Azerbaycan Cecimlerinin Sanatsal ve Teknik Özellikleri ile Günümüzdeki Durumu

Öz Azerbaycan dokumacılık sanatında cecim önemli bir yere sahiptir. Al-elvan boyuna şeritli kompozisyonu ile dikkat çeken cecimler özellikle Şamakhı, Berde, Ağcabedi, Nakhçıvan, Cebrayıl, Zengilan, Lemberan ve Şuşa Bölgelerinde daha çok dokunmuştur. Azerbaycan cecimi, genelde yün, saf ipek, bazen de yün ve pamuk veya ipek ve pamuk ipliklerle yapılan çözgü yüzlü düz dokumadır. Yaklaşık 15-33 cm genişlikte ve 15 m uzunluklu parçalar halinde dokunur. Cecimin kompozisyonu, düz renkli şeritlerin sıralanmasından oluştuğu gibi, düz ve desenli şeritlerin ya da sadece desenli şeritlerin sıralanmasından da oluşabilir. Kullanılan süslemelerin büyük kısmı geometrik olmakla birlikte, bitkisel süslemelere de rastlamak mümkündür. Azerbaycan’da dokunan cecimlerde kırk civarında farklı kompozisyon çeşidi tespit edilmiştir. Azerbaycan cecimlerinde kırmızı, yeşil, lacivert, kahve, sarı, siyah, beyaz gibi renkler daha fazla görülmektedir. Cecim çoğunlukla yatay tezgâhlarda dokunur. Çözgü ipliklerinin dokumadaki sıklığı, atkı ipliklerinin sıklığından 4-5 kat fazladır. Desenli şeritlerde desen genelde iki renk çözgü ile oluşturulmaktadır. Bunlardan birisi yüzeye çıktığı zaman diğeri dokumanın alt tarafında kalıyor ve sırası geldiğinde çözgüler yer değiştiriyorlar. Azerbaycan’da cecimin dokunma tarihinin yeterince eski olduğu düşünülmektedir. Daha XIV. yüzyıldan kalan Tebriz minyatürlerinde cecim örneklerinin tasvirlerine rastlanmaktadır.Cecim, Azerbaycan’ın zengin dokumacılık geleneklerini yansıtan, bu gelenekleri çok eski zamanlardan günümüze taşıyan; hem halkın, hem de soyluların yaygın şekilde kullandığı dokuma çeşidi olarak tekstil tarihimiz açısından büyük önem arz etmektedir. Ne yazık ki, günümüzde cecim dokumacılığı yok denecek duruma gelmiştir..

Anahtar Kelimeler:

Azerbaycan Dokumaları, Düz Dokuma Yaygı, Çözgü Yüzlü Dokuma, Cecim, Kompozisyon

PDF

___

Abdullaeva, N. (1971), Kovrovoe iskusstvo Azerbaydjana, Baku: Elm. Abelov, N. A. (1887), İssledovaniya ekonomiçeskogo bıta gosudarstvennıh krestyan Geokçayskogo i Şemakhinskogo uyezdov Bakinskoy gubernii. Materialı dlya izuçeniya ekonomiçeskogo bıta gosudarstvennıh krestyan Zakavkazckogo kraya, Cilt VI, II. hisse, Tiflis. Aliyeva, G. (1990), Azerbaycan Bedii Parça ve Tikmeleri, Bakı: Elm. Aliyeva, K. (1988), Bezvorsovıye kovrı Azerbaydjana, Baku: İşıg.
Bagirzade, M. (1926), “Lenkoranskiy uezd”, Maarif işçisi, No: 5-6, Bakı.
Deniz, B. (2000), Türk Dünyasında Halı ve Düz Dokuma Yaygılar, Ankara: AKM Yayınları.
Gans-Ruedin, E. (1986), La Tapis du Caucase, Paris: Office du Livre.
Görgünay-Kırzıoğlu, N., (2001), Altaylar’dan Tunaboyu’na Türk Dünyası’nda Ortak Yanışlar (Motifler)/ Halılar, Benzeri Dokumalar, Giysiler, Mimarî Eserler ile Değişik Eşya ve Paralarda, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Kerimov, L. (1961), Azerbaydjanskiy kovyor, Cilt 1, BakuLeningrad: İzdatelstvo Akademii Nauk Azerbaydjanskoy SSR.
Kerimov, L. (1983), Azerbaydjanskiy kovyor, Cilt III, Baku: Gyandjlik.
Lamb, V. (2005), Looms Past and Present. Around the Mediterranean and Elsewhere Hertfordshire: Roxford Books.
Mallett, M. (2000), Woven Structures, Atlanta: Christopher Publications.
Merritt, J. L. (1992), “Three Silk Jajims. Interpreting the Textiles”, Hali, Is. 63, pp. 79-83, London: Hali Publications Ltd.
Mirimanov, G. A. (1896), Kustarnıye şelkovıe promıslı Şuşinskogo uyezda. Trudı Kavkazskoy Şelkovodstvennoy Stantsii, Cilt VIII, Tiflis.
Nooter, R. H., Koshoridze, I., Tatikyan, V., (2004), Flat-woven Rugs & Textiles from the Caucasus, Atglen: Schiffer Publishing Ltd.
Piralov, A. S. (1900), Kratkiy oçerk kustarnıkh promıslov Kavkaza, Tiflis.
Piralov, A. S. (1913a), Kratkiy oçerk kustarnıkh promıslov Kavkaza. Kustarnaya promışlennost Rossii, Cilt II, St. Peterburg: Lito-tipografiya “Yakor”.
Piralov, A. S. (1913b), Raznıye promıslı. Kustarnaya promışlennost Rossii, St. Peterburg: Lito-tipografiya “Yakor”.
Piralov, A. S. (1925), “Kustarnaya promışlennost Zakavkazya”, Vestnik promıslovoy kooperatsii, 8-9, St. Peterburg: İzdanie Vserossiyskogo Soyuza PromıslovoyKooperatsii. Sbornik materialov dlya opisaniya mestnostey i plemyon Kavkaza, (1891), Bur. XI, Tiflis: Tipografiya Glavnogo upravleniya Namestnika Kavkazskogo.
Şavrov, N. N. (1902), Kustarnıe şelkovıe promıslı Kavkaza. Trudı Kavkazskoy Şelkovodstvennoy Stantsii, Cilt XII, Bur. III, Tiflis.
Tağıyeva, R. (2006), Azerbaycan khalçası meişetde, Bakı: Tutu neşriyatı.
Vezirov, H. (1929), “Şura Azerbaycanında cecimin kustar senayesi”, İgtisadi heberler, No: 10-11, Bakı.
Wertime, J. T. (1992), “Three Silk Jajims. The Tradition”, Hali, Is. 63, pp. 72-76, London: Hali Publications Ltd.
Wright, R. E. (1992), “Three Silk Jajims. The Silk Business”, Hali, Is. 63, pp. 76-79, London: Hali Publications Ltd.