XVI. YÜZYIL EDİRNE ŞEHRİNDE KÖLELER VE SOSYAL DURUMLARI

Öz Tarih boyunca her toplulukta farklı şekillerde görülen kölelik insanlık tarihi kadar eskidir. Kölelik uygulamaları İslam dünyasında da mevcuttur. İslam kölelere insani ölçüler çerçevesinde hareket edilmesini tavsiye etmiştir. Bunu da ayet ve hadislerle desteklemiştir. Osmanlı Devleti'nde köle ve cariyelere yapılan uygulamaların dayanağı İslam Hukukudur. Kölelerin temel kaynağını savaşlar sonunda ele geçirilen esirler oluşturmaktadır. Osmanlı Devleti'nin önemli şehirlerinden biri olan Edirne şehrinde de Rumeli'ye gerçekleştirilen seferlerde ele geçen kölelerin sayısının oldukça fazla olduğu anlaşılmaktadır. Bu köleler ticari açıdan şehirde oluşturulmuş olan esir pazarında satılmakta idiler. XVI. yüzyılda Edirne şehrinde bulunan kölelerin toplum içindeki durumunu gösterir belge ve bilgiler daha çok Edirne şeriyye sicillerinde tespit edilmektedir. Bu belgelerin büyük çoğunluğu köle ve cariyelerin azat edilmesi üzerine oluşturulmuştur. Belgelerde köle ve cariyelerin memleketleri, vücut özellikleri, satışla ilgili ise fiyatları vardır. Edirne şehrinde köle ve cariyeleri toplumun her yerinde görmek mümkündür. Devlet büyükleri tarafından bina edilen büyük yapıların inşaatlarında çalışan köleler, zaman zaman kaçma girişimlerinde bulunmuşlardır. Osmanlı toplumunda köle ve cariye bulundurma yetkisi Müslümanlara tanınan bir hak olmuştur. Osmanlı Toplumunda mali durumu iyi olanların evlerinde sayıları onlarla ifade edilen köle ve cariye istihdam ettikleri anlaşılmaktadır. İslam hukukuna göre Müslüman olmaları için zorlanmayan kölelerin İslamiyeti seçmeleri yönünde teşvikler vardı. Genelde İslamiyeti kabul etmemiş olan köle ve cariyelere hitapta kolaylık olması için Türkçe ve Farsça isimler verilirken İslamiyeti seçmiş olanlara Arapça isimler verilmektedir. Köleler hürriyetlerini akit veya azatlık yolu ile alabilmektedirler. Meslek sahibi köleler toplumda önemli bir vazife yerine getirmekte idiler. Osmanlı Devleti'nde kölelikten gelip özgürlüğünü almış olanların ticari ve askeri açıdan önemli mevkilere geldikleri görülmektedir. Efendiler yanlarında bulunan kölelerle beraber savaşlara katılmaktaydılar. XVI. yüzyıl Osmanlı şehirlerinden biri olan Edirne'de köleler toplumun her kademesinde aktif olarak görev alabilmekteydiler.

Anahtar Kelimeler:

Edirne, Köle, Cariye, Osmanlı Devleti, Osmanlı Toplumu

PDF

___

Akalın, Kürşat Haldun; “Ortaçağ Avrupasının Toplumsal Gerçeği Olarak Kölelik Düzeninin Dinsel Temelleri”, Aband İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi S.19, Bolu 2009, s.28-41.

Akgündüz, Ahmet; Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri I-IX, İstanbul 1990-1996.

Aydın, Mehmet Akıf -Muhammed Hamidullah, “Köle”, DİA XXVI,, s.237-246.

Aydın, Mehmet Akif; Türk Hukuk Tarihi, İstanbul 2005.

Barkan, Ömer Lütfi; “Osmanlı İmparatorluğu'nda Bir İskan ve Kolonizasyon Metodu Olarak Sürgünler”, İktisat Fakültesi Mecmuası XIII,S.1-4, İstanbul, 1951, s.56-78.

Barkan, Ömer Lütfi; “Edirne Askerî Kassamına Ait Tereke Defterleri (1545-1659)”, Belgeler III/5-6, Ankara 1968.

Barkan, Ömer Lütfi; “Türkiye'de “Servaj” Varmı idi.”, Belleten XX/78, Ankara 1956, s.237-246.

Barkan, Ömer Lütfi; “XV ve XVI. Asırlarda, Osmanlı İmparatorluğu'nda Toprak İşçiliğinin Organizasyonu Şekilleri, I, Kulluklar ve Ortakçı Kullar”, İktisat Fakültesi Mecmuası I, S.1, İstanbul 1939, s.29-74.

