BEREL’DEKİ 4. KURGAN

Altay Dağlarının batı eteklerindeki Berel Vadisinde yer alan Berel Kurganları, Kazakistan Cumhuriyetinin Doğu Kazakistan Vilayetinde konumlanmaktadır. Berel, Orta Demir Çağında Altaylarda görülen ve Pazırık Kültürü olarak adlandırılan İskit/Saka topluluklarına ait kurganlara ev sahipliği yapmaktadır. 1998 yılında başlatılan ve günümüze kadar aralıksız devam edilen arkeolojik kazılardan ele geçen buluntular bilim camiasını heyecanlandırmaktadır. Bu nedenle Berel, Kazakistan arkeolojisinin bağımsızlık sonrası en büyük keşiflerinde biri olmuştur. Berel’de gerek mimari özellikleri gerekse zengin buluntularıyla hanedan üyelerine ait olduğu düşünülen kurganlar dikkat çekmektedir. Başta 1., 2., 10. ve 11. kurganlar olmak üzere 4. Kurgan da Pazırık Kültürüne ait tarihlenen kurganlardandır. 10. ve 11. Kurganlara yakın konumlandırılması ve benzer mimari özellikleri nedeniyle hanedan ailesinden seçkin bir kişiye ait olduğu düşünülmektedir. Çok yoğun mezar soyguncularının tahribatına ve yağmasına uğramış olması kazılarda az sayıda arkeolojik buluntuya ulaşılmasına yol açmıştır. Yine de Pazırık kültürüne ait kurganların mimari özelliklerini çok iyi belgelemektedir. Özellikle mezar odası üzerinde taşlarla örülerek meydana getirilen kubbemsi özelliğe sahip üst örtüsünün bulunmasıyla sıra dışıdır. Bu özellik şu ana kadar yalnızca Berel’deki iki kurganda tespit edilebilmiştir. İslam öncesi Türk Sanatında ve mimarisinde özellikle örtü sisteminde kubbe uygulamasının varlığını ortaya koyması yönüyle 4. Kurganın yeri ve önemi açıktır.

Anahtar Kelimeler:

Doğu Kazakistan, Orta Demir Çağı, Pazırık Kültürü, Berel, 4. Kurgan

KURGAN 4 AT BEREL

Berel Kurgans are located in the Berel Valley on the western slope of the Altai Mountains, Eastern Kazakhstan Province of the Republic of Kazakhstan. Berel is the cemetery where kurgans of the mid İron Age Scythian/Saka communities of the Altay Mountains referred in archaeology as the Pazyryk culture had been identified. Archaeological findings obtained as a result of excavations which started in 1998 and continue nowadays attract particular attention of the scientific community. Therefore, Berel has been one of the greatest discoveries of Kazakh archeology after independence. The kurgans at Berel which considered belonging to ruling dynasty due to its architectural features and remarkable artifacts are of great importance. After the kurgans 1st, 2nd, 10th and 11th, kurgan 4 was also dated to Pazyryk culture. It is considered that 4th kurgan belongs to a person of high status in society due to similar architectural characteristics and its close positioning to 10th and 11th kurgans. It has been possible to reveal only small number of finding during excavations due to heavy damages and destruction by grave robbers. Nevertheless it still illustrates architectural characteristics of Pazyryk culture. The kurgan is unique with its domed superstructure which was formed by stone material over the burial chamber. Dome superstructure over the burial chamber was revealed only in two Berel kurgans. Significance of the 4th Kurgan is undoubtable in terms of pre-Islamic Turkish Art and architecture thanks to discovery of the dome application as the covering system.

Keywords:

Eastern Kazakhstan, Middle Iron Age, Pazyryk Culture, Berel, Kurgan 4,

PDF

___

Çernikov, S. S. (1975). “K Voprosu o Hronologiçeskih Periodah v Epohu Rannih Koçevnikov (Po Arheologiçeskim Materialam Vostoçnogo Kazahstana)”, Pervobıtnaya Arheologiya Sibiri, Leningrad: Nauka Yayınları.
Çoruhlu, Y. (2016) Eski Türklerin Kutsal Mezarları Kurganlar. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Esin, E. (1971). Türk Kubbesi (Göktürklerden Selçuklulara Kadar). Selçuklu Araştırmaları Dergisi, 3: 159-182.
Gryaznov, M. (1992). “Altay i Prialtayskaya Step”, Arheologiya SSSR: Stepnaya Polosa Azyatskoi Çasti SSSR v Skifo-Sarmatskoe Vremya, Moskva: Nauka, 161-177.
Gürsoy, M. (2012). Doğu Kazakistan Demir Çağı Kurganları, Yayınanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Kosintsev, P. A. and Samashev, Z. (2014). Berel Jılqıları. Morfologïyalıq Zertteu. – Astana: Ä.H. Margulan atındagı arheologiya İnstitutı Astana Kalasındagı Filialınıñ Baspa Tobı.
Radlov V. V. (1989). İz Sibiri: Stranitsı Dnevnika (Aus Siberian, 1893). Perevod s nemetskogo Tsevinoi K. i Çistovoi B. Moskova: Nauka.
Rudenko, S. I. (1953). Kultura Naseleniya Gornogo Altaya v Skifskoye Vremya. Moskva.-Leningrad: Nauka.
Rudenko, S. I. (1960). Kultura Naseleniya Tsentralnogo Altaya v Skifskoye Vremya. Moskva.-Leningrad: Nauka.
Samashev, Z. (2011). Berel. Almatı: Taimas.
Samashev, Z. (2012). Veshevoi Kompleks Berelya: Sostav i Soderjanie, Arheologiya i İstoriya Sarıarki. Karaganda: İzdatelstvo Kargu.
Samashev, Z. (2013). Kon v Ritualno-Obryadovoi Praktike Drevnego Naseleniya Kazahskogo Altaya. Türik Düniyesi Almanah, Almatı.
Samashev, Z. (2017). Kompleksnıe Metodı İssledovaniya Berelskih Kurganov. Multidisciplinarnıe Metodı v Arheologii, Novosibirsk: IAET SB RAS Publishing, 284-296.
Samashev, Z.; Bazarbaeva, G.; Jumabekova, G. ve Sungatai, S. (2000). Berel Albom, Almatı.
Samashev, Z.; Chotbayev, A.; Kariyev, E.; Kiyasbek, G.; Samashev, S. ve Ahmadiyev, Z. (2018). Kazak Altayı Erte Köşpelileri Madeni Tarihındagı Berel. Öskemen: Berel Memlekettik Tarihi-Madeni Muzei-Korık Baspa Uyi.
Sorokin, S. (1969). Bolshoi Berelski Kurgan:Polnoye İzdaniye Materialov Raskopok (1865 i 1959 gg.). Trudy Gosudarstvennogo Ermitaja, 7: 208-236.