Harran Bölgesi Arap Diyalektinin Kelime Semantiğinde Bazı Anlam Değişmeleri ve Alternatif Kelime Kullanımları

Şanlıurfa ili merkez ilçe ve köylerinin yanı sıra Harran ve Akçakale ilçelerinin tamamında, Viranşehir ve Ceylanpınar’ın büyük bir kısmında, Siverek, Birecik ve Hilvan’ın bazı köylerinde yaşayan Arap asıllı Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları günlük konuşmalarında yerel Arap diyalekti kullanmaktadırlar. Bu diyalekt, klasik lehçelerde görülen keşkeşe, istintâ, teltele, imâle, ‘an‘ane, ekelûni’l-berâğîs gibi birçok özelliği aynen yansıtmaktadır. Harran Arap diyalekti, Arap kabilelerinin bölgeye yerleştiği dönemden itibaren nesiller arasında sözlü olarak aktarılmış ve günümüze kadar ulaşmıştır. Bu süreç içerisinde diyalektte doğal olarak birtakım değişiklikler meydana gelmiştir. Zamanla kelimelerin aslî şekillerinde bazı değişimler meydana gelmiştir. Bu değişimler bazı seslerin telaffuzu, hece düzeni, kelimelerin anlam delaleti ve alternatif bazı kelime üretimi gibi hususlarda görülmektedir. Bu araştırmada Harran Arap diyalektinde kullanılan kelimelerde meydana gelen anlam genişlemesi, anlam daralması, anlam kayması gibi değişikliklerin yol açtığı delaletle ilgili hususlar ele alınmıştır. Bunun yanı sıra Modern Standart Arapçada bir manayı ifade etmek için kullanılan kelimelerin yerine bu diyalektte alternatif kelimelerin kullanılması mukayeseli olarak incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Arap Dili ve Belağatı, Lehçe, Diyalekt, Şanlıurfa, Harran, Harran Arap Diyalekti, Anlam Değişimi

PDF

___

Ahmed Muhtar Ömer. Mu’cemu’l-luğati’l-’arabiyyeti’l-mu’âsıra. Kâhire: 'Âlemu’l-kutub, 2008.
Aksan, Doğan. Anlambilimi ve Türk Anlambilimi. Ankara: A.Ü.D.T.C.F. Yayınları, 1978.
Belasi, Muhammed es-Seyyid Ali. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. “Arap Dili Semantiği”. çev. Celalettin Divlekci 4 (1997).
el-Cürcânî, Abdulkahir. Esrâru’l-belâğa. Cidde: Dâru’l-Medenî, ts.
Demirci, Kerim. Türkoloji İçin Dilbilim-Konular, Kavramlar, Teoriler. Ankara: Anı Yayıncılık, 2014.
Dozy, Reinhart. Tekmiletu’l-me’âcimi’l-’Arabiyye. çev. Muhammed Selim en-Ne’îmî. 10 Cilt. Bağdat: Dâru’r-Reşîd, 1980.
Enîs, İbrâhîm. Dilâletu’l-elfâz. Kahire: Mektebetu’l-Enclû el-Mısriyye, 3. Basım, 1976.
el-Ferâhidî, Halil b. Ahmed. Kitâbu’l-’ayn. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-’İlmiyye, 2003.
Güneş, Kadir. İstanbul: Mektep Yayınları, 2011.
el-Hamevî, Yâkût. Mu‘cemu’l-buldân. 5 Cilt. Beyrut: Dâr Sâdır, 1977.
Hammâdî, Muhammed Câsım. el-Cezîretu’l-Furâtiyye ve’l-Mûsul. 2 Cilt. Bağdat, 2. Basım, 2011.
Haydar, Ferîd Avad. ’İlmu’d-delâle dirâsetun nazariyye ve tatbîkiyye. Kahire: Mektebetu’l-âdâb, 2005.
Hilâl, Abdulğaffâr Hâmid. İlmu’l-luğa beyne’l-kadîm ve’l-hadîs. Matbaatu’l-ceblâvî, 2. Basım, 1986.
İbn Abdilhak, Ebü’l-Fezâil Safiyyüddîn Abdülmü’min b. Abdilhak b. Abdillâh el-Bağdâdî. Merâsidu’l-ittilâ‘ ‘alâ esmâi’l-emkineti ve’l-bikâ‘. thk. Ali Muhammed el-Bicâvî. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1954.
İbn Faris, Ahmed. Mu‘cemu mekâyîsi’l-luğa. thk. Abdüsselam Muhammed Harun. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-cîl, 1991.
İbn Manzûr. Lisânu’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâr Sâdır, ts.
İbn Şeddâd, İzzuddîn Ebu Abdillah Muhammed b. Ali. el-A‘lâku’l-hatîra fî zikri umerâi’ş-Şâm ve’l-Cezîre. thk. Yahya Zekeriya ‘Abbara. 3 Cilt. Şâm: Vezâretu’s-Sekâfe, 1991.
el-İstahrî, İbn İshâk İbrahim. Mesâliku’l-memâlik. Leiden: Brill, 2. Basım, 1927.
el-Makdisî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr el-Bennâ eş-Şâmî. Ahsenu’t-tekâsîm fî ma’rifeti’l-ekâlîm. Kâhire: Mektebetu Medbûlî, 3. Basım, 1991.
el-Makdisî, Şemsuddin Ebî ‘Abdillah Muhamed. Ahsenu’t-tekâsîm fî ma‘rifeti’l-ekâlîm. Leyden: Brill Matbaası, 2. Basım, 1906.
el-Mubarak, Muhammed. Fıkhu’l-luġati ve hasâ‘isu’l-‘arabiyye. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1968.
Önel, Abdulhakim. “Harran Bölgesinde Konuşulan Arap Diyalektinin Dil Bilimsel Özellikleri ve Sözlü Edebiyat Malzemeleri. İnönü Üniversitesi, Doktora, 2022.
er-Râzî, Zeynüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Abdilkâdir. Muhtâru’s-Sıhâh. Beyrut: Mektebetu Lubnân, 1986.
Tur, Salih. “Arap Dilinde Anlam Benzerliği Olan Sözcüklerin Yapısı, Kaynağı, Önemi ve Retorik Açıdan Değerlendirilmesi”. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2007.
es-Suyûtî, Celâluddîn. el-Muzhir fî ‘ulûmi’l-luga ve envâ‘iha. thk. Muhammed Câd - ‘Ali Muhammed el-Beccâvî. Beyrut: el-Mektebetu’l- ‘Asriyye, 1986.
el-Yesûî, Luvîs Ma’lûf. el-Muncid fi’l-luğa. Beyrut: Dâru’l-Meşrik, 26. Basım, ts.
ez-Zebîdî, Muhammed b. Muhammed b. Abdirrezzâk el-Huseynî. Tâcu’l-‘arûs min cevâhiri’l-kâmûs. 40 Cilt. Kuveyt: Dâru’l-hidâye, 1965.
ez-Zemahşerî, Mahmud b. Ömer. el-Fâik fî ğarîbi’l-hadîs. thk. Muhammed ‘Ali el-Beccâvî - Muhammed Ebû’l-Fadl İbrahim. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kutub, 2. Basım, 1971.