Barkan, Ömer Lütfi; “XV ve XVI. Asırlarda, Osmanlı İmparatorluğu'nda Toprak İşçiliğinin Organizasyonu Şekilleri, I, Kulluklar ve Ortakçı Kullar”, İktisat Fakültesi Mecmuası I, S.2, İstanbul 1940, s.14-44.

Barkan, Ömer Lütfi; “XV ve XVI. Asırlarda, Osmanlı İmparatorluğu'nda Toprak İşçiliğinin Organizasyonu Şekilleri, I, Kulluklar ve Ortakçı Kullar”, İktisat Fakültesi Mecmuası I, S.4, İstanbul 1941, s.448-456.

Barkan, Ömer Lütfi; XV-XVI. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Zirai Ekonominin Hukukî ve Malî Esasları, Kanunlar I, İstanbul 1943.

Bayram, Sebahattin - Çeçen, Salih; “Yeni Belgelerin Işığında Eski Anadolu'da Kölelik Müessesesi”, Belleten LX, S.229, Ankara 1997, s.579-630.

Bilmen, Ömer Nasuhi; Hukuki İslamiyye ve Islahatı Fıkhiyye Kamusu II, İstanbul 1976.

BOA. K.K., 225.

Bozkurt, Gülnihal; “Eski Hukuk Sistemlerinde Kölelik”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi S.38, Ankara 1981, s.65-103.

Bozkurt, Gülnihal; “Köle Ticaretinin Sona Erdirilmesi Konusunda Osmanlı Devleti'nin Taraf Olduğu İki Devletlerarası Anlaşma”, OTAM-I, Ankara 1990, s.45-46 (s.45-77)

Colognesi, Luigi Capogrossı; “Roma Egemenliği, Yurttaşlık ve Kölelik”, (Çev. Özcan Çelebican,) Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi C.43, S.1-4, Ankara 1993, s.299-312.

Dernschwam, Hans; İstanbul ve Anadolu'ya Seyahat Günlüğü, Mersin 1992.

Edirne Şer. Sic. No: 1.

Edirne Şer. Sic. No: 11.

Edirne Şer. Sic. No: 13.

Edirne Şer. Sic. No: 15.

Edirne Şer. Sic. No: 16/b.

Edirne Şer. Sic. No: 25.

Edirne Şer. Sic. No: 3.

Edirne Şer. Sic. No: 33.

Edirne Şer. Sic. No: 4.

Edirne Şer. Sic. No: 42.

Edirne Şer. Sic. No: 8.

Ekin, Ümit; “17. Yüzyılın Sonlarında Rodosçuk Kazasında Kölelerin Toplumsal Statüsü”, Tarih Araştırmaları Dergisi C.29 S.47, Ankara 2010, s.23-37.

Engin, Nihat; Osmanlı Devleti'nde Kölelik, İstanbul 1998.

Faraqhi, S. Osmanlı Dünyasında Üretmek Pazarlama, Yaşamak, (çev. G. Çağalı Güven, Ö.Türesay), İstanbul 2003.

Fayda, Mustafa; “Bilal-i Habeşi”, DİA VI, s.152-153.

Gerlach, Stephan; Türkiye Günlüğü 1573-1578 I, (ed. K. Beydilli, çev. T. Noyan), İstanbul 2007.

Gökbilgin, M. Tayyib; XV-XVI. Asırlarda Edirne ve Paşa Livası, Vakıflar-Mülkler-Mukataalar, İstanbul 1952.

İnalcık, Halil; Osmanlı İmparatorluğunda Ekonomi ve Sosyal Tarih I, (Çev. H. Berktay), İstanbul 2004.

Kopraman, Kazım Yaşar; “Memlûklerde İnsani Değerler ve Hukuka Saygı”, Türklerde İnsani Değerler ve İnsan Hakları (Başlangıcından Osmanlı Dönemine kadar-I), İstanbul 1992, s.390

Kur'an-ı Kerim.

Lady Montagu, Türkiye Mektupları (1717-1718), (çev. A. Kurtoğlu), İstanbul (tarihsiz).

Lewis, Ralph; Osmanlı Türkiyesinde Gündelik Hayat (detler ve Gelenekler), İstanbul 1973.

