Kırım Harbi ile Herat Meselesinde Osmanlı-İran İlişkileri (1853-1857)

19. yüzyılın ikinci yarısı, dönemin büyük güçleri olan İngiltere, Fransa ve Rusya’nın rekabetlerine sahne olmuştur. Bu mücadelede İngiltere ve Fransa dünyanın belirli bölgelerinde, Rusya ise periferisinde yer alan bölgeleri ele geçirme ve nüfuz alanlarını oluşturma ve bu alanları koruma noktasında hareket etmişlerdir. Bu büyük güçlerin rekabet ettiği alanların başında ise Osmanlı Devleti ve İran’ın egemen olduğu coğrafya yer almaktadır. Bu dönemde meydana gelen Kırım Savaşı (1853-1856), Osmanlı Devleti ile Rusya arasında vuku bulmuş, Herat Meselesi ise (1856-1857) İran ile İngiltere arasında meydana gelmiş bir olaydır. Ancak bu her iki olayda da meselenin dışında yer alan diğer ülkeler taraf olarak olayların içerisinde yer almışlardır. Kırım Savaşı’nın ortaya çıkış nedenleri ile savaşın sonuçlarına bakıldığında, pek çok özelliği içinde barındırdığı görülmektedir. Bu savaşta İngiltere diğer Avrupa ülkelerini de yanına alarak Rusya’ya karşı Osmanlı Devleti’nin yanında yer almış, Rusya’da buna karşılık İran ile yakınlaşarak desteğini almaya çalışmıştır.İran’ın Herat’ı işgal etmesi olayında ise İngiltere, meseleyi kendi sömürge toprağı olan Hindistan’a yönelik bir tehdit olarak algılamış ve İran’ın Herat’tan çıkması için çeşitli yollara başvurmuştur. İran ise, Herat’ın asırlardır kendi toprağı olduğunu öne sürerek İngiltere’ye karşı Osmanlı Devleti ile Fransa’nın desteğini almaya çalışmıştır. Bu meselenin Osmanlı Devleti’ni ilgilendiren kısmı ise Basra Körfezi üzerinde İngiltere’nin İran’ı ablukaya almaya çalışması olmuştur. Osmanlı Devleti ise Kırım Savaşı’nda İngiltere’nin kendisine sunduğu destek ve İran’ın Rusya ile birlikte hareket etmesini engellemek adına tarafsız kalmayı uygun görmüştür. Kırım Savaşı ile Herat meselesinde istediğini elde eden ve gücünü tüm taraflara kabul ettiren devlet ise İngiltere olmuştur.Anahtar Kelimeler: Osmanlı Devleti, İran, İngiltere, Rusya, Kırım, Herat.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı Devleti, İran, İngiltere, Rusya, Kırım, Herat., Ottoman Empire, Iran, England, Russia, Crimea

OTTOMAN-IRAN RELATIONS (1853-1857) IN THE CRIMEAN WAR AND THE ISSUE OF HERAT

The second half of the 19th century witnessed the rivalries of England, France and Russia, the great powers of the period. In this struggle, England and France acted in certain parts of the world, and Russia in the point of seizing the regions located in its periphery, creating and protecting these areas of influence. At the beginning of the areas where these great powers competed is the geography dominated by the Ottoman Empire and Iran. The Crimean War (1853-1856), which took place in this period, took place between the Ottoman Empire and Russia, and the Herat Question (1856-1857) was an event that took place between Iran and England. However, in both these events, other countries that were outside the issue took part in the events as parties. When the reasons for the emergence of the Crimean War and the results of the war are examined, it is seen that it contains many features. In this war, England took other European countries with it and sided with the Ottoman Empire against Russia, and Russia, on the other hand, tried to get its support by getting closer to Iran.In the case of Iran's occupation of Herat, England perceived the issue as a threat to its colonial territory, India, and resorted to various ways to get Iran out of Herat. Iran, on the other hand, tried to get the support of the Ottoman Empire and France against England, claiming that Herat was its own land for centuries. The part of this issue that concerned the Ottoman Empire was that Britain tried to blockade Iran on the Persian Gulf. In the Crimean War, the Ottoman Empire decided to remain neutral in order to support the British to the Ottoman Empire and to prevent Iran from acting together with Russia. With the Crimean War, the state that got what it wanted in the Herat issue and made all parties accept its power was England.

