ASYA COĞRAFYASI'NIN BÜYÜK EDİBİ ALİ ŞÎR NEVÂÎ’NİN HAYATI, EDEBİ KİŞİLİĞİ, ESERLERİ VE TÜRK DİLİ'NE KATKILARI

Yalnız Çağatay Edebiyatının değil bütün Türk Edebiyatının en büyük şairlerinden olan Ali Şîr Nevâî, Herat’ta doğmuştur. Nevâî, Timurlu şehzadelerinden Hüseyin Baykara’nın en yakın arkadaşı olmuştur. Hüseyin Baykara ile dostluğu ömür boyu devam eden Nevâî’yi, Herat Sultanı olan Hüseyin Baykara, yanına almıştır. Ali Şîr Nevâi’nin Herat’ta Sultan Hüseyin Baykara hizmetinde ilk görevi mühürdarlık (Nişancı) olmuştur. Nevâi, 3 Ocak 1501’de ölmüştür. Ali Şîr Nevâi, yaşamış olduğu onca zor zamanlara rağmen edebiyatçı kimliğini bırakmayarak ömrünün son zamanlarını Türk Edebiyatının en önemli eserlerinden biri olan Muhakemetü’l-Lügateyn’i yazmaya adamış önemli bir Türk dili milliyetçisidir. Nevâî’nin Türkçenin Farsçadan daha üstün bir dil olduğunu kanıtlamak üzere yazdığı bu eserinden başka farklı konularda kaleme aldığı 29 eseri bulunmaktadır. Nevâî bu kadar farklı tür ve konularda eser vererek döneminin bilimlerine hakimiyetini gösteren çok kültürlü bir şahsiyettir. Ali Şîr Nevâî, yazdığı eserler, yetiştirdiği şairler, desteklediği ilim hayatı ve kurucusu olduğu Çağatay Türkçesi ile Türk diline büyük katkılar sağlamış bir şahsiyettir. Nevâî’nin Türk diline yapmış olduğu en büyük katkı dilin yapıcı gücünden faydalanarak, milli birliği kurmaya çalışmasıdır. Bu milli birliğin ilk halkası da milli dil bilincini oluşturmak olduğu için, Nevâî, insanların kalplerine milli bir dokunuş yapmıştır. Çalışmamızda Çağatay Edebiyatı’nın kurucusu olması hususuyla Türkçe için büyük anlam ifade eden Ali Şîr Nevâî’nin hayatı, sanatı, eserleri ve Türk diline yapmış olduğu katkılar ayrı ayrı ele alınarak analiz edilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Ali Şîr Nevâî, Asya Coğrafyası, Türk Dili, Çağatay Edebiyatı, Muhakemet al-Lugateyn

ALI-SHIR NAVA'I, THE GREAT WRITER OF ASIAN GEOGRAPHY-HIS LIFE, LITERARY PERSONALITY, WORKS AND CONTRIBUTIONS TO TURKISH LANGUAGE

Ali-Shir Nava'i who is one of the greatest poets of all Turkish literature, was born in Herat. Ali-Shir Nava'i became the best friend of Huseyin Baykara from the Tamerlan princesses. His friendship with Huseyin Baykara continued long time. Hüseyin Baykara, who was the Sultan of Herat had taken him on. His first duty at the service of Sultan Husayin Baykara in Herat has been a seal (shooter). Nevai died on January 3, 1501.Despite the hard times he had lived, he is an important Turkish nationalist who has devoted his life to writing Muhakemet al-Lugateyn, one of the most important works of Turkish Literature. Apart from this work written by Nevâî to prove that Turkish language is a superior language than Persian, there are 29 works that he has received on different topics. By giving work to so many different types and subjects, Nevai is a multi-cultural personality that dominates the science of the time. He is the greatest person who made great contributions to the Turkish language by his works, trained poets, supported scientific life. He is the founder of Cagatay Turkish. The greatest contribution that Nevaî made to the Turkish language is to make use of the constructive power of the language in order to establish a national unity. Since the first ring of this national union is also the national language consciousness, Nevâî has made a national touch to the hearts of people. In this study, with matters of being the founder of Caghatay Literature, Alishir Navai who is meaningful for Turkish, his life, art, works and contributions made to the Turkish language will be tried to be analyzed separately.

Keywords:

Ali Şir Nevâi, Geography of Asia, Turkish Language, Caghatay Literature, Muhakemet al-Lugateyn,

PDF

___

Abik, Ayşehan Deniz, Ali Şîr Nevâyî’nin Zübdetü’t-Tevârîh’i Üzerine, http://turkoloji.cu.edu.tr/ESKI%20TURK%20DILI/1996_1_Abik.pdf, s. 1-6. Akar, Ali (2001). Ölümünün 500. Yılında Ali Şîr Nevaî, Türk Edebiyatı Dergisi, Sayı 338, Yıl 29, Aralık, s.62-64. Akar, Ali (2012). Türk Dili Tarihi, Ötüken Neşriyat, 5. Basım, İstanbul. Alili, Abdullah, Ali Şir Nevâî’nin Edebi Kişiliği ve Eserleri, Üsküp, s.5-35. Barutçu Özönder, Sema (1996). Muḥākemetü’l-Lüġateyn İki Dilin Karşılaştırılması, TDK, Ankara. Ercilasun, Ahmet Bican (2007). Türk Dili Tarihi, Akçağ Yayınları, 4. Baskı, Ankara. Kartal, Ahmet (2013). Ali Şîr Nevâî’de İrfan, Eskişehir Türk Dünyası Bilgeler Zirvesi. Kaya, Önal (2007). ‘Ali Şîr Nevāyî’nin Divanları, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt 4, Sayı 1, Mart, s. 46-56. Kut, Günay (1989). Ali Şîr Nevâî, İslam Ansiklopedisi, s. 449-453. Levend, Agâh Sırrı (1965). Ali Şir Nevaî-Hayatı, Sanatı ve Kişiliği, I. Cilt, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara. Levend, Agâh Sırrı (1968). Ali Şir Nevaî-Divanlar ile Hamse Dışındaki Eserler, IV. Cilt, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara. Maden, Sedat (Editör) (2016). Türkçeye Hizmet Edenler 1, Nobel Yayınları, Ankara. Özcan, Hüseyin, Türk Dünyasının Bilgesi Ali Şir Nevâî, Ölümünün 500. Ylında Ali Şir Nevâî Sempozyumu, Özbekistan. Seyhan, Tanju Oral (2005). Ali Şir Nevayi – Sirācü’l-Müslimin, (Giriş-Karşılaştırmalı Metin), Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt 2, Sayı 4, Aralk. Tören, Hatice (2001). Alî Şîr Nevâyî-Sedd-i İskenderî, TDK Yayınları, Ankara. Türk, Vahit (2010). Lehçeler Arası İlişkiler ve Oğuz Türkçesinde Bir Nevâî Eseri, TÜBAR-XXVIII, Güz, s.395-408. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/12051,alisirnevaipdf.pdf?0