Malay, Hasan; Çağlar Boyu Kölelik, Ankara 1990; Gürkan Ergin, “Roma Toplumunda Kölelik Eleştirisi ve Kölelere Empati”, CEDRUS II, 2014, s.355-376. (DOI:10.13113/CEDRUS201406468)

MD 10.

MD 14.

MD 19.

MD 23.

MD 26.

MD 3.

MD 42.

MD 52.

MD 55.

MD 58.

MD 9.

Önalp, Ertuğrul; “Bir İspanyol Esiri Gözüyle 1552-1556 Yılları Arasında İstanbul, OTAM-I, Ankara 1990.

Özel, Ahmet; “İslam'da ve Günümüz Devletler Hukukunda Savaş Esirleri”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi S.1, İstanbul 2003, s.105-122.

Pakalın, Mehmet Zeki; Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri I, İstanbul 1983, s.259.

Parlatır, İsmail; “Osmanlı Sosyal Hayatında Köleliğin Kaldırılışı”, Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesi Dergisi C.31 S.1-2, Ankara 1987, s.417-420.

Peçevi İbrahim Efendi, Peçevi Tarihi I (Hzr. Bekir Sıtkı Baykal), Ankara 1981, s.18.

Pedro, Türkiye'nin Dört Yılı 1552-1556, (çev. A. Kurutluoğlu-Yay. ManuelSerrano, Y. Sanz), İstanbul tarihsiz.

Pirenne, Henri; Ortaçağ Avrupasının Ekonomik ve Sosyal Tarihi, (Çev. U. Koçabaşoğlu), İstanbul 1983.

Sahih-i Buhari, Muhtasarı Tecrid-i Sarih Tecümesi ve Şerhi VII, Ankara (tarihsiz).

Sahillioğlu, Halil; “On Beşinci Yüzyıl Sonunda Bursa'da İş ve Sanayi Hayatı Kölelikten Patronluğa”, Ömer Lütfi Barkan Armağanı, Paris 1980, s.182.

Sahillioğlu, Halil; “Onbeşinci Yüzyılın Sonu İle Onaltıncı Yüzyılın Başında Bursa'da Kölelerin Sosyal ve Ekonomik Hayattaki Yeri, ODTÜ Gelişme Dergisi 1979-1980 Özel Sayısı, Ankara 1981, s.67-138.

Sak, İzzet; Şer'iyye Sicillerine Göre Sosyal ve Ekonomik Hayatta Köleler (17. Ve 18. Yüzyıllar), Konya 1992. (Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi).

Selçuk, Havva; “Savaş Esirlerinin Din Değiştirmesi (Nemçeli Esirler Örneği), Turkish Studies C.9 S.4, Ankara 2014, s.1006.

Tahiroğlu, Bülent; “Osmanlı İmparatorluğunda Kölelik”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası XLV-XLVII, S.1-4, İstanbul 1982.

Turan, Ahmet Nezihi; “Bahçesaray Köleleri 17. ve 18. Yüzyıllar”, Bilig 48, Ankara 2009, s.241-254.

Türkeli, Cevdet; “Hunlarda İnsani Değerler ve Hukuk”, Türklerde İnsani Değerler ve İnsan Hakları (Başlangıcından Osmanlı dönemine Kadar) I, İstanbul 1992, s.83.

Uzun, Efkan; “Sultan II. Bayezid'in Şehzadelerine Gönderdiği Armağanlar”, Hıstory Studies V, S.4 (Temmuz 2013), Ankara 2013, s.233-247.

Uzunçarşılı, İsmail Hakkı; Osmanlı Devlet Teşkilatında Kapukulu Ocakları I, Ankara 1988.

Uzunçarşılı, İsmail Hakkı; Osmanlı Tarihi II, Ankara 1989.

Üçok, Çoşkun-Mumcu, Ahmet; Türk Hukuk Tarihi, Ankara 1982.

Vısky, Karoly; “Roma Hukukunda Kölelik ve Serbest Meslekler”, (Çev. B. Tahiroğlu), Hukuk Fakültesi Mecmuası C.XL, s1-4, İstanbul 1974, s.659-700.

Yıldırım, Celal; Kaynaklarıyla İslam Fıkhı İbadet, Muamelat, Feraiz, III., Ankara (tarihsiz).

Yıldız, Hakkı Dursun; İslamiyet ve Türkler, İstanbul 1980.

Yiğit, Ahmet; XVI. Yüzyılın II. Yarısında Edirne Kazası, Muğla 1998 (İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora tezi).

Zeydan, Corci; İslam Medeniyeti Tarihi IV, İstanbul 1978.