Keywords:

Ottoman Empire, Iran, England, Russia, Crimea,

PDF

___

BOA., A. AMD. Nr. 49 G. 18 (H.19-12. 1268).
BOA., A. MKT.UM. Nr. 155 G. 78 (H.14-07. 1270).
BOA., H.R, MKT, Nr. 70 G. 100 (H.06-03. 1270).
BOA., H.R, SYS, Nr. 1346 G. 85 (M.23-02. 1854).
BOA., HR. MKT. Nr. 226 G. 73 (H.23-06. 1274).
BOA, İ.HR., Nr: 127, G. No: 6432 (H.12-03. 1273).
BOA, İ.HR., Nr: 127, G. No: 6432 (H.14-05. 1272).
BOA.,İ.HR, Nr: 114 G. 5554 (H.01.05.1270).
BOA.,İ.HR, Nr: 140 G. 7361 (H.09.07.1273).
Ademiyet, F. (1362). Emir-i Kebir ve İran, Tahran: İntişarat-ı Harzemi.
Avery, P. (1379). Tarihi Muasır-ı İran Ez Te’sis Ta İnkaraz-ı Kaçariye, trc. Muhammed Refi Mihr Abadi, Tahran: İntişarat-ı Atayî.
Birbudak, T.Ş. (2018) 1853-1856 Kırım Harbi’nde Osmanlı-Avusturya İlişkileri, Belleten, C. LXXXII, S. 293, s. 241.
Hatırat-ı Vezir Muhtar Ez Ahidname-i Türkmençay Ta Ceng-i Herat (1353). Trc. Yahya Arinpur, Tahran: İntişarat-ı Peyam.
Kahraman, K. (1994). Dost Muhammed, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.9, s. 510-511.
Karadeniz, Y. (2012). İran Tarihi (1700-1925), İstanbul: Selenge Yayınları.
Karal, E.Z. (1995). Osmanlı Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, C.V.
Markham, C.R. (1364). Tarih-i İran Der Devre-i Kaçar, trc. Mirza Rahim Ferzane, Tahran: İntişarat-ı Asman.
Mehdevi, A.H. (1386). Tarih-i Revabet-i Hariciyi İran Ez İbtidayi Doran-i Safeviye Ta Payan Ceng-i Dovvom-i Cihani, Tahran: İntişarat-ı Emir Kebir.
Mustevfi, A. (1371). Tarih-i İctimai ve İdari-i Devre-i Kaçariye, Tahran: Kitabhane-i Milli İran.
Nasiri, M.R. (1991). Nâsıreddîn Şah Zamanında Osmanlı-İran Münasebetleri (1848-1896), Tokyo: İnstitute For The Study Of Languages And Cultures Of Asia And Africa.
Rızaî, A. (1363). Tarih-i Deh Hezâr Sale-i İran, C. IV, Tahran.
Sasani, H.M. (1352). Siyasetgerân-ı Devre-i Kacar, Tahran: İntişarat-ı Hidayet.
Sipehr, M.T. (1353). Nasihü’t-Tevarih, Tarih-i Kaçariye Ez Ağaz Ta Payan-i Saltanat-i Feth Ali Şah, Be Ehtemam-i Cemşid Kiyanfer, Tahran: İnteşarat-i Asatir.
Şemim, A.A., (1379). İran Der Devre-i Saltanat-ı Kacar, Tahran: İntişarat-ı Behzad.
Türk, İ. C. (2013)., Kırım Harbi Esnasında Osmanlı Münasebetleri, İstanbul: Arı Yayınları.
Türk, İ.C. (2000). 1853-56 Kırım Harbi Sırasında Osmanlı-İran İlişkileri, Osmanlı Devleti’ne Karşı Rus-İran Gizli Antlaşması, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Uluerler, S. (2015). Herat Meselesi ve İran-İngiliz Savaşı’nın (1856-1857) Osmanlı Devleti’ne Etkileri”, Turkish Studies Dergisi, C. 10, S. 1, s.803-824.
Uluerler, S. (2018). Kırım Savaşı’nda (1853-1856) Rus-İran Yakınlaşmasına Karşılık Osmanlı’nın İngiltere İle İzlediği Politikanın Esasları”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 28, S. 1, s.327-346.
Watson, R.G., (1354). Tarih-i İran Der Devre-i Kacariye, trc. Vahid Mazenderani, Tahran: İntişarat-ı Suhen.