Hami Özdil

ESKİ ÇAĞ DİLLERİNDEKİ “GIŠ” VE “ZİLİBİ” SÖZCÜKLERİNİN ÇEÇENCEDEKİ YANSIMALARI

Bu çalışma, Sümer ideogramı GIŠ ve Urartu sözcüğü “zilibi”nin anlamlarını, kökenlerini ve tarihsel bağlamlarını derinlemesine incelemektedir. Çalışmada, bu terimlerin sadece dilsel değil, aynı zamanda sosyal, ekonomik ve kültürel yapıları da yansıttığı vurgulanmaktadır. Hayatın içinde çok yönlü kullanım alanını da bu sayede bulmaktadır. Sümerce GIŠ belgelerde bir belirleyici olarak görünür. GIŠHI.A çoğul kelimesi çivi yazılı belgelerde bulunan bir başka yapıdır. Literatürün ağaç ve ağaç ürünlerini belirttiği kabulüne karşın, tarım, zanaat ve hatta soyut zenginlikler gibi geniş bir alanı kapsadığı anlaşılmaktadır. Çeçen dili ile anlamsal karşılaştırma, benzer sonucu vermektedir. Urartu yazıtlarında sıkça yer alan zilibi sözcüğünün ise Urartu toplumunda soy sop, aile gibi önemli kavramları ifade ettiği tespit edilmiştir. Urartu yazıtlarındaki “zilibi” sözcüğünün, Çeçen dili örnekleri verilerek anlamsal boyutu açığa çıkarılmıştır. Dilbilgisel analiz yapılarak bu sözcükler özelinde, Çeçen dili ile olan ilişki düzeyini destekleyici yönü görülmüştür. Ayrıca, Çeçen dili “ğirs” sözcüğünün anlamsal boyutu ve zilibi sözcüğünün türetim biçimi üzerinden yapılan dilsel karşılaştırma, tarihsel kökenler üzerine yeni bir bakış açısı sunmaktadır. Bu çalışma, antik dillerin incelenmesinde karşılaştırmalı dilbilimin önemini vurgulamakta ve bu alanda yapılacak daha fazla araştırmaya ihtiyaç olduğunu ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Determinative, GIŠ, Hitit, Urartu, Zilibi

REFLECTIONS OF THE WORDS “GIŠ” AND “ZİLİBİ” FROM ANCIENT LANGUAGES IN CHECHEN

This study conducts an in-depth examination of the meanings, origins, and historical contexts of the Sumerian ideogram GIŠ and the Urartian word “zilibi”. The study emphasizes that these terms reflect not only linguistic but also social, economic, and cultural structures. It thus finds its multifaceted usage within daily life. Sumerian GIŠ appears in documents as a determiner. The plural word GIŠHI.A is another structure found in cuneiform documents. While literature accepts it as denoting trees and wood products, it is understood to encompass a broader scope, including agriculture, crafts, and even abstract wealth. A semantic comparison with the Chechen language yields comparable results. It has been determined that the word zilibi, which frequently appears in Urartian inscriptions, expresses important concepts such as lineage and family in Urartian society. The semantic dimension of the word “zilibi” in Urartian inscriptions has been revealed with examples from the Chechen language. A grammatical analysis has shown the supportive nature of this relationship with the Chechen language, specifically with regard to these words. Furthermore, a linguistic comparison based on the semantic dimension of the Chechen word “ğirs” and the derivation of the word zilibi offers a new perspective on historical origins. This study underlines the importance of comparative linguistics in the study of ancient languages and reveals the need for further research in this field.

Keywords:

Determinative, GIŠ, Hittite, Urartian, Zilibi,

PDF

___

Абдурашидов, Э. Д. (2025, Ocak 15). Чеченско-Русский, Русско-Чеченский Словарь Юридических Терминов. Нохчийн-Оьрсийн, Оьрсийн-Нохчийн Йуридически Терминийн Дошам. https://ps95.ru/dikdosham/

Абулайсова, Н. А., Рамазанова, А. К. и Кулдуева, А. Т. (2015). Функции Падежа в Устной и Письменной Речи Аварского и Английского Языков в Сравнительном Аспекте. Филологические науки. Вопросы теории и практики Тамбов: Грамота. Количество страниц: 16-18. https://doi.org/10.30853/filnauki.

Aydın, N. (2013). Büyük Sümerce Sözlük. Türk Dil Kurumu Yayınları.

Дьяконов, И. М. и Старостин, С. А. (2025, Ocak 15). Хуррито-Урартские Восточнокавказские Языки. https://starlingdb.org/Texts/hururt.pdf

Forker, D. (2020). Avar Grammar Sketch. M. Polinsky (ed.). In the Handbook of Caucasian languages. Oxford University Press. 1-31.

Friedrich, J. (1991). Kurzgefasste Krıtısche Sammlung Der Deutungen Hethıtıscher Wörter. Carl Winter – Universitätsverlag, Unveränderter Nachdruck der Ausgabe 1952-1966.

Görke, S. (ed.) (2014, Haziran 5). hethiter.net/: CTH 757 (Expl. A,). https://www.hethport.uni-wuerzburg.de/txhet_besrit/exemplar.php?xst=CTH%20757&expl=A&lg=DE&ed=S.%20G%C3%B6rke (Erişim Tarihi: 15.01.2025)

Görke, S. (ed.), (2015, Haziran 11). hethiter.net/: CTH 414.1 (Expl. A.). https://www.hethport.uni-wuerzburg.de/txhet_besrit/exemplar.php?xst=CTH%20414.1&expl=A&lg=DE&ed=S.%20G%C3%B6rke (Erişim Tarihi: 15.01.2025)

Hallock, R. T., Oppenheim, A. L., Reiner E., Rowton, B. M. (Ed.) (1995). The Assyrian Dictionary of Oriental Institute of the Universty of Chcago.(Original Work Published 1956, 1-157). Published by the Orieantal Institute.

Halloran, J. A. (2006). Sumerian Lexicon. Logogram Publishing.

Hoffner, A. H., Güterbock, G.H. (1989). The Hittite Dictionary of the Oriental Institute of the Universty of Chicago. Published by the Oriental Institute of the University of Chicago.

Kimball, S. E. ve Slocum, J. (2025, Ocak 15). Hittite online lesson 1. The College of Liberal Arts The University of Texas at Austin. https://lrc.la.utexas.edu/eieol/hitol/10.

Kloekhorst, A. (2008). Etymological Dictionary of the Hittite Inherited Lexicon. (Vol. 5). Alexander Lubotsky (ed.). Leiden.

Laroche, E. (1980). Glossaire de la langue hourrite. Relié.

Lauffenburger O. (2008). Hittite Grammar. CreateSpace Independent Publishing.

Мациев, А. Г. (1961). Нохчийн-Оьрсийн Словарь. Москва.

Мбоу средняя общеобразавотальная школа, (2011). Общеобразовательная Программа Начального Общего Образования Обучающихся С Расстройствами Аутистического Спектра, Муниципальное Бюджетное Общеобразовательное Учреждение.

Oracc: eCUT — Electronic Corpus of Urartian Texts eCUT A 08-08, (t.y.). Argišti I, son of Minua (A 08) [44]. http://oracc.org/ecut/Q007009/. (Erişim Tarihi: 15.01.2025)

Oracc: eCUT — Electronic Corpus of Urartian Texts eCUT A 12-08, t.y.). Rusa, son of Argišti (A 12) [10]. http://oracc.org/ecut/Q007107/. (Erişim Tarihi: 15.01.2025)

Oracc: eCUT — Electronic Corpus of Urartian Texts eCUT A 09-17, (t.y). Sarduri II, son of Argišti I (A 09) [39]. http://oracc.org/ecut/Q007062/. (Erişim Tarihi: 15.01.2025)

Oracc: eCUT — Electronic Corpus of Urartian Texts eCUT A 05-030, (t.y.). Minua, son of Išpuini (A 05) [102]. http://oracc.org/ecut/Q006928/. (Erişim Tarihi: 15.01.2025)

Oracc: eCUT — Electronic Corpus of Urartian Texts eCUT A 03-11, (t.y.). Išpuini and Minua (A 03) [12]. http://oracc.org/ecut/Q006896/. (Erişim Tarihi: 15.01.2025)

Оздоев, И., А.,Мациев, А. Г. и Джамалханов,3. Д. (1962). Гӏалгӏай-Нохчий-Эрсий Словарь. Грозный.

Payne, M. R. (2006). Urartu Çivi Yazılı Belgeler Katalogu. Arkeoloji ve Sanat Yayınları.

Ünal, A. (2016). Hititçe-Türkçe Türkçe-Hititçe Büyük Sözlük. Bilgin Kültür Sanat Yayınları.

Varol, O. (2023). Urartu’nun Miras Sözcükleri için Yapısal ve Anlamsal Belirleyiciler, Van İnsani ve Sosyal Bilimler Dergisi, (6):62-79.

Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 2022
Yayıncı: Mustafa Gürbüz Beydiz

Arşiv

Sayıdaki Diğer Makaleler

MÜZE VE SERGİLEME ALANLARINDA ETİK İLKELER

Mutlu Erbay

İTALYAN BENANDANTE TOPLULUĞUNUN KÖKENLERİNDE “ESKİ TÜRK İNANIŞI”NI ARAMA ÇABALARI

Derya Uzun Aydın

18. ve 19. YÜZYILLARDA OSMANLI ÜLKESİNE SEYAHAT: “TAHAYYÜL VE TASAVVUR”

Seyfi Başkan

İZMİR ARKEOLOJİ MÜZESİ’NDEN TOGALI HEYKEL ÜZERİNE TARİHLENDİRME ÖNERİSİ

Durmuş Ersun

MÜZE KOLEKSİYONLARINDAKİ GELENEKSEL TEKSTİLLERİN SINIFLANDIRILMASI

Alper Fatih Abidin, Hatice Tozun

ESKİ ÇAĞ DİLLERİNDEKİ “GIŠ” VE “ZİLİBİ” SÖZCÜKLERİNİN ÇEÇENCEDEKİ YANSIMALARI

Hami Özdil

MARTİN HEİDEGGER’İN MEKÂN KAVRAMI VE HERMENÖTİK YAKLAŞIMI İLE İSTANBUL ÇİNİLİ KÖŞK MÜZESİ’NİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Sibel Çolak Boncukçu