TÜRKİYE – ÇEKOSLOVAKYA TİCARİ İLİŞKİLERİNDE SKODA SİLAH FABRİKASI (1923-1939)

Öz Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun I. Dünya Savaşı sonunda dağılması ile Çekler ve Slovaklar birleşerek Çekoslovakya’yı kurmuştur. Slovaklar daha ziyade tarım ile ilgilendiklerinden, Çekler ülkenin ağır sanayisini ellerinde tutmuşlardır. Çekoslovakya’nın bu güçlü sanayi yapısı içinde Skoda silah ve otomobil Fabrikaları önemli bir yere sahip olmuştur. Türkiye iki dünya savaşı arasında kara, deniz ve hava silahlanması için Çekoslovakya, Almanya, Fransa, Rusya, İtalya, İngiltere ve Hollanda gibi ülkelerden askeri donanım almaya çalışmıştır. Çekoslovakya ile Skoda Silah Fabrikasının imal ettiği özellikle top ve top mühimmatı için bağlantıya geçilmiştir. Türkiye Hükümeti, Skoda Silah Fabrikası’ndan 1923’den 1939’a kadar farklı tarihlerde farklı silah ve savaş malzemesi satın almıştır. Bu silah ticareti Skoda Şirketi ile Türkiye Hükümeti arasında bir takım anlaşmalar yapılmasını kaçınılmaz kılmıştır. Bu anlaşmalar bağlamında Türk subayları Çekoslovakya’ya, Çekoslovak danışmanlar Türkiye’ye gelip gitmişlerdir. Hükümet ve şirket arasında bazı sorunlar yaşanmakla birlikte 1939’a kadar ilişkiler devam etmiştir. Bu çalışma ile silah satışlarının gizli tutulması sebebiyle silah ve savaş malzemesi miktarları çok fazla ayrıntılı tespit edilememiş ise de ticaretin varlığı ve karşılaştığı sorunlar ortaya konulmuştur. Bu çalışmada Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, kitap, makale ve süreli yayınlardan faydalanılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Türkiye, Çekoslovakya, Skoda Silah Fabrikası, Skoda Şirketi

PDF

___

KAYNAKÇA Arşiv Belgeleri BOA. (Başbakanlık Osmanlı Arşivi) BEO (Bab-ı Ali Evrak Odası Evrakı) 4465.334857.2. BOA.BEO MV(Meclis-i Vükela Mazbataları) 207/100 (19 Nisan 1917 tarihli yazı), BEO.4465.334857.1. BOA.BEO MV. 207/100 (Karar yazısı) BOA.BEO.2745/205842. Bu konuda başka bir yazışmaya tarafımızdan ulaşılamamıştır. BOA.BEO, 4141/310508. (27 Kasım 1912 tarihli şifre yazı) BOA.BEO. HR.İM 131.20.3. (Hariciye Nezareti, İstanbul Murahhaslığı) BOA. HR.İM..29.44.2. (7 Temmuz 1923 tarihli yazı) BCA. (Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi) 030.10.12.72.53, s.9. BCA.030.10.12.72.53, s.3 BCA.030.10.12.72.53, s.4 BCA.030.10.12.72.53, s.7. BCA.030.10.12.72.53, s.8. BCA.030.10.12.72.53. BCA.030.10.12.72.53. s.5 BCA.030.10.49.313.18, s.10. BCA.030.10.49.313.18, s.11-12. BCA.030.10.49.313.18, s.5. BCA.030.10.49.313.18, s.6-7. BCA.030.10.49.313.18, s.8. BCA.030.10.49.313.18, s.9. BCA.030.10.49.313.18. s.1. BCA.030.10.49.313.18. s.2. BCA.030.10.49.313.18. s.5-7. BCA.030.18.01.02.20.40.12. BCA.030.18.01.02.42.7.10. (18.02.1934 tarih ve 2/130 sayılı Kararname) BCA.030.18.01.02.48.68.11. (08.10.1934 tarih ve 2/1373 sayılı Kararname) BCA.030.18.01.02.49.75.18. (06.11.1934 tarih ve 2/1521 sayılı Kararname) BCA.030.18.01.02.49.75.18. (13.06.1935 tarih ve 2/2784 sayılı Kararname) BCA.030.18.01.02.68.77.1. (19.01.1938 tarih ve 2/8101 sayılı Kararname) BCA.030.18.01.02.82.8.2. (22.09.1936 tarih ve 2/5342 sayılı Kararname) BCA.030.18.01.02.86.37.2. (29.04.1939 tarih ve 2/10874 sayılı Kararname) BCA.030.18.01.02.86.41.11. (11.5.1939 tarih ve 2/10963 sayılı Kararname) BCA.30.18.01.02.1.11.15. Kitaplar Armaoğlu, F. (2012) 20.Yüzyıl Siyasi Tarihi, Alkım Yayınevi, 18. Baskı, İstanbul. Sander, O, (2000) Siyasi Tarih (1918-1994), İmge Kitapevi, 8. Baskı, Ankara. Şimşir, B. N. (1993) Atatürk ve Yabancı Devlet Başkanları, C.1, TTK Basımevi, Ankara. Şimşir, B. N. (2017) İlk Dönem Türk Diplomasisi Üzerine İncelemeler (1878-1946), Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara. Makaleler-Bildiriler Aslantepe, S. (1997) “Cumhuriyet Döneminde Türk Dış Politikasında Rol Oynayan Başlıca Devlet Adamları Çizelgesi”, Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç, 15-17 Ekim 1997, TTK, Ankara. Öncü, A. S, (2014) “İki Savaş Arası Dönemde Türkiye-Çekoslovakya İlişkilerine Genel Bir Bakış”, Akademik İncelemeler Dergisi, C.9, Sayı:2, 2014. Gazeteler “Ganimetler”, “Hem Nalına Hem Mıhına”, Cumhuriyet, 22 Mart 1939, Yıl:15, Sayı:5335. Cumhuriyet, 1 Haziran 1934, Yıl:11, Sayı:3618. Cumhuriyet, 1 Haziran 1934, Yıl:11, Sayı:3618. Cumhuriyet, 17 Ağustos 1937, Yıl:14, Sayı:4763. Cumhuriyet, 17 Eylül 1936, Yıl:11, Sayı:4435. Cumhuriyet, 22 Şubat 1938, Yıl:14, Sayı:4947. Cumhuriyet, 28 Nisan 1935, Yıl:11, Sayı:3932. Cumhuriyet, 31 Temmuz 1935, Yıl:11, Sayı:4026. Cumhuriyet, 7 Nisan 1935, Yıl:11, Sayı:3911. Cumhuriyet, 9 Birinciteşrin 1935, Yıl:11, Sayı:4096. Daver A. (Nakili) “Casuslar Arasında” Tefrika Sıra No:140, Cumhuriyet, 18 Eylül 1934, Yıl:11, Sayı:3725. Daver, A. (Nakili) “Casuslar Arasında” Tefrika Sıra No:141, Cumhuriyet, 19 Eylül 1934, Yıl:11, Sayı:3726. Fauroney, Jak, “Çekoslovakya ve Avrupa Muvazenesi”, Cumhuriyet, 27 Mayıs 1938, Yıl:15, Sayı:5041. Resmi Gazete, 12 Ocak 1928, Sayı:786, s.4621-4624. (Kanun Numarası:1192) Resmi Gazete, 18 Şubat 1937, Sayı:3537 s.7698. (Kanun no:3124-Kabul tarihi:10 Şubat 1937) Resmi Gazete, 20 Nisan 1925, Sene:3, Numara:95, s.99. (Kanun Numarası:614) Resmi Gazete, 5 Ağustos 1931, Sayı:1865, s.727-728. (Kanun No:1887-Kabul tarihi:25 Temmuz 1931) Resmi Gazete, 6 Nisan 1931 Sayı:1767 s.371-377. (Kanun numarası:1799-Kabul tarihi:26 Mart 1931) Resmi Gazete, 22 Ocak 1928, sayı:794, s.4662-4667. Resmi Gazete, 28 Haziran 1938, Sayı:3945, s.10112 (Kanun no:3454-Kabul tarihi:15 Haziran 1938) Resmi Gazete, 9 Temmuz 1932, Sayı:2145, s.1696-1697.(Kanun no:2051-Kabul Tarihi:30 Haziran 1932) Resmi Gazete, 9 Temmuz 1932, Sayı:2145, s.1699-1702.(Kanun no:2055-Kabul Tarihi:2 Temmuz 1932) İntenet Kaynakları Özpeynirci, E. “111 yıllık tarihi test!”, http://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/oto/111-yillik-tarihi-test-40104316 (Erişim tarihi:25.03.2018) https://www.gracesguide.co.uk/Skoda_Steel_Works (Erişim tarihi: 2 Nisan 2018) http://www.tsplzen.cz/en/historie/ (Erişim tarihi: 2 Nisan 2018)