Yayınları, Birinci Baskı, Ocak 1981, No:88-89, s. 79-82, Haluk Olman, Türk-Amerikan Diplomatik Münasebetleri, 1939-1947, Ankara 1961, s.38-39. Feridun Cemal Erkin, Türk-Sovyet İlişkileri ve Boğazlar Meselesi, Ankara, 1968, s. 188.
Winston Churchill, a.g.e., s.626-631 Churchill'in, bu eserinde İngiliz savaş kabinesiyle yaptığı yazışmaların yanı sıra, Roosevelt ve Stalin'e gönderdiği 27 Ocak 1943 Zehra Önder, a.g.e., s275-276, Ayrıca Hobin Dennıston, ''Churchills Secret War, Diplomatın Dccrypts", The Foreıgn Office And Turkey 1942-44, Ne w York, s.89. Zehra Önder, a.g.e., s. 289-292; Wınston Churchill, a.g.e., s. 631-635.
Robin Denniston, a.g.e., s, 89. Zehra Önder, a.g.e., s. 281.
Zehra Önder, a.g.e., s. 292-294
Edward Weîsband, 2. Dünya Savaşında İnönü'nün Dış Politikası, Çeviren M. Al i Kayabal, Milliyet Yayınları, s. İ58-16O.; Feridun Cemal Erkin, a.g.e., s. 195.;Robın Dennıslon, a.g.e., s. 95-96. Zehra Önder, a.g.e., s. 285-286
Gizli Yazışmalar, s. 80-83. Ayrıca; Türkiye Dış Politikasında 50 yıl, ikinci Dünya Savaşı Yılları (1939-1946), Türkiye Dışişleri Bakanlığı Yayını,s. 135-136.; Churchill, Victory İn Afrıca, s. 206-216 Zehra Önder, a.g.e., s. 286. Bu sırada Churchill, görüşmelerden Başkan Roosevelt ile Stalin’i haberdar etmek arzusunda olduğunu açıklamıştır. Zehra Önder, a.g.e., s. 287. Rohm Deımıston, a,g.e., s. 89. Gizli Yazışmalar, a.g.e., No; 109 s. 90; Feridun Cemal Erkin, a.g.e.j s. 204; Zehra Önder, a.g.e.( s.182;
Wiııston Churchıll, Victory in Afrîea, s. 272; Türkiye Dış Politikasında 50 yıl. ikinci Dünya Savaşı Yılları(l 939-1946) s. 137 Gizli Yazışmalar, a.g.e., No;l 11 s. 92. Zehra Önder, a.g.e., s. 182.; Türkiye Dış Po¬litikasında 50 yıl, s. 137-138. Gizli Yazışmalar; a.g.e., No: 115 s.96 Türkiye Dış Politikasında 50 yıl İkinci Dünya Savaşı Yılları (1939-1946) s. 139-147; Feridun Cemal Erkin, a.g.e., s. 207-209 Zehra Önder; a.g.e., s. 191. Robin Denniston, a.g.e., s. 93. Feridun Cemal Erkin, a.g.e„ s. 199. Ayın Tarihi, Ankara Şubat 1943, NoJ 11, s.l 11. Churchill’in Kahire ve Lefkoşe demeçleriyle ilgili olarak; Ayın Tarihi, Ankara Şubat 1943, No: III s. 112-113. Robın Dennıston; a.g.e., s.96-97. İngiliz basınının yaklaşımına ilişkin olarak; Aym Tarihî, Ankara Şubat 1943, No: 111, s. 138- 142. Ayrıca; Feridun Cemal Erkin, a.g.e., s.203. Ayın Tarihî, Ankara Şubat i943, No:l 11, s. 143. Ayın Tarihi, Ankara Şubat 1943, No: 111, s. 144. Ayın Tarihi, Ankara Şubat 1943, No: 111, s. 145.
Son Telgraf, 3 Şubat 1943, s. 1. Yeni Asır, 3 Şubat 1943, sh.l. ( Şevket Bilgiıı'in başyazısı).

ISSN: 1011-727X
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 1984
Yayıncı: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi