1850- 1950 Yılları Arasında Seyahatnamelerin Işığı Altında Doğu Türkistan Şehirleri

Doğu Türkistan Türklerin en eski yerleşim alanlarından biridir. Hunlar, Göktürkler ve Uygurlar bölgeye hakim olan Türk devletlerindendir. Doğu Türkistan toprakları Moğolların ardından Çağatay hanlığının sınırlarına dahil olmuş, 1750’de Çin işgali başlamış ve 1862 tarihine kadar sürmüştür. Bu süre içinde Doğu Türkistan’da çok sayıda isyan hareketi olmuştur. XIX. yüzyılın ikinci yarısında Yakup Bey, Kaşgar merkez olmak üzere dönemine göre güçlü bir devlet kurmayı başarmıştır. Doğu Türkistan halkı Çin hakimiyetine girdikten sonra her alanda kısıtlanmıştır. Rusya ve İngiltere'nin bölgeye etki etme çabaları durumu daha da karmaşık bir hale sokmuştur. Rusya, Doğu Türkistan'daki Çin hakimiyetinden rahatsızlık duymuş bu nedenle her fırsata bölgeye etki etmeye çalışmıştır. İngiltere ise Hindistan'daki ticari çıkarlarından dolayı Doğu Türkistan ile yakın temas halinde olmuştur. Bu çalışmada Doğu Türkistan şehirlerindeki idari yapı ve sosyo-kültürel hayat seyahatnameler başta olmak üzere yabancı ve yerli araştırma eserlerin ışığı altında incelenmiştir. XIX. yüzyılın ikinci yarısından XX. yüzyılın ilk yarısına kadar Doğu Türkistan'ı ziyaret eden seyyahlar şehirlerdeki demografik yapı ve dini hayat hakkında bilgi vermişlerdir. Doğu Türkistan halkının beslenme kültürleri ve eğitim-öğretim yöntemleri seyahatnamelerde üzerinde durulan diğer konulardandır.

Anahtar Kelimeler:

Doğu Türkistan, Çin, Kaşgar, Urumçhi

East Turkestan Cities Between 1850-1950 In The Ligth of Travel Books

East Turkestan is one of the oldest settlements of Turks. The Huns, the Gokturks and the Uyghurs are the Turkish states dominated by the region. The lands of East Turkestan were included in the borders of the Chagatai Khanate after the Mongols, and the Chinese occupation began in 1750 and continued until 1862. During this period, there have been many rebellions in East Turkestan. Beginning from the second half of the XIX th century, Yakub Bey established a strong state when he compared the powerful states of the time, including the center of Kashgar. After entered the Chinese domination, the people of East Turkistan was restricted in all field. The efforts of to influence the region of Russia and Britain have made the condition even more complicated. Russia was disturbed by the Chinese dominance in East Turkestan, so every effort was made to influence the region. Britain was in close contact with East Turkestan because of its commercial interests in India. In this study, the administrative structure and socio-cultural life in East Turkestan cities were examined under the light of foreign and domestic research works, especially travel destinations. From the second half of the XIXth century to the first half of the XXth century, the travelers who visited East Turkistan gave information about the demographic structure and religious life in the cities. Nutrition cultures and education-teaching methods of the people of East Turkestan are other issues that have been discussed in travel books.

Keywords:

East Turkestan China, Kashgar, Urumqi, Yarkend,

PDF

___

Alpargu, Mehmet (2002), "Türkistan Hanlıkları", Türkler Ansiklopedisi, Cilt: 8, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
Asena, G. Ahmetcan, (2009), İpek Yolu 1 Çin-Doğu Türkistan, İstanbul: Paln Yayıncılık.
Beckwith, Cristopher I. (2011) İpek Yolu İmparatorlukları: Bronz Çağından Ünümüze Orta Asya, (Çev: Kürşad Yıldırım), Ankara: Odtü Yayıncılık.
Bekin, M. Rıza, (2003) “Doğu Türkistan”, 21.yy’da Türk Dünyası Jeopolitiği, Muzaffer Özdağ’a Armağan, Cilt: 1, Ankara: ASAM Yayınları.
Benson, Linda, (1990), The İli Rebelion The Muslim Challenge to Chinese Authorty In Xinjıang 1944-1949, New York.
Bosworth, C. E., (2002), Encyclopedia of İslam, Vol: XI Netherland.
Bruce, Major C. D., (1907), Proceeding Of The Central Asian Society.
Buğra, Mehmet Emin, (1952), Doğu Türkistan: Tarihi, Coğrafi ve Şimdiki Durumu, İstanbul: Güven Basım Evi.
Çelik, Muhammed Bilal, (2013), Yarkend Hanlığının Siyasi Tarihi, İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
Çelebi, Defterdar Seyfi, (2014), Türkistan ve Uzak Doğu Seyahatnamesi, (Haz. Serkan Acar) , İstanbul: Selenge Yayınları.
Curch, Precy. W., (1901), Chinese Turkestan:With Caravan And Rifle, London.
Daisy, Captain, H. H., (1901), Tibet And Chinese Türkestan, London.
Demirağ, Yelda, (2014)"1755 1947 Yılları Arasında Doğu Türkistan", Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, Sayı: 3.
Erculasin, Konuralp, (2013), Tarihin Derinliklerinden 19. Yüzyıla Kaşgar, , Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Frye, Richard N., (2009), Antik Çağlardan Türklerin yayılmasına Orta Asya Mimarisi, Ankara: Arkadaş Yayınevi.
Gömeç, Sadettin, (2012), Türk Kültürünün Ana Hatları, , Ankara: Berikan Yayınevi.
Gömeç, Saadettin, (2015), Uygur Türkleri Tarihi, Ankara: Berikan Yayınevi.
Habizade Ahmet Kemal, (1996) Çin Türkistan Hatıraları, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
Hayit, Baymirza, (2004), Türkistan Devletlerinin Milli Mücadele Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Hıtchins, Keith, (2002), "Kaşgar", İslam Ansiklopedisi, Cilt: 25, Ankara: Türk Diyanet Vakfı Yayınları.
İnayet, Alimcan, (2010) "Bir Medeniyet Havzası Olarak Doğu Türkistan", Doğu Türkistan Sempozyumu, İnsani Yardım Vakfı Yayınları.
Lin-Yih-Min, (1967), Hıtayname Adlı Eserin Çin Kaynakları ile Mukayese ve Tenkidi, Basılmamış Doktora Tezi.
Kafalı, Mustafa, (1995), "Tarihi Yapı İçerisinde Doğu Türkistan", Doğu Türkistan'da Öğrenci Hareketleri Sempozyumu Bildiriler, Ankara: Türk Yurdu Yayınları.
Kitapçı, Zekeriya, (2004), Doğu Türkistan ve Uygur Türkleri Arasında İslamiyet, Konya: Yedikubbe Yayınları.
Kolesnikov, Aleksand, (2010), Rus Seyyahların Gözüyle Kaşgar: XIX. Yüzyılın İkinci Yarısı XX. Yüzyılın Başı, Çev: Rakhat Abdieva, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Kuropatkin, A., N., (2016), "Asya'nın Kalbi" Doğu Türkistan: Fiziki, Coğrafi, Demografik, Etnografik, Sosyal, Askeri ve İktisadi Yapısı, (Haz:Feyzullah Uygur), İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayınları. “ Kurban, İklil, (1992), Şarki Türkistan Cumhuriyeti (1944-1949), Ankara: Türk Tarih Kurum Yayınları.
Kurban, İklil, (1995), Doğu Türkistan İçin Savaş, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Kaşgarlı, Mahmud, (2011), Doğu Türkistan Uygur Türklerinin Hürriyet ve İstiklal Mücadelesi, İstanbul: Bayrak Yayıncılık.
Kul, Ömer, (2009), Osman Batur ve Doğu Türkistan Milli Mücadelesi (1941-1945), Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
OLUFSEN, O., (1911), The Emir of Bokhara and His Country, London: William Heinemann.
Saray, Mehmet, (1994), Rus İşgali Devrinde Osmanlı devleti ile Türkistan Hanlıkları Arasındaki Siyasi Münasebetler (1775-1875), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Saray, Mehmet, (2015), Doğu Türkistan Türkleri Tarihi, İstanbul: Aygan Yayıncılık.
Schuyler, Eugene, (2007), Türkistan: Batı Türkistan Hokand Buhara ve Kulca Seyahat Notları, , İstanbul: Paradigma Yayıncılık.
Seroşevsky, V. L., (2007), Saka-Yakutlar, İstanbul: Selenge Yayınları.
Taşağıl, Ahmet, (1994), "Doğu Türkistan", İslam Ansiklopedisi, Cilt: 9, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları. Taşağıl, Ahmet "Türkistan Şehirlerinin 630-680 Yılları Arası", (12. 06. 2017) https://ahmettasagil.wordpress.com/makaleler/turkistan-sehirlerinin-630-682-yillari/ .
Teichman, Sir Eric Journey to Turkestan, London: Hodder and Stoughton Limited.
Ünsal, Ahmet Faruk, (2010), "Doğu Türkistan'da Etnik ve Dini Ayrımcılık", Hür Doğu Türkistan Sempozyumu, İstanbul: İHH Yayınları.
WİNCHES, Simon, (2008), The Man Who Loved China.
Wood, Captain, J. N. Price, (1910), Travel And Sport in Turkestan, London.
Yıldırım, Kürşat, (2013), Çin Kaynaklarında Türkistan Şehirleri, İstanbul: Ötüken Yayınları.
Yıldırım, Kürşat, (2016), Doğu Türkistan'ın Tarihi Coğrafyası, Ötüken Yayınları.
http://www.dunyabulteni.net/haber/295309/dogu-turkistanin-tarihi-sehri-kasgar-ve-iydgah camii (10. 05. 2017).
http://akademikperspektif.com/dogu-turkistan-cin-harita/ (08. 04. 2017).

ISSN: 2147-1673
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 2013
Yayıncı: Serhat KUZUCU

Arşiv